Dagur - 29.04.2000, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 29. APRÍL 2000 - 7
Tkre«i-_
RIT STJÓRN ARSPJ ALL

f'
1
m

í
■ 1 ■

1
& * fc > ■■ ■Hh tes ÍSf 1 ■
& * Bw 1 wm i 1
í i B , * - i; j j i i. j-i j&gfj Í|
Ijj ' ‘ * I Á i í mŒjgEgí &
\
1
i
1
!
I
1
i
(
Upphaf verkalýðshreyfingarinnar má einmitt rekja tii þess að nógu margir neituðu að sætta sig við að vera olnbogabörn samfélagsins og gripu til aðgerða til þess að bæta kjör sín og annarra
þeirra sem svipað var ástatt um.“ Myndin er frá baráttudegi verkalýðsins.
Dagur verkafólksins
ELIAS
SNÆLAND
JONSSON
SKRIFAR
Fyrsti maí er á mánudaginn, al-
þjóðlegur baráttudagur verka-
lýðshreyfingarinnar, sá fyrsti á
nýrri öld. Það gefur gott tilefni
til að líta til baka og velta fyrir
sér bvernig hreyfingin hefur þró-
ast á tuttugustu öldinni, jafn-
framt því sem staðan í dag er
vegin og metin.
Erfitt er íý'rir marga sem nú
eru að vaxa úr grasi að gera sér
grein fyrir þeirri fórnfúsu bar-
áttu sem frumherjar samtaka
launamanna þurftu að leggja á
sig og sína nánustu til að ná
fram einföldustu grundvallar
mannréttindum almennings.
Þessir baráttumenn áttu mestan
þátt í að byggja upp þá hreyfingu
sem margir hinna yngri nú á
dögum líta því miður á sem að-
eins eina af mörgum stofnunum
þjóðfélagsins, en ekki sem lif-
andi hreyfingu fjöldans.
Þegar litið er til fyrstu ára og
áratuga aldarinnar má segja að
Island hafi verið vanþróað ríki,
en það er hugtak sem þykir ekki
lengur nógu fínt á tungu hins
pólitíska rétttrúnaðar en lýsir þó
ástandinu betur en orðið „þró-
unarríki" - einkum vegna þess að
í mörgum slíkum löndum er alls
engin framþróun. En hvað um
það, fyrir hundrað árum var rétt-
ur almennings nánast enginn.
Það tók hin nýju stéttarfélög
alþýðunnar nokkra áratugi að
berjast fyrir viðurkenningu þess
að þau væru eðlilegur og sjálf-
sagður samningaðili um kaup og
kjör félagsmanna sinna. Jafnvel
á fjórða áratugnum kom til
harkalegra átaka um slík grund-
vallar mannréttindi launafólks
víða um land, ekki síst vestur á
fjörðum þar sem verkalýðsfor-
inginn Hannibal Valdimarsson
var handtekinn af atvinnurek-
endum og handbendum þeirra
og fluttur nauðugur frá Bolung-
arvík til ísafjarðar. Sá réttur til
samninga sem nú þykir sjálf-
sagður fékkst þannig einungis
eftir langvarandi baráttu.
Pólitískar deilur
A þeim miklu átakatímum sem
einkenndu fyrstu áratugi raun-
verulegrar verkalýðsbaráttu hér á
landi, sýndi það sig fljótt að sam-
tök Iaunafólks þurftu ekki aðeins
að skipuleggja sig félagslega
heldur einnig að hafa sterkan
pólitískan bakhjarl. Það var ekki
fyrr en vinstristjórnir Framsókn-
arflokks og Alþýðuflokks tóku við
stjórnartaumunum að ýmis mik-
ilvæg réttindamál alþýðunnar
hlutu náð hjá meirihluta Alþing-
is. Nægir þar að nefna lagasetn-
ingu um stéttarfélög og vinnu-
deilur sem kom fyrst á fjórða ára-
tugnum, en þar voru loksins fest
í landslög sjálfsögð réttindi stétt-
arfélaga launafólks.
En tuttugast öldin geymir
einnig langa sögu harkalegra
pólitískra deilna innan verka-
lýðshreyfingarinnar. Þar voru sí-
felldar flokkspólitískar erjur sem
leiddu til hatrammra kosninga
þar sem stjórnmálaflokkarnir
stóðu fyrir smölun eins og f þing-
kosningum. Slík átök voru mjög
áberandi á sjötta og sjöunda ára-
tugnum og reyndar árviss við-
burður um Iangt skeið.
Ekki fer á milli mála að þessi
flokkspólitísku innbyrðis slags-
mál höfðu mjög skaðleg áhrif á
verkalýðshreyfinguna um ára-
tuga skeið. Hin síðari ár hefur
lítið borið á flokkspólitískum
hjaðningarvígum innan stéttar-
félaganna. Sá ágreiningur sem
nú sundrar hreyfingunni er af
öðrum toga sem kunnugt er -
snýst meðal annars um skipulag
samtakanna og ólíka hagsmuni
félaganna eftir landshlutum.
Sambandsleysi
Það hefur gerst innan verkalýðs-
hreyfingarinnar eins og víðar í
samfélaginu að áhrif einstald-
ingsins á gang mála í stéttarfé-
lagi sfnu hafa minnkað verulega.
Halldór Björnsson, formaður
Eflingar, lýsti ágætlega þeirri
miklu breytingu sem orðið hefur
á tengslum milli forystu og fé-
lagsmanna í viðtali við helgar-
blað Dags fyrir skömmu. Áður
fyrr þekktu forystumenn Dags-
brúnar þannig flesta félagsmenn
sem unnu til dæmis við höfnina.
Slík tengsl er liðin tíð hjá öllum
stærri stéttarfélögum.
Ein afleiðing þessa sambands-
rofs er vafalaust það hættulega
áhugaleysi sem einkennt hefur
atkvæðagreiðslur um kjarasamn-
inga að undanförnu. Einungis
lítill hluti félagsmanna innan
Flóabandalagsins hafði þannig
fyrir því að koma heimsendum
atkvæðaseðlum í póst, og var þó
verið að greiða atkvæði um kjör
þeirra mörg næstu árin. Forystu-
menn félaganna hafa að sjálf-
sögðu áhyggjur af þessari þróun,
en þeim hefur samt ekki enn tek-
ist að finna leið til ná betur til
fjöldans. Það er brýnt verkefni.
Hagsmunaárekstíar?
Um langt árabil var talað um
samvinnuhreyfinguna og verka-
lýðshreyfinguna sem kvisti af
sama meiði. Hjá frumherjunum
voru enda báðar hreyfingarnar
fyrst og fremst tæki til að bæta
kjör fátæks fólks.
Nú er samvinnuhreyfingin
sem slík að mestu fyrir bí, en eft-
ir sitja fyrirtæki sem eru rekin á
sömu forsendum og önnur slík í
landinu, nema hvað stundum
virðist enginn vita hver á þau.
Verkalýðshreyfingunni hefur
tekist betur að aðlagast breyttum
tímum, en þau eru einnig að
sumu leyti að breytast í stofnan-
ir eða „fyrirtæki" sem bafa
óbeint mikilla hagsmuna að
gæta í atvinnulífinu sem eigend-
ur. Þetta hefur gerst í gegnum
lífeyrissjóðakerfið þar sem full-
trúar stéttarfélaganna taka þátt í
að kaupa hlutabréf í stórum stíl í
fyrirtækjum innanlands og er-
lendis, stórum og smáum.
Það hefur aldrei þótt vænlegt
til árangurs að þjóna tveimur
herrum samtímis. Sú spurning
hlýtur að vakna hvort og þá
hvenær kemur til vandræðalegra
hagsmunaárekstra af þessum
sökum. Ef eignarhlutur lífeyris-
sjóða í íslenskum fyrirtækjum
heldur áfram að vaxa með sama
hraða og undanfarin ár, kemur
fyrr en síðar upp sú staða að
stéttarfélög þurfi að meta hversu
harkalega eigi að sækja launa-
hækkanir til fyrirtækja sem líf-
eyrissjóðir þeirra eiga að umtals-
verðu leyti.
Olnbogabðm
Samningaferlið nú í vor fór fram
með þeim hætti sem fyrirsjáan-
legt var strax og Flóabandalagið
ákvað að sjá um sín mál sjálft án
samstarfs við landsbyggðarfélög-
in. Eins og bent var á í Degi á
sínum tíma gat slíkt aðeins leitt
til annars af tvennu; að lands-
byggðin yrði að sætta sig við
samninga Flóabandalagsins í öll-
um meginatriðum, eða að fara út
í harðvítuga og vonlitla verkfalls-
baráttu. Þetta gekk eftir. Fulltrú-
ar landsbyggðarfélaganna náðu
litlu fram nema því sem sumir
hafa kallað Ijósrit af samningum
Flóabandalagsins.
Ljóst er að innan Verkamanna-
sambandsins var alvarlegur
ágreiningur um bvernig standa
ætti að kjarasamningum. Fram
hjá þeirri staðreynd verður ekki
gengið. Þess er hins vegar að
vænta að þegar samningaferlið
er að baki sameinist allir um að
reyna að finna Iausn á þeim
ágreiningi sem uppi er og þar
með samstarfsleið sem dugar til
að brúa bilið og tryggja aukna
samstöðu á ný í framtíðinni.
Meginkosturinn við nýgerða
kjarasamninga er að sjálfsögðu
sú sérstaka áhersla sem lögð var
á hækkun lægstu launanna.
Mikill þrýstingur er á alla þá sem
eftir eiga að semja á næstu mán-
uðum og misserum að halda sig
innan þess rannna sem settur var
í samningum Flóabandalagsins.
Engu skal um það spáð hér hvort
það gengur eftir, ekki síst í Ijósi
þess hvernig staðið hef’ur verið
að kjarabótum til æðstu embætt-
ismanna og ýmissa annarra opin-
berra starfsmanna síðustu árin.
Hins vegar er slæmt til þess að
vita að kjarabætur til öryrkja og
aldraðra skyldu ekki fylgja hækk-
unum annarra láglauna í land-
inu. Það er til vansæmdar í vel-
megunarsamfélagi samtímans að
gera margt það fólk sem býr við
alvarlega örorku að olnboga-
börnum þjóðfélagsins. Hið sama
á við um aldraða sem hafa ekki
aðrar tekjur en almennar lífeyris-
bætur.
Upphaf verkalýðshreyfingar-
innar má einmitt rekja til þess að
nógu margir neituðu að sætta sig
við að vera olnbogabörn samfé-
lagsins og gripu til aðgerða til
þess að bæta kjör sín og annarra
þeirra sem svipað var ástatt um.
Það er því í fullu samræmi við
upphaf og markmið hreyfingar-
innar að hugsa ekki einungis um
eigin félagsmenn heldur einnig
aðra þá sem standa höllum fæti í
samfélaginu.