Dagur - 21.04.1999, Side 7

o o o »-
í í »1 o »
* r w 11 •> » M - «\

ÞJÓÐMÁL
MIDVIKUDAGVR 21. APRÍL 1999 - 7
Gerum j afiir éttishug
sjónina að veruleika
GUÐNÝ
GUÐBJÖRNS-
DÓTTIR
alþingismaður
Reykvíkinga
skrifar
Sem ung móðir kallaði ég eftir
fjölskyldupólitik í blaðagrein árið
1980. Fjölskyldupólitík sem tæki
mið af því að meirihluti kvenna
væri úti á vinnumarkaðinum.
Framboð á dagvistun fyrir börn
var mjög takmarkað, skólarnir
voru almennt tví- eða þrísetnir og
fæðingarorlof var stutt og alfarið
bundið við mæður. Þessi mál
voru mikið rædd á meðal kvenna
en stjórnmálaflokkarnir áttuðu
sig ekki á kalli timans. Flokkarn-
ir virtust gera ráð fyrir því
ómögulega að konur væru sam-
tímis heima að sinna börnum
sínum og á vinnumarkaði. Arið
1982 urðu kvennaframboðin í
Reykjavík og á Akureyri til og
Kvennalistinn ári síðar, ekki síst
vegna óánægju með starf og
stefnu stjórnmálaflokkanna í
þessum málum. Síðan hefur
margt gott gerst á þessu sviði,
ekki síst stóraukið framboð á
góðum leikskólum og einsetnum
grunnskólum með sveigjanlegri
viðveru eftir þörfum fjölskyldna.
Samt er staðan þannig á Islandi
nú að atvinnuþátttaka og vinnu-
tími beggja foreldra er með því
hæsta sem þekkist og fæðingar-
tíðnin er há miðað við önnur
lönd. Fjárframlög til barnabóta
eða Qölskyldunnar almennt eru
langlægst á Norðurlöndum og
langlægst á Evrópska efnahags-
svæðinu til félagsmála. Ekki er
einu sinni viðunandi þjónusta
fyrir geðveil börn eða unga fíkni-
efnaneytendur, eins Bamageð-
deildin, Barnaverndarstofa og
dugmiklir foreldrar þessara
bama hafa bent á. Það er í raun
með ólíkindum að staðan sé svo
slæm í einu mesta góðæri þjóðar-
búsins. Góðærið fer nefnilega til
atvinnulífsins og sægreifanna en
ekki til barnafjölskyldna almennt
sem að auki búa við jaðarskatta
þannig að aukin yfirvinna gefur
lítið í aðra hönd. Þó að einstakir
stjómmálaflokkar hafi áður sett
fjölskylduna í fyrirrúm svona rétt
fyrir kosningar, er þetta í fyrsta
sinn sem málefni fjölskyldunnar
virðast vera eitt aðalmál kosn-
ingabaráttu til Alþingis. Þó að
það sé vissulega löngu tímabært
þá skulum við vona að þetta sé
ekki af hræðslu við nútímann og
afturhvarf til þess tíma sem
„karlar voru karlar og konur voru
konur“ í hefðbundnum kynhlut-
verkum sem nú er loks að losna
um sem betur fer. Samkvæmt
nýlegri könnun um konur og at-
vinnu sem birtist í tímaritinu
Economist er því spáð að bætt
samræming fjölskyldulífs og at-
vinnulífs verði meginviðfangsefni
stjórnmálanna í flestum Iöndum
OECD við upphaf nýrrar aldar.
Það er nú orðin almenn krafa
m.a. frá verkalýðshreyfingunni
bæði hér og í Evrópu yfirleitt að
markviss fjölskyldustefna verði
mótuð sem sé nútímaleg og í takt
við þá staðreynd að bæði konur
og karlar vilja fá tækifæri til að
taka virkan þátt í fjölskyldulífi,
atvinnulífi og við mótun samfé-
Iagsins. Viðurkenna þurfi jafn-
framt að fjölskyldur eru marg-
breytilegar og allir einstaklingar
þurfa viðeigandi þjónustu. Þjón-
ustu sem hentar öllum heimil-
um, óháð því hvort börnin eru
heilbrigð eða með sérþarfir, hvort
foreldrar eru einstæðir eða hjón
eða hvort á heimilinu búa öryrkj-
ar eða aldraðir.
Jafnréttissmnuð og metnað-
aifull fjölskyldustefna
Samfylkingin áttar sig vel á þessu
kalli tímans og vill móta heild-
stæða Ijölskyldustefnu þar sem
fyllsta tillit er tekið til ólíkra fjöl-
skyldugerða. I Verkefnaskrá
Samfylkingarinnar er tekið fram
að ráðstafanir í skatta-, félags- og
tryggingamálum eigi að taka mið
af hagsmunum Qölskyldunnar og
jafnrétti kynj-
anna. Hér vil ég
vekja athygli á
þremur metnað-
arfullum við-
fangsefnum,
sem snerta fjöl-
skylduna og
Samfylkingin
hefur ákveðið að
setja í forgang á
næsta kjörtíma-
bili, komist hún
til áhrifa. Öll
þau mál eru fyr-
irbyggjandi og
stuðla að mann-
sæmandi fjöl-
skyldulífi, en að
sjálfsögðu ætlar
Samfylkingin
einnig að taka á
ýmsum „vanda-
málum“ fjöl-
skyldunnar,
hvort sem þau tengjast meðferð
ungra vímuefnaneytenda, þjón-
ustu við geðveil börn, sálfræði-
ráðgjöf við fjölskyldur eða
fræðslu t.d. vegna kynferðisof-
beldis eða samkynhneigðar.
Stórbætt fæðingarorlof og
foreldraorlof
Ætlunin ér að lengja fæðingaror-
lof í 12 mánuði, sem foreldrar
geta skipt með sér á sveigjanleg-
an hátt á fullum launum. Feður
fái sjálfstæðan rétt til 3 mánaða
fæðingarorlofs en geti tekið allt
að 6 mánuði. Þessi aðgerð er
kostnaðarsöm en við teljum að sú
fjárfesting skili sér margfalt fyrir
þjóðfélagið i bættum frumtengls-
um foreldra og barna. Það yrði
mikið framfaraskref í jafnréttis-
málum ef feður tækju fæðingar-
orlof eins og mæður. Bæði fyrir
jafnréttið á heimilinu og mögu-
Ieika feðra til að kynnast börnum
sínum í frumbernsku og fyrir
konur á vinnumarkaði, sem oft
eru taldar „áhættusamari" vinnu-
kraftur en feður. Þessi munur
yrði úr sögunni og það skiptir at-
vinnurekendur ekki máli fjár-
hagslega hvort það eru þeirra
starfsmenn eða aðrir sem fara í
fæðingarorlof, þar sem trygging-
argjald er greitt vegna alls vinn-
andi fólks. Samfylkingin vill að
eftir fyrsta æviárið fái foreldrar
rétt til að nýta sér foreldraorlof
sem viðbót við fæðingarorlofið.
Með því fæst réttur til aukinna
Ijarvista frá vinnu til að sinna
börnum upp að ákveðnum aldri.
Nú er vandi foreldra oft mestur
frá þeim tíma að fæðingarorlofi
lýkur þar til Ieikskólinn tekur við
um tveggja ára aldur. Þá vill
Samfylkingin í samráði við sam-
tök launafólks og atvinnurek-
enda marka opinbera fjölskyldu-
stefnu um styttan vinnutíma og
aukinn sveigjanleika á vinnu-
markaði.
Réttlátar barnabætur
Samfylkingin vill snúa af þeirri
braut sem núverandi stjórnar-
flokkar hafa verið á, nefnilega að
stórlækka barnabætur með mik-
illi tekjutengingu. Samfylkingin
vill hækka ótekjutengdar barna-
bætur og Ieggja í það 1600 millj-
ónir á kjörtímahilinu. Þá vill
Samfylkingin að foreldrar ung-
linga að 18 ára aldri geti nýtt
ónýttan persónuafslátt þeirra.
Þetta getur þýtt eitt til tvö hund-
ruð þúsund á ári fyrir foreldra
framhaldsskólanema og dregur
væntanlega úr að unglingar vinni
óhóflega með námi, til að full-
nýta persónuafsláttinn.
Aftenging örorkubóta og elli-
iífeyris við tekjur maka
I verkefnaskrá Samfylkingarinn-
ar segir skýrt að tekjutenging ör-
orkubóta og ellilífeyris við tekjur
maka verði afnumin. Þetta er
mjög mikilvægt jafnréttis- og
jafnræðismál og mun koma í veg
fyrir að greiðslur almannatrygg-
inga til aldraðra og öryrkja hækki
eða lækki við það að hjúskapar-
staða breytist. Að auki verður
tryggt að bætur almannatrygg-
inga til aldraðra og öryrkja fylgi
almennum launahækkunum og
fyrirhugað er að gera nýjan
samning um afkomutryggingu
þannig að enginn þurfi að una
fátækt og óvissu um kjör sín. I
jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar
sem samþykkt var árið 1995 seg-
ir að „allir skulu vera jafnir fyrir
lögum og njóta mannréttinda án
tillits til kynferðis, trúarbragða,
skoðana, þjóðernisuppruna, kyn-
þáttar, litarháttar, efnahags, ætt-
ernis og stöðu að öðru leyti. Kon-
ur og karlar skulu njóta jafns
réttar í hvívetna".
Orðalagið „stöðu að öðru leyti“
hefur verið túlkað þannig að hjú-
skaparstaða flokkist þar undir.
Meðal annars þess vegna hefur
það sætt vaxandi gagnrýni að
tengja örorkubætur og ellilífeyri
við tekjur maka eins og hér hefur
tíðkast, og margir vilja túlka það
sem mannréttindabrot.
Fjárframlög til barnabóta eða fjölskyldunnar almennt eru langlægst á
Norðurlöndum og langlægst á Evrópska efnahagssvæðinu til félagsmála.
Jafnrétti kynjanna í víðara
samhengi
I nútímaþjóðfélagi er ætlast til að
bæði kynin séu virk í fjölskyldu-
lífi, í atvinnulífi og við mótun
samfélagsins. Simone de
Beauvoir var líklega sannspá þeg-
ar hún sagði um miðja öldina að
konur myndu aldrei standa jafn-
fætis körlum í þjóðfélaginu fyrr
en þær hættu að líta á heimilis-
störfin sem sitt aðalstarf. Nú
bendir allt til að svo sé komið þar
sem 80- 85% ís-
lenskra kvenna
eru á vinnu-
markaði. Til að
ná fram jafnri
stöðu kynjanna í
þjóðfélaginu
þarf að gera ým-
islegt á vinnu-
markaðinum og
í stjórnkerfinu,
ekki síst að út-
rýma hinum al-
varlega launa-
mun kynjanna.
Þó að ein mikil-
væg forsenda
þess að kynin
standi jafníætis
á vinnumarkaði
sé jafnrétti til
fjölskylduá-
byrgðar, til
dæmis til fæð-
ingarorlofs, þá
er það ekki nóg. Jafnréttissjónar-
miðin verða að ná til fjölskyldu-
lífsins, vinnumarkaðarins og
þjóðfélagsins almennt. Sam-
fylkingin ætlar að gera öflugt
átak í jafnréttismálum almennt,
ekki síst á sviði jafnréttis kynj-
anna. Samþætta á jafnréttismál-
in inn í allar stjórnvaldsaðgerðir
og alla málaflokka á markvissan
hátt. I því skyni vill Samfylkingin
styrkja stöðu jafnréttismála inn-
an stjórnarráðsins, t.d. með
stofnun tímabundins jafnréttis-
ráðuneytis. Þá er ætlunin að
setja ný jafnréttislög, og efla eft-
irfylgni þeirra. Mikið skortir á
að núgildandi Iög séu í takt við
þróunina í jafnréttismálum og
eftirfylgnin er óviðunandi. Það
kom margoft fram á Alþingi und-
anfarin ár. Frumvarp stjórnar-
flokkanna til nýrra jafnréttislaga
var framfaraskref. Um það var
ekki eining í stjórnarflokkunum
enda náði það ekki fram að
ganga. I meðferð félagsmála-
nefndar á því frumvarpi rann upp
fyrir mér sú óþægilega staðreynd
að lykilstofnanir eins og Vinnu-
veitendasambandið \irðast ekki
enn hafa sætt sig við að í Iandinu
hafa verið í gildi jafnréttislög í
rúm tuttugu ár. Það sýnir vel að
stórátak er nauðsynlegt í þessum
málaflokki ef árangur á að nást.
Öflugt átak í jafnréttis-
málum
Samfylkingin telur að hvorki kyn-
ferði né hjúskaparstaða eigi að
hafa áhrif á möguleika fólks til
menntunar, atvinnu eða annarrar
þátttöku í þjóðfélaginu. Þetta
mun að sjálfsögðu einnig ná til
Samfylkingarinnar sjálfrar og
hennar starfa. I verkefnaskrá
Samfylkingarinnar eru tiltekin
nokkur verkefni og áhersluatriði
á sviði jafnréttismála, sem ýmist
kalla á breytta löggjöf eða breytta
framkvæmd. Afnám Iaunamis-
réttis kynjanna er langbrýnasta
verkefnið til að ná fram jafnrétti
í reynd og þar getur hið opinbera
sýnt gott fordæmi. Það mál teng-
ist auðvitað kjarasamningum,
viðhorfum til kynjanna, völdum,
starfsmati og fjölmörgu öðru sem
stjórnvöld geta haft áhrif á.
Helstu áhersluatriði í jafn-
réttismálum kynjanna sem
tengjast atvinnulífinu eru eftir-
farandi:
- Styrkja stöðu jafnréttismúla í
stjómkerfinu, t.d. með stofnun
jafnréttisráðuneytis
- opinber fyrirtæki og stofnanir
geri jafnréttisáætlanir
- jafnréttisfræðsla verði efld í
skólum og fyrir ráðamenn og al-
menning
- hlutfall kynja í stjórnum,
nefndum og ráðum á vegum ríkis-
ins verði jafnað
- markvisst verði unnið gegn
kynferðisofbeldi með bættri lög-
gjöf fræðslu, meðferð og stuðn-
ingi við frjáls félagasamtök
- störfverði metin með kynhlut-
lausu starfsmati
- kynin eigi sömu möguleika á
hverskonar umbun í starfi.
Því miður klúðraði Páll Péturs-
son félagsmálaráðherra starfi yf-
irstandandi kjörtímabils um kyn-
hlutlaust starfsmat, með því að
leysa upp nefndina sem vann að
því áður en niðurstaða var feng-
in. Því virðist það ótrúlega oft
sem jafnréttisviljinn sé meiri í
orði en á borði.
Jafnréttissinnar velja S til
sigurs þann 8. maí
Þegar stefna Samfylkingarinnar í
jafnréttis- og fjölskyldumálum
kemst í framkvæmd, vonandi á
næsta kjörtímabili, verður stór-
stökk fram á við í jafnréttismál-
um. Kostnaður við þessar að-
gerðir er umtalsverður en hug-
myndir um íjármögnun liggja fyr-
ir. Þar er hvorki gert ráð fyrir
óraunhæfum hag\æxti eins og
framsóknarmenn virðast setja
sem skilyrði fyrir sinni fjölskyldu-
stefnu né því að hækka skatta á
einstaklinga. Hugsjónir okkar
samfylkingarsinna um jafnrétti í
reynd hafa líklega aldrei verið
nær því að verða að veruleika.
Skýr og nútímaleg stefna í þess-
um málaflokki hjá öflugu stjórn-
málaafli sem setur málið í for-
gang lofar góðu um framhaldið-
ef kjöríýlgið verður gott. Valið
þann 8. maí ætti því að vera auð-
velt fjTÍr alla þá sem vilja aukið
réttlæti í þjóðfélaginu, stórátak í
velferðar- og menntamálum og
jafnrétti kynjanna í reynd.