Dagur - 01.05.1999, Síða 7

LAUGARDAGUR 1. MAÍ 1999 - 7

RITSTJÓRNARSPJALL
Halldór Ásgrímsson Margrét Frímannsdóttir Steingrímur J. Sigfússon Davíð Oddsson
- Mun Sjálfstæðisflokkurinn halda stöðu sinni sem eini kaupandinn á uppboðstorgi stjórnarmyndana eftir kosningar?
Vika til stefnu
ELÍAS
SNÆLAND
JÓNSSON
ritstjóri
skrifar
Það er aðeins ein vika til kjör-
dags. Næsta laugardag ganga
landsmenn að kjörborðinu og
velja sér alþingismenn til næstu
Ijögurra ára. Það er ómetanlegur
réttur almennings að fá að kjósa
í frjálsum, Iýðræðislegum kosn-
ingum. Mikill meirihluti jarðar-
búa býr ekki við slík mannrétt-
indi. En þeim rétti fylgir einnig
sú ábyrgð að setja sig inn í mál og
velja sér síðan flokk og frambjóð-
endur í samræmi við lífsskoðanir
sínar, hagsmuni og sannfæringu.
Því miður er það ekki svo hér á
landi, sem víða erlendis, að kjós-
endur fái að vita það fyrirfram
hvaða ríkisstjórn þeir eru að
kjósa yfir sig. Hér ríkir sú óheppi-
lega lenska að stjórnmálamenn
gæta þess vandlega að gefa sem
minnst upp fyrir kosningar um
fyrirætlanir sínar hvað stjórnar-
myndun varðar. Allir vilja þeir
auðvitað komast í ríkisstjórn, en
þeir reyna gjarnan eftir bestu
getu að fela það fyrir kjósendum
með hverjum þeir ætla að mynda
stjórn.
A máli stjórnmálanna heitir
þetta að „málefnin ráði“ hvað
verður eftir kosningar. Það er
gömul afsökunarklisja. Auðvitað
væri eðlilegra að flokkarnir gerðu
hreint íyrir sínum dyrum fyrir
kosningar og segðu kjósendum
afdráttaralaust með hvaða öðrum
stjórnmálaflokki eða flokkum
hver og einn vill helst vinna. Það
mun svo ráðast í kjörklefanum
hvort útslit kosninganna bjóða
upp á slíka ríkisstjórnarmögu-
leika eða ekki.
Óskastaða Sjálfstæðisflokks-
ins
Ríkisstjórnarflokkarnir - Sjálf-
stæðisflokkurinn og Framsóknar-
flokkurinn - ganga óbundnir til
kosninga, eins og það heitir. For-
ystumenn flokkanna hafa að vísu
lagt á það áherslu að samstarfið
hafi verið harla gott, enda er ekki
langt síðan margir töldu nánast
borðleggjandi að þessir tveir
flokkar myndu vera áfram saman
í ríkisstjórn á næsta kjörtímabili -
að minnsta kosti ef þeir kæmu
báðir sæmilega út úr kosningun-
um.
I sjálfri kosningabaráttunni
hefur hins vegar augljóslega
kólnað nokkuð á milli forystu-
manna flokkanna. Hvort það er
aðeins tímabundin kæling, sem
hverfur eins og dögg fyrir sólu
eftir rúma viku, skal ósagt látið.
Að nokkru Ieyti fer það vafalaust
eftir þeim kostum sem úrslit
kosninganna bjóða upp á.
Allt bendir til þess að Sjálf-
stæðisflokkurinn haldi þeirri
óskastöðu sem hann hefur búið
við allan seinni hluta þessarar
aldar - það er að geta myndað
ríkisstjórn með hverjum þeim
sem honum þóknast hverju
sinni. Þessi staða hefur gert
flokknum ldeift að sitja lengi í
ríkisstjórn og velja sér samstarfs-
flokk að geðþótta. Þannig vörp-
uðu sjálfstæðismenn Alþýðu-
flokknum til hliðar fyrir íjórum
árum og tóku upp samstarf við
Framsóknarflokkinn. Sumir gæla
nú við þá tilhugsun að eitthvað
svipað kunni að gerast eftir þess-
ar kosningar.
Ef úrslit kosninganna verða í
samræmi við niðurstöður þeirra
skoðanakannana sem birst hafa
að undanförnu - og það er enn
stórt ef - mun Sjálfstæðisflokkur-
inn hafa burði til að mynda tveg-
gja flokka ríkisstjórn með hveij-
um og einum hinna þriggja flokk-
anna: Framsóknarflokknum,
Samfylkingunni eða Vinstrihreyf-
ingunni.
Samstarf til vinstri
Líklega mun enginn hinna flokk-
anna hafa sambærilega stöðu eft-
ir kosningarnar næsta laugardag.
Margir spáðu því fyrr á árinu að
Framsóknarflokkurinn og Sam-
fylkingin myndu fá þingstyrk til
að mynda ríkisstjórn saman.
Samkvæmt síðustu skoðanakönn-
unum virðist það ólíkleg niður-
staða - nema Samfylkingunni tak-
ist að rétta úr kútnum á síðustu
dögum kosningabaráttunnar. Fari
svo sem nú horfir verður aðeins
einn raunverulegi valkosturinn
við tveggja flokka ríkisstjórn und-
ir forystu Sjálfstæðisflokksins -
það er þriggja flokka stjórn undir
forsæti Halldórs Asgrímssonar.
Ef Sjálfstæðisflokkurinn velur
að halda áfram núverandi stjórn-
arsamstarfi, eru litlar líkur á að
þriggja flokka valkosturinn komi
til umræðu í alvöru. Þá munu for-
ystumenn núverandi stjórnar-
flokka einfaldlega endurnýja sam-
starfið með eitthvað breyttum
málefnagrundvelli og hugsanlega
einhverri tilfærslu á ráðherra-
embættum. Það verður auðvelt
verk ef gagnkvæmur vilji er fýrir
hendi.
Annað verður hins vegar uppi á
teningnum ef Sjálfstæðisflokkur-
inn fer að leita fyrir sér um nýjan
bólfélaga líkt og hann gerði eftir
síðustu kosningar. Minnstar líkur
eru á að sjálfstæðismenn hafi
áhuga á að ræða slíka vist við
Samfylkinguna. Telja má líldegra
að þeir kunni að renna hýru auga
til Vinstrihreyfingarinnar, ef hún
fær nægan styrk á næsta þingi til
að ná saman þingmeirihluta með
Sjálfstæðisflokknum.
Sumir, ekki síst í Samfýlking-
unni, virðast sjá mikinn hjónasvip
nú þegar með Davíð Oddssyni og
Steingrími J. Sigfússyni. Þótt
vissulega sé nokkurt eggjahljóð í
formanni Sjálfstæðisflokksins um
þessar mundir er hins vegar alls
óvíst að það tíst heyrist eftir kjör-
dag.
Forysta Sjálfstæðisflokksins
tæki einnig nokkra áhættu með
því að biðla opinskátt til Vinstri-
hreyfingarinnar með þessum
hætti eftir kosningar, því það gæfi
framsóknarmönnum tilefni til að
bjóða upp á valkost til vinstri -
það er að segja þriggja flokka
stjórn með Samfylkingunni og
Vinstrihreyfingunni undir forystu
Framsóknarflokksins. Þetta
munstur er hin sögulega vinstri
stjórn sem margir nú til dags virð-
ast hafa gjörsamlega gleymt að sé
fyrir hendi.
Auðvitað er þetta kostur sem
forystumenn Framsóknarflokks-
ins hafa ekki mikinn áhuga á sem
stendur - meðal annars vegna
þess að Samfylkingin er ekki enn
orðin að einum stjórnmálaflokki.
Hins vegar er alveg ljóst að mjög
margir í öllum þessum þremur
flokkum myndu helst af öllu
kjósa að slík ríkisstjórn yrði
mynduð eftir kosningar. Og það
fer auðvitað ekki á milli mála að
hvorki Samfylkingin né Vinstri-
hreyfingin gætu með góðu móti
hafnað boði um stjórnarsamstarf
af þessu tagi. Það þýðir einfald-
lega að Framsóknarflokkurinn á
fleiri kosti í stöðunni en að biðla
til Sjálfstæðisflokksins - jafnvel
þótt kosningaúrslitin verði í sam-
ræmi við nýjustu skoðanakannan-
irnar.
Enn tækifæri
Auðvitað væri æskilegast og eðli-
legast að stjórnmálaflokkarnir
gerðu kjósendum grein fyrir af-
stöðu sinni til stjórnarmyndunar
fyrir kosningar. Þá væri almenn-
ingur ekki aðeins að velja þing-
menn heldur einnig þann ríkis-
stjórnarmeirihluta sem kjósend-
ur vilja sjá næstu fjögur árin.
En því miður eru engar líkur til
þess að forystumenn flokkanna
upplýsi þjóðina um óskir sínar og
\álja í þessu efni fyrr en eftirá.
Þess vegna kann svo að fara að
fjölmargir kjósendur séu með at-
kvæði sínu að kjósa yfir sig þá
ríkisstjórn sem þeir hafa síst
áhuga á.
Það er svo út af fyrir sig einkar
dapurlegt niðurstaða ef sú upp-
stokkun á flokkakerfinu, sem nú
á sér stað, leiðir ekki til breytinga
á lykilstöðu Sjálfstæðisflokksins í
íslenskum stjórnmálum. Hér
áður fyrr var það einmitt ein mik-
ilvægasta röksemdin fyrir nauð-
syn á sameiningu flokkanna vin-
stri megin við miðju að þar með
myndi þessari óskastöðu Sjálf-
stæðisflokksins loksins verða
hnekkt. Hann yrði ekki lengur
eini kaupandinn á uppboðstorgi
stjórnarmyndana.
En til að svo megi verða þarf
sameiningin hins vegar að ná
verulega meiri árangri en skoð-
anakannanir síðustu daga gefa til
kynna. Hvort það gerist er fyrst
og fremst í höndum Samfyiking-
armanna sjálfra. Forysta hinnar
nýju fýlkingar hefur enn tækifæri
til áð ná til sín því fylgi sem dug-
ar til að skáka Sjálfstæðisflokkn-
um að þessu leyti. Ein \ika er
nefnilega langur tími í pólitík - ef
hún er notuð rétt.