Dagur - Tíminn Reykjavík - 03.01.1997, Síða 9

Bagur-©nmm
PJÓÐMÁL
Föstudagur 3. janúar 1997 - 9
Áramótaávarp forsetans
Ávarp Ólafs
Ragnars Grímssonar,
forseta íslands
1. janúar 1997.
Góðir íslendingar.
Við hjónin óskum ykkur öll-
um gleðilegs árs og þökkum
samfylgd og hlýhug á liðinni tíð.
Stuðningur þjóðarinnar hefur
verið okkur mikils virði og veitt
okkur þrótt til að axla nýjar
skyldur. Hvatning ykkar og góð-
ar óskir hafa fylgt okkur til
Bessastaða.
Á þessum tíma árs býr ísland
að sérstæðri fegurð. Þótt birtan
vari skamma stund sveipar hún
oft heimabyggðir í heillandi
hjúp ævintýra og dulúðar. Við
eigum öll minningar frá slíkum
dögum.
Á Bessastöðum slær vetrar-
sólin gylltum bjarma á nes og
tjarnir. Túnin eru í skartklæð-
um og ijallahringurinn er búinn
tign og glæsileika. Stundum
gera veðurguðirnir sig þó
heimakomna og sækja að
staðnum með kröftugum storm-
hviðum. Verður þá fátt um skjól
á berangri Bessastaða.
Hér hefur sagan leikið á
marga strengi og enn óma tón-
ar fyrri tíma um setrið allt. Sér-
hver morgunstund á þessum
stað er áminning um atorku
landsmanna og sterkar rætur
sem gert hafa íslendingum
kleift að halda áttum í aldanna
rás.
Á Uðnu sumri fannst hér
langeldur frá landnámstíð,
traust steinhleðsla sem hlaðin
var skömmu eftir að Ingólfur
Arnarson hóf búskap í ná-
grenninu.
Vösk sveit ungra fornleifa-
fræðinga gróf upp þetta eld-
stæði frá árdögxun íslands-
byggðar og einnig stéttir, stein-
hleðslur og smiðjugólf frá tím-
um hins forna þjóðveldis, öld-
um Sturlunga og hinnar kaþ-
ólsku kirkju.
Fyrr var talið að Snorri
Sturluson hefði verið fyrsti
bóndinn á Bessastöðum. Nú vit-
um við að saga íslendinga í
rösk 1100 ár hefur skilið hér
eftir sig íjölmörg önnur verks-
ummerki. Fornminjar á Bessa-
stöðum og aðrar þjóðargersem-
ar sem hér eru varðveittar
þurfa að vera sýnilegar og að-
gengilegar öllum landsmönn-
um.
Það er ekki aðeins með
rannsóknum á fyrri öldum sem
ungir fræðimenn og rithöfundar
veita okkur nýja sýn á sögu
okkar og uppruna. Um þessi jól
komu út margar bækur sem
varpa nýju ljósi á vanda þess og
vegsemd að vera íslendingur.
Þær marka nýja drætti í sjálfs-
mynd þjóðarinnar og leggja
drög að umsköpun hennar.
Áræði og dirfska einkenna
þessi verk. Þau sýna hug-
myndaauðgi og hæfni nýrrar
kynslóðar sem óhrædd tekur á
arfleifð fyrri tíma og færir hana
í klæði sem hæfa íslendingum á
tíð breyttrar heimsmyndar.
Aðferðir höfundanna eru
vissulega ólíkar en einkennast
þó allar af frumleika og skarp-
skyggni.
Einn býr til spegil úr um-
sögnum erlendra ferðalanga á
fyrri öldum og dregur þannig
fram margt úr fari forfeðra
okkar og formæðra sem við
höfðum af skammsýni lítt hald-
ið til haga en kann að vera hollt
að hafa að veganesti á komandi
tíð.
Annar klæðist dulargervi
heimsmannsins sem grann-
skoðar íslenskt samfélag með
gamansömu ívafi en vekur okk-
ur þó smátt og smátt til alvar-
legrar íhugunar um lögmál og
kennisetningar sem við höfum
til þessa talið í fullu gildi en
geta reynst okkur ijötur um fót
í harðri gh'rnu þjóðanna.
Sá þriðji sækir nýjan skilning
á íslenskum samtíma í skjala-
söfn erlendra ríkja og bræðir
þannig klakabönd kalda stríðs-
ins. í stað víggirðinga frá fyrri
tíð, sem oft voru dregnar um
þjóðfélagið þvert, eru með
margvíslegum vitnisburði opn-
aðar dyr að nýjum skilningi á
mikilvægu skeiði í samtímasögu
fslendinga.
Þjóð sem fær í hendur á
sömu jólahátíð skáldskap og
fræðirit sem á svo skarpan hátt
bæta nýjum dráttum í sjálfs-
mynd hennar getur vissulega
glaðst yfir frjóum sköpunar-
krafti ungrar kynslóðar. Auk
þeirra þriggja verka sem hér
eru nefnd hafa mörg önnur gert
þessa jólahátíð að sannkallaðri
hugmyndaveislu.
Ný kynslóð lætur til sín taka
og ætlar sér stóran hlut í um-
sköpun íslenskrar sjálfsvitund-
Það er ekki jafn sjálf-
gefið ogjyrr að nýjar
kynslóðir telji eðlilegt
að búa alla sína œvi á
íslandi og gera okkar
fagra land að œttjörð
barna sinna íslenska
þjóðin á nú ífyrsta
sinn í harðri sam-
keppni við heiminn all-
an um hug og hjörtu
œsku landsins.
ar. í fyrsta sinn frá landsnáms-
tíð gengur fram á sviðið sveit
ungra karla og kvenna sem veit
að hún getur haft heiminn allan
að athafnasvæði og haslað sér
völl hvar sem er á jarðarkringl-
unni. Hún vill þó greinilega eiga
ísland áfram að heimkynnum ef
henni tekst að ryðja hér nýjar
brautir í viðskiptum og verk-
kunnáttu, vísindum, fræðastarfi
og listum.
Það er ekki jafn sjálfgefið og
fyrr að nýjar kynslóðir telji eðh-
legt að búa alla sína ævi á ís-
landi og gera okkar fagra land
að ættjörð barna sinna. ís-
lenska þjóðin á nú í fyrsta sinn í
harðri samkeppni við heiminn
allan um hug og hjörtu æsku
landsins.
Úrslitum getur ráðið í þeirri
glímu að þau sem nú ráða för í
þjóðmálum og viðskiptalífi og
reyndar allir sem forræði hafa í
stofnunum og samtökum átti
sig í tæka tíð á nauðsyn þess að
opna nýjum kynslóðum braut til
áhrifa á öllum sviðum þjóðfé-
lagsins, skapa ungu fólki að-
stöðu til að geta nú þegar hafist
handa við að umskapa ísland.
Aðeins á þann hátt getum við
virkjað sköpunarkraft nýrrar
kynslóðar og tryggt þjóðinni
sigur í þessari sjálfstæðisbar-
átttu íslendinga, baráttu sem
enn mun harðna á nýrri öld.
Þeir sem efast um réttmæti
þess að veita imgu fólki aðstöðu
til úrslitaáhrifa ættu að líta til
sögu okkar fyrr á öldinni og
gaumgæfa einnig framgöngu
þeirra fslendinga sem náð hafa
heimsathygli á síðustu misser-
um.
Ung var sú sveit sem gaf
sjálfstæðishreyfingu þjóðarinn-
ar nýjan kraft um síðustu alda-
mót. í glímunni við heims-
kreppuna nokkrum áratugum
síðar var forystan í höndum
þeirra sem ekki höfðu náð fer-
tugsaldri. Um þessar mundir er
enn yngra fólk að hasla íslandi
völl í höfuðborgum heimsvið-
skipta og lyfta grettistaki landi
og þjóð til heilla með táknmáli
tóna og mynda. Nýjungar sem
skipt hafa okkur íslendinga
sköpum á síðustu árum á svið-
um tækni og hsta, vísinda og
viðskipta eru flestar sprottnar
úr verkheimi þessarar ungu
kynslóðar. Örlög íslands á
næstu öld munu einkum ráðast
af því hve fljótt hún fær svig-
rúm til að ryðja nýjar brautir
landi og lýð til heilla.
Það eru mannauðurinn og
menntunin sem ráða mestu um
samkeppnishæfni og lífskjör
þjóða í framtíðinni.
Niðurstöður alþjóðlegrar
rannsóknar um kunnáttu nem-
enda í raungreinum hljóta að
vera okkur íslendingum áfall og
áhyggjuefni. Þær ættu að vekja
okkur til vitundar um breytta
heimsmynd og raunverulega
stöðu okkar.
Við höfum talið okkur trú um
að við værum í fremstu röð
ásamt frændþjóðum okkar á
Norðurlöndum. Nú kemur í ljós
að þjóðir í Asíu skara fram úr
Norðurlöndum öllum. Úrelt
heimssýn hefur hingað til hald-
ið huganum svo föngnum að
margir hafa með nokkru yfir-
læti litið niður á skipan
menntamála í Asíu. Fyrir
nokkrum árum var vakin at-
hygli á því hér heima að líklega
mætti margt af Asíuþjóðum
læra. Nú blasa staðreyndirnar
við.
Við verðum að h'ta með
hreinskilni í eigin barm. Allir
sem bera ábyrgð í menntamál-
um á íslandi þurfa að lýsa sig
reiðbúna að endurskoða eigin
verk, meta kenningar og skipu-
lag, starfshætti og kennslugögn
með opnum huga, fúsir til
breytinga og nýrrar sóknar.
Þótt margt megi reyndar
bæta án nýs fjármagns er
menntunin tvímælalaust arð-
vænlegasta fjárfestingin. Þjóðir
sem vanrækja þá undirstöðu
úrskurða eigin lífskjör úr leik á
samkeppnisvelh veraldarinnar.
Þær eiga á hættu að einstak-
lingar og fjölskyldur taki ein-
Menntakerfið fóstrar
ekki aðeins mannrétt-
indi hverrar kynslóðar
heldur einnig auðlegð
landsins og sjálfstœði
þjóðarinnar á nýrri
öld. Menntunin fœrir
okkur íslendingum
einnig aukinn krafi í
glímunni við náttúru-
öfiin eins og dœmin
sýndu á liðnu árl
faldlega ákvörðun um að flytja
burt og búa til langframa þar
sem betri kjör eru í boði.
Menntakerfið fóstrar ekki
aðeins mannréttindi hverrar
kynslóðar lieldur einnig auð-
legð landsins og sjálfstæði þjóð-
arinnar á nýrri öld. Menntunin
færir okkur íslendingum einnig
aukinn kraft í glímunni við
náttúruöflin eins og dæmin
sýndu á hðnu ári.
Oft er borið við skorti á Qár-
munum þegar umbætur í skól-
um landsins ber á góma. Valda-
stofnanir bregðast skjótt við og
binda milljarða í nýjum virkjun-
um séu verksmiðjur í boði. Slík
viðbrögð geta verið eðhleg en
jafn nauðsynlegt er að hafa
hugfast að menntun, hæfni og
kunnátta unga fólksins er
hverri þjóð betri fjárfesting en
nokkuð annað. Um slíka niður-
stöðu ríkir sátt í samfélagi hag-
vísindanna. Við íslendingar
verðum að ákveða fjármögnun
og skipulag menntamála í sam-
ræmi við þau sannindi. EHa
verðum við einfaldlega úr leik í
gæðakeppni þjóðanna.
Hin góðu gildi sem við höfum
hlotið í arf eru dýrmætt vega-
nesti á langri leið. Við leitum öll
að okkar Völundi líkt og börnin
í jóladagatali sjónvarpsins. Ilin
raunverulegu verðmæti, lykl-
arnir sem best duga í lífinu, eru
eins og í jólaleiknum trúnaður-
inn og traustið, vináttan og
kærleikurinn. Umhyggjan í garð
annarra er leiðarljósið sem skín
úr boðskap Biblíunnar. Þegar
fátæktin verður í vaxandi mæli
smánarblettur á íslensku sam-
félagi eigum við í krafti hinna
góðu gilda að gefa hverjum og
einum kost á að verða sinnar
gæfu smiður, leita hkt og börnin
að Völundi nýrrar veraldar.
Siðaboðskapur kristninnar
og íslensk þjóðmenning fela í
sér þá kröfu að hver og einn
geti framfleytt sér og sínum á
sómasamlegan hátt, látið börn-
um í té vandað uppeldi og
treyst því að sjúkir og aldraðir
fái þá umönnun sem hæfir
sóma okkar og heiðri. Sú fram-
för sem einungis birtist í hag-
tölum en færir ekki líf fólksins í
betra horf er harla h'tils virði.
Velferð sérhvers einstaklings er
í raun markmiðið með viðleitni
samfélagsins við að bæta lffs-
kjörin í landinu.
Við verðum að fara að temja
okkur að hugsa og starfa sam-
an með langtímahag að leiðar-
ljósi. Okkur tókst í sameiningu
að ráða niðurlögum verðbólg-
unnar eftir áratuga stríð þegar
loksins var litið til lengri tíma.
Við höfum öðrum þjóðum betur
varðveitt fiskistofna og ekki lát-
ið ágreining um skipulag veiða
draga úr varðveislu auðlindar-
innar. Við höfum sýnt og sann-
að að okkur tekst að hemja
átök og ná áttum.
Við njótum virðingar víða um
veröld vegna hollustu okkar við
mannréttindi, lýðræði og frið-
samlega sambxíð allra manna.
Við ógnum engum og efnum
hvorki til ófriðar né átaka. Við
getum vísað veginn í varðveislu
umhverfis, náttúru og auðlinda.
Við eigum í ríkum mæli þá eig-
inleika sem verðmætastir eru í
framti'ðinni.
Vandinn býr í okkur sjálfum.
Spurningin snýr að gæfu og
getu í eigin garði.
Það birtir nú óðum dag frá
degi um strendur landsins, íjöll
og dali. Megi hækkandi sól gefa
ættjörð okkar nýjan þrótt og ís-
lendingum áræði og þor á fram-
tíðarbraut. Megi bjarmi nýs árs
færa ykkur öllum farsæld og
frið.