Dagur - 14.08.1999, Blaðsíða 8

LAUGARDaGUR 14. ÁGÚST 1999

Somi Oímw* Ándetx
WEKOISSON r)
:RS JACOBSSON iig
ún [04 ^abftMkbcu)cf--
barbara robinson
KRISTJÁN JÖN:
'tSS&Í'
illa markaðssettir?
Þórbergur og Gunnar hættu að
vera á milli tannanna á fólki þá
hætti pólitíkin að hafa nokkuð
með Iíf verka þeirra að gera. Við
erum komin svo langt fram yfir
þá tíma.“
Víst breytist heimurinn og
þjóðlífið. Kannski eiga þessir höf-
undar h'tið erindi til okkar sem Iif-
um innan um tölvur, alþjóðleg
samskiptanet og dúndrandi Ijöl-
miðla úr öllum áttum. Sem erum
farin að sporna við framleiðslu-
aukningunni sem tækniframfar-
imar höfðu í för með sér, þessum
sömu framförum og voru í bull-
andi uppvexti og rót bjartsýnistrú-
ar hér í byijun aldar. En sú skýr-
ing dugir ekki ein og sér, aldur
verkanna per se er ekki einhlít
skýring á því af hveiju menn
liggja ekki yfir Kvaran, Jóni
Trausta, Hagalín og fleirum.
Sumir telja að útgefendur hafi
einfaldlega staðið sig slælega í að
halda höfundum í útgáfu og að
fólki. Setja þurfí þessi gömlu verk
í nýjan búning ef þau eigi að selj-
ast (það væri t.d. hægt að búa til
„Það er mikil fortíðarnostalgía I dag, fortíðin er eiginlega í tísku, og því getur
vel verið að sumar bækur Gunnars eigi eftir að verða algert „hit“,“ segir
Halla Kjartansdóttir íslenskufræðingur.
ustu höfundar þjóðarinnar á 2. og
3. áratug aldarinnar, s.s. Einar H.
Kvaran og Jón Trausti, eru svo að
segja horfnir úr umferð. Það
sama má segja um þá er náðu
vinsældum í útlöndum, t.d. Krist-
mann Guðmundsson sem gerði
það gott í Noregi, Guðmund
Kamban sem starfaði í Dan-
mörku og var mjög virtur í Þýska-
landi, Gunnar Gunnarsson sem
var gríðarlega vinsæll í Þýskalandi
og var raunar með vinsælustu
skáldsagnahöfundum á Norður-
löndum um tíma. Gunnari var
hampað af miklum krafti í Þýska-
landi og var skáldsaga hans Að-
venta m.a.s. gefín út í sérstakri
hermannaútgáfu þar sem mynd
af hermanni er stendur með
byssustinginn út í Ioftið prýddi
kápuna enda bókin ætluð að efla
hinum ungu þýsku dátum þor og
kjark.
Árið 1925 voru Einar H. Kvar-
an og Jón Trausti vinsælustu höf-
undar þjóðarinnar samkvæmt
skoðanakönnun sem tímaritið
Eimreiðin gerði meðal Iesenda
sinna og sennilega hefur enginn
nútíðarhöfundur náð jafnmiklum
vinsældum á erlendri grundu og
t.a.m. Gunnar Gunnarsson og
jafnvel Kristmann Guðmunds-
son. En hvemig stóð á því að verk
þessara manna hafa smám saman
ljarað úr höndum íslenskra les-
enda þar til nú er svo komið að
sennilega hafa fáir af yngri kyn-
slóðinni lesið nokkum þeirra ótil-
neyddir, nema þá Þórberg eða
Laxness?
Kaldastríðs-
pólitíkin dáin og farín
Vinsælasta og lífseigasta skýringin
hefur verið að kaldastríðspólitík-
in, sem gegnsýrði íslenskt menn-
ingarlíf um áratugaskeið, hafí
komið verkum hægrisinnaðra
höfunda eins og Kristmanni,
Guðmundi Hagalín, Gunnari o.fl.
í gröfina. Kristmann Guðmunds-
son var t.d. sannfærður um að
framaleysi hans hér á landi hafi
stafað af „skipulagðri pólitískri of-
sókn“. Ólafur Ragnarsson, útgef-
andi í Vöku-Helgafelli, telur hins
vegar að pólitíkin skipti sáralitlu
máli í dag. „Hún átti kannski þátt
í því hvar menn voru gefnir út,
hvaða dóma menn fengu og
hvemig meðhöndlun þeir fengu í
íjölmiðlum og ákveðnum kreðs-
um. En eftir að menn eins og
Kristmann Guðmundsson er einn
þessara höfunda sem „meikuðu"það
í útlöndum en hann bjó í Noregi og
varþarmjög vinsæll, var þýddur á um
30 tungur og bækur hans seldust í
milljónum eintaka. Ólafur Jónsson
sagði eitt sinn I grein um ævisögu
Kristmanns að honum væri „sízt
launung áaðá íslandi hafi hann jafn-
an verið hrakinn, hundeltur og ofsótt-
ur og hafi hérlendir menn miklu síður
kunnað að meta list hans en erlendir."
Bækur Kristmanns njóta ekki mikillar
viröingar nú á dögum og sjálfur var
hann ekkert að skafa utan afofsókn-
arkennd sinni. Segirm.a. íævisög-
unni að „snemma hafi illmenni,
óþokkar og mannhundar valizt til
andstöðu við sig, einkum feitlagnir og
hvapholda, en hinir betri menn og
vitrari verið sér hliðhollir."
-eða
íslensk þjóð
ól fyrir og
um síðustu
aldamót af
sér rithöf-
unda sem
um tíma
voru virtir af elítu og
gríðarlega vinsælir af
almenningi en hafa á
síðustu áratugum verið
settir útaf sakramentinu
og/eða lítið lesnir af al-
menningi. Hvað kom
fýrir þessa höfunda? Af
hverju gleymdust þeir?
Hverju er um að kenna?
Tímans tönn? „Helv.
kommunum“? Eða bara
þeim sjálfum...
Bókmenntasköpun meðal Islend-
inga var býsna blómleg á fyrri
hluta þessarar aldar og fram und-
ir hana miðja. Þó nokkur hópur
Islendinga náði miklum vinsæld-
um erlendis og nokkrir höfundar
stóðu upp úr í vinsældum hér á
landi. En á rösklega hálfri öld
hafa nánast öll stærstu nöfn
þessa tíma horfíð úr almennum
lestri - sumir halda því fram að sá
eini sem almenningur gluggar
eitthvað í að ráði sé Nóbelskáldið
Halldór Laxness. Þórbergur Þórð-
arson hefur jú haldið virðingu
sinni en er vart í jafn almennum
lestri og Laxness. Aðrir vinsæl-
Aldísardóttir
skrifar