Dagur - 20.03.1999, Blaðsíða 7

p l>
*■ ’í
n c
9 t i

RITS TJÓRNARSPJALL
LAUGARDAGUR 20. MARS 1999 - 7
NáttnmLeysingjar
og lireÍTiar meyjar
Kvenna- og fjármál Clintons
hafa skipað stóran sess í stjórn-
málaumraeðu heimsins undan-
farin misseri. Flestum ber saman
um að það mál sé allt komið út í
talsverðar öfgar. Menn séu svo
kaþólskir við að beita lýðræðis-
Iegum eftirlitskerfum og þeim
möguleikum sem lýðræðið vestra
hefur komið sér upp, að strang-
trúnaðurinn sé farinn að grafa
undan sjálfum sér í einstreng-
ingshætti sínum. Lýðræðið sé að
breytast í andhverfu sína þar
sem allir hafi sinn lýðræðislegan
rétt nema forsetaræfillinn, sem
þegnarnir mega sparka í sér til
hugarhægðar. Sjálfur sendiherra
íslenska lýðveldisins í Guðs eigin
landi, Jón Baldvin Hannibals-
son, hafði eimitt nokkrar áhyggj-
ur af því á dögunum að það feng-
ist enginn almennilegur maður
til að bjóða sig fram til forseta ef
fram héldi sem horfði. Þeir einir
virtust gjaldgengir sem væru
annað hvort hreinar meyjar í
peningamálum eða náttúrleys-
ingjar! Eg skildi þessar áhyggjur
sendiherrans þannig að hann
óttaðist að það yrðu fyrst og
fremst smámenni sem slyppu i
gegnum nálarauga almennings-
álitsins og tjölmiðla ef menn ætl-
uðu að halda clintonískum við-
miðunum til streitu. Kannski er
eitthvað til í því - en varla mjög
mikið.
Lágmark persónulegra upp-
lýsinga
Fyrr má rota en dauðrota. Hinn
gullni meðalvegur liggur trúlega
einhvers staðar á milli peninga-
legs meydóms og náttúruleysis
annars vegar og blómóttra
blettakjóla og óljósra milljóna-
fjárfestinga í fasteignabraski
hins vegar. Menn sem leita eftir
kjöri til opinbers embættis, hvort
sem það er seta í sveitarstjórn
eða á Alþingi, verða að þola tals-
verða opinbera umræðu og skoð-
un á einkamálum sínum. Þeir
eru að afsala sér ákveðinni frið-
helgi einkalífs, því þrátt fyrir allt
eru þeir að Ieita eftir trausti al-
mennings á sjálfum sér sem per-
sónum til að gegna ákveðnum
embættum. Akveðið lágmark
persónulegra upplýsinga er því
nauðsynlegt til þess að kjósend-
ur geti gert upp hug sinn um
frambjóðandann. Þar með er
ekki sagt að stjórnmálamenn geti
ekkert einkalíf átt í friði. Þvert á
móti eiga þeir svona alla jafna að
eiga heilmikið einkalíf út af fyrir
sig - bara ekki eins mikið og við
hin.
Kvenuamál ekki einkamál
Erlendis hefur þetta verið viður-
kennt áratugum saman með
miklu opnari hætti heldur en
nokkurn tíma hér á Islandi.
Skrautleg kvennamál (karlamál)
stjórnmálamanna eru til dæmis
hvergi einkamál stjórnmálar
Umræðan um kvennamál Clintons hefur fengið menn til að spyrja hvort nokkrir nema náttúruleysingjar og hreinar
meyjar í fjármálum muni fást til að fara í framboð.
manna nema kannski á íslandi.
Sama á við skrautleg íjármál.
Það fer hins vegar eftir menning-
arhefðum og viðhorfum í við-
komandi löndum hvernig á slíkt
er litið. Kvennamál Mitterand
voru til dæmis ekki talin óeðlileg
í Frakklandi þó efast megi um að
Clinton hefði komist upp með að
hafa hjákonu árum saman. A
sama hátt er óvíst að Mon-
icumálið hefði orðið það sem
það er orðið, ef Clinton hefði
verið forseti Frakklands. Og því
má raunar heldur ekki gleyma að
meira að segja bandarískir kjós-
endur létu sig hafa það þó dregn-
ar væru fram upplýsingar um
fyrri kvennamál Clintons. Hann
var semsé ekki álitinn „náttúru-
leysingi“ í upphafi og var þó kos-
inn - og endurkosinn.
Feinmismál
Hér á landi hefur það yfirleitt
verið mjög illa séð að draga per-
sónulega Hluti inn í mat á stjórn-
málamönnum, sérstaklega ef
slíkt gerist í aðdraganda kosn-
ingabaráttu eða í kosningaabar-
áttunni sjálfri. Þannig hefur það
einfaldlega ekki verið til siðs að
ræða opinberlega um kvennamál
manna, drykkjuskap eða fjármál
eða önnur þau mál sem gætu
flokkast undir einkamálahattinn.
Þar hafa allir verið samtaka,
stjórnmálamennirnir sjálfir, fjöl-
miðlarnir og almenningur. Hins
vegar hafa ekki verið nein sið-
ferðisbönn á því að ræða þau
mál manna á milli með óform-
Iegum hætti og varðveita vit-
neskjuna í „munnlegri geymd".
Oftar en ekki er slík kjaftasögu-
umræða meira eða minna teygð
og toguð, en engu að síður mót-
ar hún að verulegu leyti afstöðu
okkar til manna. Slíkur er tví-
skinnungur hins smáa samfélags
nálægðarinnar - það er ekki við
hæfi að ræða málin á þeim vett-
vangi þar sem gerð er krafa um
að þau séu könnuð og fengin
staðfest, en í fullkomnu Iagi að
smjatta á þeim óstaðfestum og
stílfærðum yfir kaffibolla.
Hrannarsmálið
Margt bendir þó til að þessir
hlutir séu að breytast. „Hrann-
arsmálið", sem upp kom í
Reykjavík fyrir borgarstjórnar-
kosningarnar er til vitnis um
þessa breytingu. Þar voru fjár-
mál eins frambjóðanda dregin
inn í umræðuna á þeirri for-
sendu að þar kynnL eitthvað að
vera að. Vissulega var fullkom-
lega eðlilegt að fjármál hans
kæmu til skoðunar og umræðu
vegna þess að þarna fór ungur
atbafnamaður, sem hafði átt
óvenjulegan feril og lent í um-
talsverðum og landsfrægum fjár-
málaerfiðleikum. Hins vegar bar
þessa umræðu að með heldur
óvenjulegum hætti, sem varð til
þess að ýmsum þótti hún í heild
tortryggileg. Bæði vegna þess
hvernig málið bar að og vegna
þess að Islendingar eru óvanir
því að opinberlega sé Qallað um
persónuleg fjármál frambjóð-
enda, fór þessi umræða fljótlega
út í skurð. Fylkingar skelltu sér í
skotgrafirnar og rökræðurnar
snerust um það hvort kosninga-
baráttan væri að breytast í
ódrengilegan leðjuslag eða ekki.
Niðurstaðan varð sú að Hrannar
náði kjöri sem pólitíkus í borgar-
stjórn Reykajvíkur, en er ennþá -
heilu ári síðar - gjörsamlega
óvirkur sem slíkur og verður það
þar til ríkisskattstjóri hefur gefið
honum syndaaflausn.
Norðurland eystra
Enn eru íjármál frambjóðanda
komin í brennidepil stjórnmála-
umræðunnar. Acekstrar „sam-
herjanna" í Samfylkingunni á
Norðurlandi eystra vegna sigurs
Sigbjörns Gunnarssonar í próf-
kjörinu virðast ætla að enda í
fjármálunum. Spurningin um
Ijármál Sigbjörns eru að vísu
komin til með nokkuð öðrum
hætti en hjá Hrannari, en þó eru
það í báðum tilfellum pólitískir
andstæðingar sem verða til þess
að draga málið fram. I Reykajvík
voru það pólitískir andstæðingar
úr sjálfri kosningabaráttunni
sem ýttu málinu úr vör. A Norð-
urlandi eru það samflokksmenn,
eða samfylkingarmenn úr and-
stæðum armi sem hreyfa við
málinu íyrir frágang framboðs-
lista en eftir niðurstöðu próf-
kjörs.
Píslarvættið
í báðum tilfellum kemur þó upp
þessi tilhneiging til að gera
menn að píslarvætti, vegna þess
að fjármál þeirra eru til umræðu.
Píslarvættið er líka í báðum til-
fellum til komið vegna þess að
umræðan um fjármálin kemst á
dagskrá eftir einhverjum bak-
dyraleiðum. Þannig stillir Sig-
björn málinu upp sem ófræging-
arherferð gegn sér, ekki ósvipað
því sem Reykjavkíurlistafólk
hafði ríka tilhneigingu til að gera
gagnvart Hrannari í fyrra. Það
kann svo sem vel að vera að þetta
hafi allt saman verið einhverjar
ófrægingarherferðir. Hins vegar
komast menn, sem eru að biðja
kjósendur um að treysta sér til
forystu, ekkert frá þeirri grund-
vallar kröfu, að fólk hafi allar
þær upplýsingar um þá sem máli
skipta. Fjárhagsleg staða og íjár-
hagsferill skiptir einfaldlega
máli.
Breyttir tímar
Þó ekki væri nema bara vegna
þessara tveggja dæma, þá ætti að
vera Ijóst að stjórnmálamenn og
stjórnmálaflokkar verða að gera
ráð fyrir því að það sem til þessa
hafa verið talin persónuleg mál
eða einkamál pólitískusa, verði
dregin fram í dagsljósið í mildu
ríkari mæli en gert hefur verið.
Það eru því eðlileg vinnubrögð
að bæði flokkar og frambjóðend-
ur hugi sjálfir að þessu strax á
fyrstu stigum. Þetta á auðvitað
að vera eðlilegur hluti af því að
velja þá frambjóðendur sem
koma til greina. Þannig má líka
minnka möguleikana á að um-
ræðan lendi í því fari að pólit-
ískir andstæðingar séu að grafa
einhvetja hluti upp. Og að þessu
þarf að huga fyrir prófkjör og fyr-
ir uppstillingar á lista. Sá tími er
Iiðinn að menn kunni ekki við að
taka þá upp á síðari stigum. Það
eru breyttir tímar. Þetta þýðir
hins vegar ekki að stjórnmála-
flokkarnir þurfi að senda út leit-
arsveitir til að finna hjörð
flekklausra náttúruleysingja og
hreinna meyja. Þvert á móti geta
gallagripir einmitt haft pólitísk-
an sexappíl, eins margoft hefur
komið í ljós. Gallarnir mega bara
ekki vera leyndir - því leyndir
gallar geta kallað á pólitíska
skaðabótaskyldu gagnvart þeim
kjósendum sem kaupa köttinn í
sekknum.
BIRGIR
GUÐMUNDS-
SON
SKRIFAR