Dagur - Tíminn Reykjavík - 17.05.1997, Blaðsíða 9

^Dagur-'QImrám
Laugardagur 3. maí 1997 - 9
RITSTJORNARSPJALL
Chomolimgma
Stefán Jón Hafstein
skrifar um leiðina til Everest
Er ég eini maðurinn sem ekkert er
um það gefið að menn séu að klífa
Everest? Móðurgyðju jarðarinnar?
Sem heimamenn í dalnum fagra kalla
Chomolungma. Allir virðast yfir sig hrifn-
ir af því að Póstur og sími í samvinnu við
Samskip og Ömmuflatkökur skuli senda
sveit okkar klifurfimustu drengja þarna
upp. Ekki ég. Minningar mínar frá ferð-
inni til Chomolungma eru slíkar. Ég var
nýlentur á flugvellinum í Lukla, á braut
sem liggur skáhallt upp hjalla í snar-
brattri fjallshlíð í 2500 metra hæð:
Dagbók:
„Ofar risu snarbrattar skógivaxnar hlíð-
ar, við tóku skriður og hamrar, og svo
áfram fjallið upp upp upp beint upp í
hrikalega snæviþakta tinda einhvers
staðar í órafjarlægð. Niður hrundi hlíðin
snarbrött ofaní í gil, djúpt í iðrum dals-
ins; jökulsá, bláleit, sendi þéttan nið
upp. Milli hennar og okkar voru stallar
gerðir af mannahöndum og skárar, af-
markaðir með hlöðnum veggjum. Fljót-
lega kæmu monsúnvindar til að vökva
með regni sínu kartöflugarða, maís-,
kál- og gulrótarfræ sem biðu í Ijósbrúnni
þurri moldinni. Bændabýlin voru lágreist
úr hlöðnum grjótveggjum, víða sáust
veifur blakta með bænir fyrir vindinn til
að bera áfram, og það sem virtust vörð-
ur voru hrúgur af áletruðum steintöflum
með skrifi til guðanna.“
Dalurinn
Þetta var dalurinn sem 500 burðarmenn
Hillarys fóru um í átt að Everest. Hann
fór fyrstur á toppinn. Við vorum á sömu
leið, en ekki alla leið. Komin með flugi
átta dagleiðir á fæti frá Kliatmandu:
„Bjór, kók, fanta, djús, Mars, kartöflu-
flögur, tannkrem, klósettpappír!“ Sher-
parnir sem fundu þennan dal á flótta
sínum frá Tíbet fyrir mörg hundruð ár-
um hafa komið sér vel fyrir við slóðann
sem liggur uppeftir. Gistihús og.veitinga-
staðir skarta fegurstu sælgætisbréfum.
Uppúr og niðurúr liðast burðarmanna-
sveitir með kók, bjór og gotterí, bárujárn
og bastkörfur fullar af því sem íjalla-
menn krefjast, öllu sem þarf í góða
ferðaþjónustu. Allt um kring þessi him-
neska fegurð splunkunýrra fjalla sem
hrannast upp um sentimetra á ári und-
an hægum þrýstingi meginlands Ind-
lands. Þetta var leiðin til Everest. Eftir
átta dagleiðir á baki burðarmanns frá
Khatmandu hefur kókflaskan hækkað úr
20 krónum í 80, og er ennþá ódýrari en í
venjulegum Essó-skála á íslandi þótt
komin sé í 3500 metra hæð.
Fjöllin og bænirnar
Karl hékk utan í kletti og hjó bænarúnir
í stein; heimspeki Búdda stefnir að upp-
hafningu andans og af henni var nóg:
Við snérum bænahjólum við stíginn,
hlustuðum á hljóðskraf litríkra guð-
spjallafána við kartöflugarða, „stúpurn-
ar“ risu eins og hver önnur útihús við
hlið hænsnakofanna, rétt eins og hver og
einn þessara smábænda yrði að reisa
andanum eilífa vitnisburð á sama stað
og börnin kúkuðu. Á daginn liðaðist stíg-
urinn fram þessar snarbröttu hlíðar
dýpra inn dalinn, ofar risu skógarnir
þverhníptir, þá hamrar enn brattari og
svo enn ofar hvítklæddu jöklarnir eins
og vígtennur og jaxlar. Maður varð að
■stöðva gönguna og anda djúpt til að sál-
in næði sambandi - hugur manns varð
svo fáranlega smásálarlegur í þessu
andríka umhverfi, dagdraumarnir á
göngunni asnalegir í samanburði við
ógnarstærðina. A nóttunni varð allt
svart í kringum mann, upp og niður eitt
víðáttu gímald myrkurs, en lengst ofan
við svartnættið svifu hvítir flekar eins og
leiktjöld guðs handan við drauma dauð-
legra; þetta voru jöklarnir upplýstir af
mána sem hvergi sást.
Namche Baasar
Svo Iokaðist dalurinn og við reyndum að
herma eftir Sherpunum sem fóru ein-
stigi upp hamrabelti: þeir tóku taktfóst
stutt skref, hægt, áfram, 10 eða 12, og
stoppuðu svo. Hinkruðu. Svo fór foring-
inn sem stjórnaði göngutaktinum af stað
aftur: 10-12 stutt skref, stopp, andvarp,
áfram 10-12 skref, stopp, andvarp...
áfram... upp. Svo brast þolinmæðina og
við tókum framúr, rösk í gangi, sprung-
um og sátum drulluþreytt meðan þeir
siluðust áfram upp og voru komnir á
undan í íjallabæinn Namche. Þeir þekkja
hrynjandi hjarta, lungna og fjallalofts.
Við stóðum á öndinni við að standa kyrr.
Hrákar og hósti
Öndunarfærasjúkdómar. Það er það
fyrsta sem mér dettur í hug þegar ég
hugsa tfi Namche, þorpsins sem liggur í
rykskál í um 4000 metra hæð utan í fjalli;
allir hrækja hósta og ræskja; hrákarnir
þorna í rykinu sem þyrlast upp síðdegis
og verður mökkur yfir bænum; hrákaryk-
mökkur með húsdýraáburði og barna-
kúk. Þetta var verslunarmiðstöð Tíbeta
og Nepala fyrir salt og ull á leiðinni til
Indlands, gósendalurinn fyrir neðan, urð
og grót og fjöll fyrir ofan. Og meira beið.
Konunglegur dauðdagi
Enn ofar og upp fyrir 4000 metra mark-
ið: lungun heimta meira loft fyrir hvert
hænuskref, við komum að tilraun til að
reka lúxushótel í hæðarhengju þarna
handan við melana. Heimsbissnessinn
ætlaði að græða á að fljúga með ríka Jap-
ana í þyrlum þarna upp, setja þá í her-
bergi með fínasta útsýni í heimi: morgun-
sólina á Everest. Einhverjir komu og dóu
í þunna loftinu og dýrlega útsýninu með
súrefnsgrímur yfir síðasta andvarpinu -
meðan sáhn sveif yfir gil og skriðjökla. Á
þessari eyðilegu tilraun til að græða á
móðurgyðju jarðar sat maður á verönd
og horfði á dulúð Chomolungma, Everest,
og ímyndaði sér Hillary á toppnum -
meira en 4000 metrum ofar, án súrefnis.
Nei, ég ímyndaði mér ekki Hillary; ég
ímyndaði mér Shangrai La, dularfuha
gósendalinn sem sagnir herma að leynist
handan við höfin sjö og fjöllin sjö - dal
drauma og dásemda, æsku og auðs, ahs
sem maðurinn óskar sér. Nú voru höfin
að baki og fjöUin, öU nema eitt. Og hvílíkt
Qall. Guðleg tign í gyllingu sólar: þarna
býr hún, móðurgyðja jarðar sem fólkið í
dalnum hefur helgi á.
15 tonn af rusli
Sherpaflokkur fór fyrir nokkrum misser-
um upp og tók með sér tvö tonn af rusU
úr faldi móðurgyðjunnar. 15 tonn voru
eftir. Fjallamenn skilja eftir sig fleira en
sporin. Við gengum tilbaka til Namche
gegnum nokkrar grjóthrúgur sem reynd-
ust þorp, heilsuðum jakuxum og sáum að
sjóðurinn sem Hillary stofnaði til að koma
til hjálpar fátækum íjallabændum hafði
gagnast vel: skólar, heilsugæsla... frum-
kvöðullinn hafði háleitari hugmyndir en
sporgöngumennirnir með ruslið. Um
kvöldið við eldhússtó fjölskyldunnar í
fjallahótelinu var kvöldúlfur í litlu heima-
sætunni sem fór á kostum með fima fing-
ur gegnum hrísgrjónaskammtinn. Við
næsta borð sátu fjallamenn, tveir græn-
ingjar og gamlareyndur gönguhrólfur ný-
kominn ofan af hásléttu Tíbets. Allt kvöld-
ið söng hann harmaljóð um aðför mann-
anna að móðurgyðjunni: „Þetta eru ösku-
haugar uppfrá... alls kyns lýður sem á
ekkert erindi... þetta eru ríkisbubbar sem
kaupa pakkaferðir með faxtæki og öllu á
toppinn... sálarlaus viðskiptahyggja er við
hvert fótspor upp hlíðar Everest." Svona
leið kvöldið meðan heimasætan hjalaði og
náunginn nýkomni ofan af hásléttu Tíbets
talaði. Þetta komst ég ekki hjá að heyra -
og muna - þegar ég las heimasíðu ís-
lensku Everestfaranna, nú, nokkrum ár-
um síðar. í grunnbúðum eru 400 manns,
gettóblasterar, farsímar... og kjölturakk-
ar? (hvers vegna ekki?); inn streyma
burðarmannalestir með tunnur fullar af
Ömmuflatkökum og öðru álíka ómissandi
heimshornagóssi, þessar 23 dagleiðir frá
Khatmandu; hinir og þessir hópar vonast
til að koma fyrsta Indónesanum, Malasíu-
manninum eða hvað það er upp í gegnum
„veðurgluggann"; það er hleypt inn á
móðurgyðjuna í hollum eins og í ríkið í
Austurstræti á laugardögum. Dagbók ís-
lendinganna þegar öllu þessu hefiu verið
til skila haldið: „Öfgarnar eru svo í jap-
anska hópnum sem hingað er kominn til
þess eins að koma fána japansks snyrti-
vörurisa á toppinn. Þar eru jenin ekki
spöruð, þyrla flytur birgðir í grunnbúðir
og með er ótölulegur fjöldi aðstoðar-
manna.“ Og svo var það sagan um fræga
ríka fýlupokann sem varð veikur og fór
heim og hersingin með...
Leiðin að Everest
Leiðin að Everest er undursamlega fög-
ur, friðsæl og fyllir sálina að tómi sem á
sér samhljóm í þögn fjallarisanna sem
gnæfa yfir smásálarskapnum sem maður
reitir af sér við hvert fótspor. Bænaveifur
sem blakta, jökulsorfin hvalbök með
guðarúnum, stúpur yfir grösum í
hrjóstrugri mold. Og svo allt hitt sem
manninum fylgir á leið upp úr gósen-
dalnum: tilboð um „frúttí, djús eða bjór“;
spaghetti á veitingastaðnum og barbí-
dúkkur hjá krökkunum; en það er sak-
leysið sjálft miðað við súrefnistækin á
banabeðum auðkýfinganna uppi í lúxus-
tilrauninni, eða enn ofar: öskuhauga
fjallafara í skauti móðurgyðjunnar.
Það var tignarlegt og fagurt að horfa
á Everest mót bláum himni; engu líkt.
Og ímynda sér leynda dalinn, Shangrai
La handan við, þann sem sagnirnar
herma að bjóði æsku, fegurð, auð og
frið. Allt sem maðurinn óskar sér. En í
stað þess að finna leynda staðinn þar
sem hans er að leita, fer maðurinn á
toppinn - þar sem ekkert er. Leið
mannsins á tind Everest er leið manns-
ins frá sjálfum sér.