Dagur - 20.07.1999, Blaðsíða 7

OkCS»> Hi
X^íiT.
ÞJÓÐMÁL
\
tee t u»\ ,os au if.oavaiH'i •
~ ÞRIÐ JUDAGUR 20. JÚLI 199 9 - 7
Sveitarfélögin og rOdsvaldið
JÓN
KRISTJÁNS-
SON
alþingismaður
skrifar
Átök um skólamál hafa ekki farið
fram hjá neinum sem fylgjast
með fréttum. Mest hefur borið á
átökum kennara við Reykjavíkur-
borg um launamál. Sameinuð
sveitarfélög hafa einnig verið að
endurskipuleggja skólastarf,
sameina yfirstjórnir skóla, eða
Ieggja niður smærri skóla. Slík
mál eru vandasöm og skiptir
miklu máli hvernig að er staðið.
I umræðum um skólamál í fjöl-
miðlum að undanförnu hafa
ýmsir haldið því fram að með til-
flutningi á grunnskólanum til
sveitarfélaganna hafi ríkið verið
að losa sig undan kostnaðarsöm-
um verkefnum með því að velta
þeim yfir á sveitarfélögin. I ein-
hveijum umraeðuþætti gekk svo
langt að því var baldið fram að
það væri ekki vandi að reka ríkis-
sjóð hallalausan eftir að þessum
byrðum væri velt yfir á sveitarfé-
lögin.
Hér er um misskilning að
ræða, sem getur orðið viðtekin
skoðun ef staðhæfingin er endur-
tekin nógu oft. Þess vegna vil ég
rifja upp nokkur atriði varðandi
þetta mál.
Verkaskiptmgm hin fyrri
Fyrir einum áratug var gengið frá
viðamikilli breytingu á verka-
skiptingu ríkis og sveitarfélaga.
Til hennar var gengið undir þeim
formerkjum að einfalda verka-
skiptinguna, en mörk voru óskýr
og samstarfsverkefni mörg, sem
þótti þungt í vöfum. Þá var mið-
að við að skiptin væru á sléttu
kostnaðarlega, verkefni kæmi
gegn verkefni. Niðurstaðan var
sú að sveitarfélögin tóku til sín
rekstrar- og byggingarkostnað
grunnskóla, dagheimili og tón-
listarskóla svo að stærstu verk-
efnin séu nefnd. Ríkið tók heil-
brigðismálin til sín.
Það var ekki vel spáð fyrir ýms-
um þáttum þessarar verkaskipt-
ingar, og einkum minnist ég efa-
semda þeirra sem stýrðu tónlist-
arskólunum að hér væri rétt
skref. Hins vegar held ég að
reynslan hafi sýnt að þessi verka-
skipting gekk upp og ekki leið á
löngu áður en umræður hófust
um að það bæri að taka fleiri
skref undir öðrum formerkjum.
Það markmið var að auka verk-
efni sveitarfélaganna, án þess að
ríkið tæki til sín verkefni í stað-
inn og flytja þar með vald og ráð-
stöfun Ijármuna til sveitarfélag-
anna. Það voru stærri sveitarfé-
lögin og forustumennirnir í Sam-
bandi íslenskra sveitarfélaga sem
töluðu fyrir þessu og ég fullyrði
að frumkvæðið kom ekki síður
frá þeim en ríkinu. Fámennari
sveitarfélögin höfðu meiri efa-
semdir um áframhaldið.
Það var vegna efasemda um
stöðu þeirra eftir breytinguna.
Niðurstaðan af þessum umræð-
um varð sú að gengið var í það að
flytja allan rekstrarkostnað
grunnskóla til sveitarfélaganna,
þar á meðal laun kennara.
Flutnmgur gnumskólans
Við flutning grunnskólans var
unnið mikið undirbúningsstarf,
og samið var milli ríkis og forustu
sveitarfélaganna um þá fjármuni
Fjárhagsleg sam-
skipti ríkis og sveit-
arfélaga eiga að verka
sem skýrust, og það
ber að ganga frá
breytingum á þeim
með samkomulagi
beggja aðila.“
sem fylgdu. Lögum um tekju-
stofna sveitarfélaga var breytt í
þá veru að sveitarfélögin fengu
hluta úr staðgreiðslu skatta, það
er að segja tekjuskattinum, til
þess að standa straum af þessu
nýja verkefni. Það hafi verið
reiknað út hvað ríkið bæri mik-
inn kostnað af málinu og það var
ekki deilt um að sveitarfélögin
fengu þann kostnað í nýjum
tekjustofni og allt að einum millj-
arði króna til viðbótar. Ef ég man
rétt þá var þessi pakki um sjö
milljarðar króna á sínum tíma.
Það er því alrangt að ríkið hafi
með grunnskólanum verið að
velta byrðum yfir á sveitarfélögin.
Hitt er vissulega rétt að kennarar
hafa unað illa við sinn hlut
launalega, og í raun hafa verið
átök um kjör þeirra linnulítið um
árabil. Þar að auki er verið að
framkvæma Iöggjöf um einsetn-
ingu skóla, en samkvæmt samn-
ingnum um yfirfærsluna kom
ríkið að því verkefni ásamt sveit-
arfélögunum. Það voru einkum
stærri sveitarfélögin sem áttu eft-
ir að einsetja skóla.
Áframhaldandi verka-
sMpting
Eg er þeirrar skoðunar að flutn-
ingur grunnskólans til sveitarfé-
laganna hafi verið rétt skref, og
rétt sé að fela sveitarfélögunum
fleiri verkefni. Það er hins vegar
nauðsyn að undirbúa slíkan til-
flutning af kostgæfni, kostnaðar-
Iega og tæknilega og með þeim
formerkjum að þjónustan versni
ekki heldur séu sóknarfæri til að
bæta hana. Málefni fatlaðra hafa
verið uppi á borðinu í þessu efni
og sá málaflokkur á að mörgu
leyti vel heima hjá sveitarfélög-
unum samhliða þeirri félagsþjón-
ustu sem þau reka. Hins vegar er
þetta kostnaðarsamur, viðkvæm-
ur og erfiður málaflokkur, sem
hefur verið háður ákveðnu
stjórnskipulagi með svæðisstjórn-
um þar sem fagfólk hefur unnið.
Það er nauðsynlegt að gefa sér
tíma til þess að fara vel yfir það
skipulag áður en flutningurinn
fer fram. Auk þess er ástand þess-
ara mála afar misjafnt í hinum
einstöku umdæmum. Þrátt fyrir
þetta á að halda áfram að settu
marki.
Rökin fyrir tilflutningi verkefna
eru þau að dreifa valdinu og-
minnka miðstýringu um málin,
en forsendan fyrir því að sveitar-
félögin geti tekið vel á móti og
tekið á málum er að þau stækki
og eflist. Hraðfara þróun hefur
verið á því sviði að undanförnu
og sér ekki fyrir endann á henni.
Fjármalin
Sveitarfélögin bera sig illa fjár-
hagslega um þessar mundir. Þau
hafa mikil og kröfuhörð verkefni,
en vissulega njóta þau eins og
ríkisvaldið vaxandi tekna í samfé-
laginu í gegnum sína tekjustofna.
Þrátt fyrir það er ástæða til þess
að fara á þessu stigi vandlega yfir
verkefni sveitarfélaganna og
tekjustofna þeirra. Þetta verkefni
er sameiginlegt verkefni ríkis og
sveitarfélaga og það ber nauðsyn
til að vanda til verka.
Fjárhagsleg samskipti ríkis og
sveitarfélaga eiga að verka sem
skýrust, og það ber að ganga frá
breytingum á þeim með sam-
komulagi beggja aðila. Sveitarfé-
lögin verða að hafa ákveðna
tekjustofna til þess að spila úr og
sá fjárhagsrammi sem þau hafa
verður að markast af þeim. Fjár-
hagsramminn á að vera í sam-
ræmi við þau verkefni sem sveit-
arfélögin hafa með höndum, og
þarna verður að finna hinn rétta
meðalveg. Það er ekki einfalt
mál, en nauðsynlegt eigi að síður.
Það þóttu nokkur tíðindi í heim-
inum þegar Kúrdaleiðtoginn
Abdullah Ocalan leitaði hælis á
Vesturlöndum og lýsti yfir því, að
hann myndi hætta vopnaðri bar-
áttu, en leita þess í stað friðsam-
legra leiða í réttarbaráttu Kúrda.
Ekki var Ocalan beinlínis boðinn
velkominn í okkar heimshluta,
Öcalan og ísland
þrátt fyrir þessa afstöðubreytingu
og að lokum var hann svikinn í
hendur Tyrkja, sem hafa nýlega
dæmt hann til dauða.
Nú, þegar líður að því að
dauðadómi yfir Ocalan verði full-
nægt, er mikið sagt ffá því í frétt-
um að hann hafi beðist vægðar
og boðist til að starfa með Tyrkj-
um, í því skyni að stilla til friðar.
Trúlega er skæruliðaforingi ekk-
ert áfjáður í að láta drepa sig, en
ætli Ocalan sé ekki líka að hugsa
um afleiðingarnar sem það hefði
í för með sér, ef það yrði gert?
Þetta virðast Kúrdar skilja þegar
þeir lýsa stuðningi við tilboð leið-
toga síns.
Kúrdar eiga sér skráða sögu og
menningu og eigið tungumál,
kúrdísku. Land þeirra er í Litlu-
Asíu á milli Miðjarðarhafs,
Svartahafs og Kaspíahafs, fjalla-
land og nær hvergi til sjávar.
Þrátt fyrir menningarstöðu sína
er landinu skipt milli Ijögurra
ríkja, Tyrklands, Irans, Iraks og
Sýrlands. Þjóðin virðist ekki eiga
sér neina viðurkennda tilveru hjá
þeim sem heiminum ráða. Þegar
leiðtogi í vopnaðri frelsisbaráttu,
sem hefur leitað hælis á Vestur-
löndum í því skyni að halda bar-
áttunni áfram með friðsamlegum
hætti, en verið svikinn í hendur
óvina sinna og á yfir höfði sér
dauðadóm, þá er það dálítið und-
arleg áhersla hjá fjölmiðlum, að
hann sé aðeins að biðja sjálfum
sér vægðar. Er ekki líklegra að
honum hafi ofboðið mannfórn-
irnar og viljað leita annarra leiða
í réttarbaráttu þjóðar sinnar?
Sá sem þetta ritar er ekki sátt-
ur við beina íhlutun Islendinga í
átök þjóða heimsins. En gæti
það ekki verið mikilvægt framlag
vopnlausrar smáþjóðar, sem svo
sannarlega á allt undir því að
leitað sé friðsamlegra lausna á
deilumálum þjóða og þjóðabrota,
að setja sér almenna viðmiðun í
slíkum málum. Getum við með
góðri samvisku sætt okkur við að
þjóð sem á sér Ianga sögu og
menningu, sé bannað að nota
eigin tungu? Mundi ekki allur
heimurinn skilja slíka afstöðu
sem sett væri fram á málefnaleg-
an hátt án þess að vera íhlutun í
deilur og átök?
Þegar samtökin, sem Ocalan
hefur verið í forystu fyrir, lýsa yfir
stuðningi við tilboð hans, þá er
ástæða til að spyrja hver sé af-
staða íslenskra ráðamanna til
þessara mála. Miklar hörmungar
hafa gengið yfir þessa réttlausu
menningarþjóð svo stuðningur
vopnlausrar smáþjóðar við tilboð
Kúrda, um friðsamlegar aðferðir
í baráttu þeirra, væri mikils virði
fyrir heiminn allan og auk þess í
fullu samræmi við stöðu okkar í
heiminum. Við verðum vonandi
aldrei hernaðarþjóð.