Dagur - 01.04.2000, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 1. APRÍL 2 000 - 7
Ð^ýu-
RITSTJÓRNARSPJALL
Gjorbreytt viðhorf
ELIAS
SNÆLAND
JÓNSSON
SKRIFAR
Umhverfissinnar segja að for-
ráðamenn Norsk Hydro hafi upp
á síðkastið séð fyrir sér þá
ímyndarlegu martröð að Eyja-
bökkum yrði sökkt í beinni sjón-
varpsútsendingu, með tilheyr-
andi áfalli fyrir það jákvæða álit
sem fyrirtækið hefur reynt að
afla sér í Noregi og víðar í þá
veru að Norsk Hydro fylgi sæmi-
lega umhverfisvænni , fram-
kvæmdastefnu. Þar af leiðandi
hafi Norðmennirnir lagt allt
kapp á að finna aðrar leiðir til að
reisa álver á Islandi en þá sem
knúin var fram á-Alþingi fyrir
áramótin.
Hversu mikil áhrif þessi þáttur
málsins hafði á þá ákvörðun
Norsk Hydro og íslenskra fjár-
festa að heimta uppstokkun á
virkjunarhugmyndum norðan
Vatnajökuls skal ósagt Iátið. En
vendingarnar í álmálinu í vik-
unni hafa að minnsta kosti í för
með sér að martröðinni er vikið
til hliðar. Eyjabökkum verður
ekki sökkt úr þessu. Og auðvitað
er það rétt að umhverfisverndar-
sinnar geta þakkað sér þá niður-
stöðu að hluta, þótt fjárhagshlið-
in hafi væntanlega vegið mjög
þungt - sérstakalega þó af hálfu
hugsanlegra íslenskra fjárfesta.
Ástæðulaust stríð
Eins og málin standa í dag blasir
við að Norsk Hydro og stjórnvöld
tóku rangan pól í hæðina þegar
ákveðið var að láta stærð fyrsta
ál’anga álversins ráðast af raf-
orkunni sem hægt væri að fá
með þeirri gömlu útfærslu af
Fljótsdalsvirkjun sem samþykkt
hafði verið á Alþingi fyrir mörg-
um árum, og að knýja þá virkjun
í gegn án lögformlegs umhverfis-
mats.
Vafalaust hefur þar ráðið för sú
trú að hægt væri að drífa fram-
kvæmdirnar af stað með skömm-
um fyrirvara ef þessi leið væri far-
in. En sú hjartsýni reyndist
óraunhæf. Þess í stað magnaði
ákvörðunin upp nær einstæða
andstöðu verulegs hluta þjóðar-
ínnar gegn opinberri framkvæmd.
Nú er auðvitað ljóst að þetta var
styrjöld seni ástæðulaust var að
hefja, hvað þá að tefla til úrslita á
Alþingi eins og gert var.
Fyrrverandi iðnaðarráðherra
lagði á það ofuráherslu að ef ekki
yrði farin þessi leið þá væri allt
málið í uppnámi og mikil hætta á
að Norsk Hydro kippti að sér
hendinni og segði bless við Ís-
lendinga. Það verður að segja
forystumönnum Norsk Hydro til
alvarlegs hnjóðs að þeir tóku
fullan þátt í þeim ljóta leik og
Iétu hvað eftir annað á sér heyra
að ef hvikað yrði frá þeim
tfmaramma sem samið hafði ver-
ið um síðastliðið sumar þá væri
allt í óvissu um frekari þátttöku
þeirra í framkvæmdunum. Nú
kemur á daginn að þetta var
tómt kjaftæði og áróðursrugl.
Talsmenn Norsk Hydro segja
núna að nýtt álver sé Iangtíma-
mál og að það skipti þá engu
máli þótt framkvæmdum sér
frestað um nokkur ár. Þetta
Kárahnjúkavirkjun mun hafa mikil áhrifá þessu risavöxnu gljúfur. Hver þau verða nákvæmiega mun skýrast nánar
í lögformlegu umhverfismati sem fram fer vegna virkjunnarinnar. - mynd: gva
gengur þvert á fyrri yfirlýsingar
þeirra.
Hvernig er yfirleitt hægt að
treysta orðum forráðamanna
stórfyrirtækja sem haga sér með
svo ótrúverðugum hætti?
Sein aðkoma fjárfesta
Sú meginskýring sem gefin er á
kúvendingunni í álversmálinu er
tjárhagshliðin. Það hefur lengi
legið fyrir að 120 þúsund tonna
álver er ekki fjárhagslega arð-
bært - nema þá að orkuverðið sé
svo Iágt að virkjunin sem fram-
leiði rafmagnið fari niður fyrir
rauða strikið. Þetta er ekkert
nýtt. Þvert á móti hefur þessu
verið haldið fram í nokkur miss-
eri við litlar undirtektir álvers-
manna.
Þess vegna hlýtur að vakna sú
spurning hvers vegna ekki var
lögð meiri áhersla á að tryggja
arðsemi álversins strax. Var það
kannski vegna þess að Norsk
Hydro ætlaði sér aldrei að Ieggja
fram nema mjög lílið af hlutafé
hins nýja fyrirtækis og þurfti því
ekki að hafa svo miklar áhyggjur
af arðseminni? Og þá um leið
vegna þess að það er fyrst síð-
ustu mánuðina sem fulltrúar
þeirra sem líklegastir eru til að
setja fjármagn í álverið hafa
„Raimsætt er hins
vegar að benda á að
þessi breytta stefna
þýðir alls ekki að það
sé öruggt að af þess-
u ni framkvæmdiun
verði. Mikið vatn á
eftir að renna til sjáv-
ar áður en það verður
endanlega ljóst.“
komið að málinu í alvöru og far-
ið rækilega ofan í saumana á
hagkvæmninni?
Vafalaust má Ieiða líkum að
því að ef fulltrúar íslenskra fjár-
festa hefðu skoðaö málið ræki-
lega fyrir cinu ári eða svo þá
hefði mátt koma í veg fyrir að
þjóðinni væri skipt í tvær fylking-
ar í hastarlegum deilum um
Eyjabakka.
Það hlýtur að vekja undrun að
við slíka stórframkvæmd sem hér
er á ferðinni skyldi ítarleg arð-
semiskönnun þeirra sem eiga að
borga brúsann ekki liggja á borð-
inu sem hluti af hinni opinberu
umræðu, ekki síst þar sem hér er
að umtalsverðum hluta um að
ræða fjármuni almennings - það
er ráðstöfunarfé lífeyrissjóð-
anna. En betra er seint en aldrei.
Nú verður líka að gera þá sjálf-
sögðu kröfu að þeir forystumenn
samtaka vinnumarkaðarins sem
ráðstafa fé lífeyrisþega og launa-
fólks, sýni almcnningi opinber-
lega arðsemina af að fjárfesta í
því álveri sem nú er til umræðu
áður en þeir taka endanlcgar
ákvarðanir um að setja peninga
fólksins í framkvæmdina.
Breytt vinnubrögð
En þótt auðvitað skipti máli að
kryfja fortíðina til mergjar, er
framtíðin mikilvægust. Hvað
boðar hin nýja stefna?
1 fyrsta lagi að framhald máls-
ins verður að öllu leyti í sam-
ræmi við þær leikreglur sem kall-
ast lögformlegt umhverfismat.
Það gefur hagsmunasamtökum
og einstaklingum, landsmönnum
öllum, tækifæri til að tjá sig um
fyrirhugaðar framkvæmdir og
hafa áhrif á þær á meðan málið
er á vinnslustigi.
I öðru lagi ætti að vera tryggt
að ef til framkvæmdanna kemur
þá verði valdar þær leiðir sem
eru í senn fjárhagslega hag-
kvæmastar og valda ekki meiri
röskun á umhverfinu en þjóðin
er reiðubúin að sætta sig við. Þar
munar auðvitað mest um friðun
Eyjabakkanna. En einnig verður
nú gert ítarlegt umhverfismat á
Káraknjúkavirkjun og áhrifum
stíflunnar miklu sem þar á að
reisa til að mynda svonefnt Háls-
lón þar sem nú eru hin hrikalegu
Hafrahvamms- og Dimmugljúf-
ur. A grundvelli allra þeirra upp-
lýsinga verða kostir og gallar
metnir og ákvörðun sfðan tekin
um hvað gera skal.
I þriðja lagi ætti að liggja Ijóst
fyrir hvort sú áhætta sem lífeyr-
issjóðirnir og aðrir íslenskir fjár-
festar hyggjast taka í þessu efni
sé þess virði - það er að segja
hvort fjármagnið sé bæði öruggt
og skili þeim arði sem krefjast
verður af fjárfestingum sjóð-
anna.
Eaunsætt er hins vegar að
benda á að þessi breytta stefna
þýðir alls ekki að það sé öruggt
að af þessum framkvæmdum
verði. Mikið vatn á eftir að renna
til sjávar áður en það verður end-
anlega ljóst.
Sorgarsaga
Hin breytta stefna veldur auðvit-
að vonbrigðuni hjá þeim Aust-
firðingum sem töldu nánast frá-
gengið að vinna við Fljótsdals-
\drkjun og álver mvndi hefjast
innan skamms. Þeim er auðvitað
vorkunn eins og málið var af-
greitt á Alþingi. En það hefur
margsýnt sig að óvarlegt er að
treysta um of á að stóriðjuáform
verði á veruleika á þeim tíma
sem að er stefnt. Slík reynsla er
Austfirðingum vafalaust ofarlega
í huga, enda er kúvendingin í ál-
versmálunum núna aðeins enn
ein frestunin á því að stóriðjuver
rísi á Reyðarfirði. Sú sorgarsaga
hófst eins og margir vita fyrir
nokkrum áratugum.
En það er ekki aðeins að fram-
kvæmdir muni dragast um að
minnsta kosti 2-3 ár frá því sem
að var stefnt fyrir áramótin,
heldur þarf líka að meta upp á
nýtt áhrif stórs álvers á um-
hverfi, byggð og mannlíf á Reyð-
arfirði og í nágrannabæjunum.
Þau verða auðvitað miklu meiri
og afdrifaríkari en ef um lítið ál-
ver væri að ræða. Það þarf að
meta þá kosti og galla af full-
komnu raunsæi þannig að íbú-
arnir geti gert sér fulla grein fyr-
ir afleiðingunum - góðum og
slæmum - strax í upphafi.
Forystumenn Austfirðinga
gera sér vafalaust fulla grein fyr-
ir því að vinna þarf af dugnaði af
upphyggingu annars atvinnulífs í
fjórðungnum en stóriðju á næstu
árum til að reyna að hamla gegn
fólksflóttanum. Tíðindi vikunnar
mega ekki draga úr mönnum
kraft heldur efla Austfirðinga til
dáða á öðrum sviðum.