Dagur - 11.10.2000, Side 7

MIÐVIKUDAGUR 11. OKTÓBER 2000 - 7
Dogur-
ÞJÓÐMÁL
L. Á
Ruglað með aldraða
„Á nú að selja ofan af öldruðum þaklð tll viðbótar við þá forsmán sem ellilifeyririnn er! Þetta
hneyksli er nú í uppsiglingu í miðri blaðagrein. Og skal játað að þetta er einmitt tillagan. Að
aldraðir eignamenn losi um hluta ævisparnaðarins sem bundinn er I fasteign til að aukaráðstöf-
unartekjur sínar. Hvað er rangt við að þessi „lífeyrissjóður“ sé notaður þegar hinn dugar ekki?“
„Aldraðir og öryrkjar" er
lífseigur merkimiði í stjór-
málaumræðunni sem ætti
að taka úr umferð. Við
erum alltaf að heyra eitt-
hvað um kjör „aldraðra og
öryrkja" eins og væru þeir
ein efnahagsheild. Það er
klára della. Jafnvel þótt
báðir hópar eigi rétt til
greiðslna frá Trygginga-
stofnun eru þeir ekki jafn-
ir fvrir guði og mönnum.
„Aldraðir“
Mjög margir aldraðir Islendingar eru efn-
að fólk. Flestir eru í sæmilegum álnum.
Lítill hluti aldraðra á undir högg að sækja
í efnalegu tilliti. Þessu er öfugt farið með
öryrkja. Meðal þeirra má reikna með að
stór hluti sé lítt efnum búinn og eigi veru-
lega undir högg að sækja. Þessir tveir hóp-
ar sem alltaf er verið að spyrða saman í
kröfupólitík eru ólíkir. Krafan um almenna
hækkun öllum til handa sem til aldraðra
og öryrkjar teljast mun gagnast þeim síst
sem erfiðast eiga. Og þjóna mörgum sem
ekkert hafa með auknar bætur að gera.
Að segja þetta eru pólitfsk helgispjöll, en
tími er kominn til að tala út. Til þess eru
dálkahöfundar að setja höfuðið á högg-
stokkinn.
Eignafólk
Almennt talað hafa aldraðir lagt fyrir til
æviáranna með tvennum hætti: Með því
að greiða í lífeyrissjóð, og með því að festa
sér húsnæði sem margir eiga að stórum
hluta skuldlaust eða svo gott sem. Eru þá
ekki taldar aðrar eignir sem geta verið um-
talsverðar.
Nú er staðan sú að vegna þess hve lífeyr-
issjóðir þessa fólks urðu seint fullvaxta
bera þeir ekki greiðslur sem nægja til
sæmilegrar framfærslu. Flestir fá samt
einhverja greiðslu, en sjóðakerfið er ekki
nógu þroskað til að allir sem í því eru fái
mannsæmandi ráðstöfunarfé. Þangað til
að sjóðirnir verða orðnir nógu digrir til að
standa undir sæmilegri framfærslu verður
ríkið að hlaupa undir bagga og greiða mis-
mun. Um þennan mismun er nú deilt, svo
maður einfaldi myndina án þess að af-
skræma. Meðaltekjur aldraðra úr al-
mennu Iífeyrissjóðunum munu vera í
kringum 35 þúsund krónur á mánuði.
Það er klárlega ekki nóg. Krafan er að rík-
ið hækki framlög í samræmi við það hvern-
ig laun hafa almennt hækkað í samfélag-
inu.
Enginn minnist á „hinn Iífeyrissjóðinn“.
Fasteignina sem fólkið býr í.
Hneyksli í uppsiglingu
Á nú að selja ofan af öldruðum þakið til
viðbótar við þá forsmán sem ellilífeyririnn
er! Þetta hneyksli er nú í uppsiglingu í
miðri blaðagrein. Og skal játað að þetta er
einmitt tillagan. Að aldraðir eignamenn
losi um hluta ævisparnaðarins sem bund-
inn er í fasteign til að auka ráðstöfunar-
tekjur sínar. Hvað er rangt við að þessi
„h'feyrissjóður" sé notaður þegar hinn dug-
ar ekki?
Aukiii verðmætl, auknar byrðar
Vegna þenslunnar á fasteignamarkaði hef-
ur þessi hluti „lífeyrissjóðsins“ ávaxtast
með miklum glæsibrag síðustu tvö ár.
Aldraðir eignamenn hafa því notið góðær-
isins í því formi. En það hefnir sín á viss-
an hátt með hækkun fasteignamats. Það
þýðir hærri skatta og hærri fasteignagjöld.
I stórfróðlegri grein eftir Asgeir Jóhannes-
son í riti eldri borgara, Listin að lifa, rekur
hann áhrif þessa. ALLAR hækkanir á
greiðslum til eldri borgara á þessu ári,
hvort sent um er að ræða lífeyrisgreiðslur
eða bætur frá Tryggingastofnun, hafa
horfið í eignaskatta og fasteignagjöld hjá
umtalsverðum hópi að ætla má. Með því
að ævisparnaðurinn eykst að verðmæti
LÆKKA ráðstöfunartekjur þessa fólks! Til
að þessi hópur haldi ráðstöfunartekjum
frá fyrra ári þarf ekki aðeins að hækka
greiðslur sem nemur verðbólgu, heldur
líka sem nemur álögum á aukin verðmæti
sama hóps. Eftir því sem fólkið verður rík-
ara þarf það hærri bætur!
Leyfist manni að spyrja: Er það hlutverk
tryggingakerfisins að bæta fólki álögur á
eignir sem bólgna út í góðæri?
Búksorgir
Búksorgir margra eldri borgara eru lágar
ráðstöfunartekjur, en eignir sem ekki er
hægt að losa því „allir þurfa jú þak yfir höf-
uðið“. Virða ber það tilfinningalega rót
sem fylgir því á gamals aldri að minnka við
sig húsnæði og fá sér ódýrara til að rýmka
fjárhag og lækka álögur. Virða ber þörfina
fyrir öryggi undir eigin þaki. En milliveg-
ur er til. Hann er sá að fólk semji við lána-
stofnanir um EIGNALÍFEYRI sem veitir
húseigendum möguleika til að auka ráð-
stöfunarfé sitt án þess að ganga óhóflega á
höfuðstólinn í fasteigninni. Og skerðir
ekki öryggi undir þakinu. Þetta er fast-
eignalán án vaxta og afborgana þar til eig-
endaskipti verða á íbúðinni. Lífeyrir sem
tekinn er út í þessu formi skerðir EKKI
aðrar bótagreiðslur, af honum er ekki
greiddur tekjuskattur og hann lækkar
eignaskatt. Þessi lífeyrir stóreykur því ráð-
stöfunarfé viðkomandi, krónu fvrir krónu.
Þetta er hagkvæmara en það kerfi sem
tíðkast, þar sem skerðing á skerðingu ofan
gctur skorið auknar tekjur niður um allt að
70%.
Sanngjarnar kröfur?
Eru það sanngjarnar kröfur eignamanna
sem eiga kost á svona kjörum að krefjast
aukinna bóta? Og vísa til þess hóps „aldr-
aðra og öry'rkja" sem eru sannanlega mjög
illa settir?
I raun eru eignamenn í hópi aldraðra að
segja: Við viljum að ríkið trvggi okkur
framfærslu svo við getum setið á þeim
hluta lífeyrissjóðsins sem er fasteign okk-
ar og gefið hana börnunum okkar skuld-
lausa við útförina. Og hvaða fólk skyldi
„börnin" nú vera? Hinir fátæku og smáu?
Ekki aldeilis. Það er fólkið sem nú er á
óræðum sextugsaldri og er ríkasta kynslóð
núlifandi Islendinga! Svona er nú komið
fyrir Þorpinu hans Jóns úr Vör.
Eignir
Samkvæmt tölum frá 1998 áttu um 96%
hjóna.í Rreykjavík á aldrinum 65-79 ára
fasteign. Það sama átti við um 75% ein-
staklinga. Eignir hjóna voru að meðaltali
16-17 milljónir, og einstaklinga tæpar 10
milljónir. Ætla má að stór hluti þessa hafa
falist í fasteign, sem síðan hefur hækkað
um rúm 20%. Þetta eru meðaltöl. Þau
endurspegla ekki kjör einstakra ellilífeyris-
þega. Þau segja hins vegar að stór hluti
aldraðara sitji á varasjóði sem ætla megi að
mælist allt frá nokkrum milljónum og upp
í einn eða tvo milljónatugi. Er þá ekki tal-
að um hina forrríku.
Raimverulega sanngjamar kröfur
Það eru í raun og sann réttmætar kröfur
að sá LITLl hópur aldraðra og sá umtals-
verði hluti öryrkja sem eiga verulega bágt
fái stóraukna aðstoð. Strípaðar bæturnar,
sem tiltölulega fáir íslendingar verða að
skrimta á, eru útskúfun úr samfélaginu.
Aðskilnaðarstefna sem er bæði siðlaus og
hættuleg. Hér ber að undirstrika að ekki
er um stóran hóp að ræða, og ekki mvndi
kosta mjög mikið að bæta kjör hans um-
talsvert. Til á ná því fram myndi hjálpa ef
þeir eignamenn í Þorpinu sem geta losað
mikið fé til eigin neyslu létu hinum fáu
eftir þá mola sem ráðamönnum þóknast
að velta niður til þeirra.
UMBUÐA-
LAUST
Stefán Jón
Hafstein
skrifar
Ávcxti og græmneti í skólana
BRYNHILDUR
BRIEM
lektor viö Kennarahá-
skóla íslands og full-
trúi í Manneldisráði,
skrifar
Ávaxta- og grænmetisneysla
skólabarna er lítil samkvæmt nið-
urstöðum síðustu neyslukönn-
unnar Manneldisráðs. Könnunin,
sem gerð var á árunum 1992-
1993, gaf til kynna að meðal-
neysla barna og unglinga væri að-
eins um 35 grömm á dag af græn-
meti og 73 g af ávöxtum. Þetta
samsvarar um einum þriðja úr
gulrót og hálfri appelsínu á dag.
Hér er um mun minna magn að
ræða, en æskilegt getur talist.
Skóladagurinn hefur lengst á
undanförnum árum og sum börn
eru allt að níu tímum á dag í skól-
anum eða á vegum skólans. Það
er því eðlilegt að stór hluti af’
ávaxta- og grænmetisneyslunni
fari fram á þessum tíma. Því er
mikilvægt að skólarnir íhugi
hvernig þeir geti stuðlað að auk-
inni ávaxta- og grænmetisneyslu
nemendanna. Þar kemur margt til
greina og þarf þá bæði að huga að
framboðinu og fræðslunni.
Ávextrr og grænmeti í áskrift
Nágrannar okkar Danir og Norð-
menn hafa tekið upp á því að gefa
börnum í grunnskólum tækifæri
til að kaupa ávexti og grænmeti í
áskrift líkt og gert hefur verið með
skólamjólkina í mörgum skólurn
hér á landi. Norðmenn riðu á vað-
ið og byrjuðu með þessa nýbreytni
árið 1997. Þessu var strax vel tek-
ið og fyrsta árið tók um þriðjung-
ur skólanna í Osló þátt í verkefn-
inu. Síðan hafa fleiri skólar um
landið allt bæst í hópinn og stefnt
er að því að allir grunnskólar í
Noregi bjóði upp á áskrift á næsta
skólaári. Það hefur komið í ljós aö
þetta er mun auðveldara og krefst
minni vinnu af starfsfólki en búist
hafði vcrið við. Sums staðar eru
ávextirnir og grænmetiö kevrt út
um leið og skólamjólkin.
A árinu 1999 voru 45 skólar í
Osló með í verkefninu og að með-
altali voru 40% af nemendunum
áskrifendur af ávöxtum og græn-
meti í skólanum. Til að auka enn
frekar þátttökuna voru sex skólar
valdir úr og börnunum gefnir
ávextir og grænmeti í fimm vikur.
Það er norska manneldisráðið og
upplýsingaskrifstofa fyrir ávexti og
grænmcti, sem standa saman að
þessu verkefni.
Nú ætla Danir einnig að fara að
selja ávcxti og grænmeti í áskrift í
skólunum. Um miðjan september
fór verkefnið af stað í einum skóla
í Fredrikssund. Þar gefst börnun-
um kostur á að fá ávexti og græn-
meti í frímínútunum kl 10, og
ganga þær nú undir nafninu
„ávaxta-frímínúturnar". Verkefnið
er á tilraunastigi fram að jólum en
síðan á að meta árangur og ákveða
með framhaldið. Að tilrauninni
standa matvælaráðuneytið, dans-
ka krabbameinsfélagið og aðilar
sem selja ávexti og grænmeti.
Hér á landi væri æskilegt að
reyna að koma upp svona áskrifta-
kerfi. Þarna gætu margir aðilar
unnið saman eins og Manneldis-
ráð, Krabbameinsfélagið, græn-
metisbændur og innflytjendur á
ávöxtum og grænmeti. I áskrift-
inni væri til dæmis hægt að bjóða
upp á banana, epli og gulrætur. A
þeim árstíma sem mandarínur
fást gætu þær svo bæst í hópinn.
Skólamáltlðir
I mörgum skólum gefst nemend-
um kostur á að kaupa máltíð í há-
deginu. Tilvalið er að nota mikið
af grænmeti við matseldina og
bjóða einnig upp á það hrátt með
matnum. Ávextirnir gætu svo ver-
ið sem eftirmatur. Hvað ungur
nemur gamall temur. Ef börn
vcnjast því í uppvcxtinum að
grænmeti sé haft með öllum mat,
má ætla að grænmetisneysla verði
hluti af lífsstíl þeirra.
Fræðsla
Ekki má gera lítið úr mikilvægi
þess að fræða börn og unglinga
um hollustugildi ávaxta og græn-
metis. Oll umfjöllun um þennan
fæðuflokk er af hinu góða. Slík
fræðsla fer meðal annars fram í
heimilisfræðitímum, en hægt er
að tengja hana nánast hverju ein-
asta fagi. Þannig rnætti í stærð-
fræðidæmum reikna út fjölda
ávaxta, í tungumálum þýða heiti
þeirra og svo framvegis.
Það læra börnin sem fyrir
þeim er haft
Þótt skólinn hafi verið hér til urn-
ræðu, má ekki gleyma ábyrgð
heimilanna. Ekki þurfa ávextir og
grænmeti síður að vera á boðstól-
um heima lý'rir en í skólunum.
Foreldrar kvarta oft undan verð-
lagi á þessum vörum og telja sig
ekki hafa efni á að kaupa þá inn
til heimilisins. Vissulega er það
rétt að oft er grænmeti dýrt. Verð-
lagið sveiflast nokkuö og mikil-
vægt er að fylgjast vel með og
kaupa þær tegundir, sem eru
ódýrastar þá stundina. Foreldrar
mcga ekki gleyma því, að ef þeir
ala börn sín upp við ríflega ávaxta-
og grænmetisneyslu, eru þeir að
stuðla að góðri heilsu barnanna
alla ævi.