Dagur - Tíminn - 25.10.1996, Blaðsíða 7

JDagur-'Soramt
Föstudagur 25. október 1996 - 7
ERLENDAR FRETTIR
Jafnrétti
Starfsmat gegn launamisrétti
Með kynhlutlausu
starfsmati er unnt að
draga úr launamis-
rétti kynjanna. Á ís-
landi er í þann veginn
að fara af stað til-
raunastarfsmat á
vegum félagsmála-
ráðuneytisins
Kynhlutlaust starfsmat er
ein áhrifaríkasta leiðin til
þess að draga úr þeim
mun sem er á launum karla og
kvenna, að því er sænski hag-
fræðingurinn Anita Harriman
segir, en hún er nú stödd hér á
landi. Hún hefur sérhæft sig í
vinnumarkaðsmálum og ein-
beitt sér sérstaklega að því að
þróa aðferðir við að draga úr
kynbundnu launamisrétti. Hún
stýrir nú umfangsmiklu rann-
sóknarverkefni á vegum
sænsku Vinnumarkaðsstofmm-
arinnar þar sem verið er að
þróa kynhlutlaust starfsmats-
kerfi auk þess sem leitað er
leiða við að efla áhrif kvenna í
sjálfu samningaferlinu.
Að sögn Anitu Harriman
hafa verið reyndar ólíkar leiðir
til þess að minnka launamun
kynjanna eftir að kannanir
leiddu ótvírætt í ljós að um slík-
an mun væri að ræða í Svíþjóð,
og hann væri fremur að aukast
en hitt. Munurinn á launum
karla og kvenna er nú um 8
prósent að með-
altali í Svíþjóð,
og hefur þá verið
tekið tillit til
þátta á borð við
menntun, starfs-
grein og aldur
þannig að þenn-
an mun er ekki
hægt að skýra
öðru vísi en svo
að það sé kyn
viðkomandi
starfsmanna sem
ræður honum.
„Þegar þetta
kom í ljós áttuð-
um við okkur á
því að við værum
að brjóta eigin
landslög og al-
þjóðlega samn-
inga sem við höf-
inn skrifað xmdir
og heitið því að
fara eftir,“ sagði Harriman á
blaðamannafundi sem haldinn
var í gær á Skrifstofu jafnréttis-
mála. Byrjað var á því að
styrkja sænsku jafnréttislögin,
sem eru frá 1980, en þau
reyndust hafa verið frekar bit-
laus í baráttunni gegn launa-
misrétti kynjanna. Bætt var inn
í þau nýrri grein þar sem at-
vinnurekendum er gert skylt að
kortleggja bæði störf og laun
hjá fyrirtæki sínu og leggja í
framhaldi af því fram áætlun
um nákvæmlega hvað þeir ætli
að gera til þess að minnka
launamun kynjanna. Þetta
ákvæði hefur að sögn Anitu
reynst öflugt tæki við að fá upp-
lýsingarnar fram á borðið og
opna augu fólks fyrir því hvern-
ig ástandið er.
Enn meiri vonir eru þó
bundnar við starfsmatskerfið
sem verið er að þróa undir
stjórn Anitu Harriman. Miklar
kröfur eru gerðar til starfsmats
af þessu tagi, því það þarf að
vera bæði auðvelt í notkun og
nægilega sveigjanlegt tU þess að
hægt sé að nota það í ólíkum
starfsgreinum. LykUatriðið er
þó að matskerfið sé kynhlut-
laust, þ.e. að þeir sem gegna
því hlutverki að leggja mat á
ólík störf geti ekki séð hvort
þau eru unnin af karh eða
konu. Kerfið hefur verið bæði
þróað, prófað og metið inn á
einstökum vinnustöðum og í
náinni samvinnu aUra sem hlut
eiga að máU.
Tilraunaverkefni á ís-
landi að fara af stað
Á íslandi er launamunur karla
og kvenna um 11 til 14 prósent,
eða nokkru meiri en í Svíþjóð.
Ljóst er að íslensk stjórnvöld og
íslenskir atvinnurekendur eru
með þessu að brjóta bæði
landslög og alþjóðlega samn-
inga ekki síður en Svíar. í lög-
um um jafna stöðu og jafnan
rétt karla og kvenna frá 1991
segir að konum og körlum skuli
greidd jöfn laun og þau njóta
sömu kjara „fyrir jafnverðmæt
Anita Harriman og Siv Friðleifs-
dóttir útskýra kosti á kynhlutlausu
starfsmati.
og sambærUeg störf." Þetta
ákvæði kallar beinlínis á það að
skoðað verði hvaða störf eru
„jafnverðmæt og sambærileg“.
Á síðasta ári skipaði félags-
málaráðherra starfshóp, þar
sem sæti eiga fuUtrúar frá aðil-
um vinnumarkaðarins, sem
skyldi safna upplýsingum og
gera tillögur um starfsmat á ís-
landi. Er starfsmatið, eins og í
Svíþjóð, hugsað sérstaklega
sem tæki til þess að draga úr
launamun kynjanna. Nefndin
skilaði frá sér áfangaskýrslu í
febrúar síðastliðnum þar sem
meðal annars er lagt til að
framkvæmt verði tilrauna-
starfsmat.
Siv Friðleifsdóttir er formað-
ur nefndarinnar, en hún var
eiimig á blaðamannafundinum
með Anitu Harriman. Að sögn
hennar er nýbúið að ráða
starfsmanna á vegum félags-
málaráðuneytisins til þess að
koma slficu tilraunastarfsmati
af stað. Meiningin er að fá eina
eða tvær stofnanir hjá ríkinu,
eina hjá Reykjavíkurborg og
eina frá vinnumarkaðnum tU
þess að taka þátt í þessu verk-
efni. Nefndin stendur núna
frammi fyrir því að velja hvaða
starfsmatskerfi verði notað í tU-
rauninni, en Anita Harriman
sat m.a. fund með nefndinni
þar sem hún fór ýtarlega yfir
nýja starfsmatskerfið sænska.
-gb
Rússland
Ótti við íslam
endurvakinn
Svangur og niðurdreginn her: Rússneskir hermenn í Tjetjeníu.
Aleksandr Lébéd, fyrrum
öryggismálastjóri Rúss-
lands, sagði nýlega að
Rússland gæti ekki samþykkt
fyrirhugaða stækkxm NATO í
austur. í aðalstöðvum þess
bandalags í Brussel sagði hann
litlu síðar að pólitískt séð og
lagalega væri ekkert athugavert
við það að fyrrverandi austur-
blokkarrfld gengju í NATO. En
NATO skyldi hafa í þeim efnum
náið samráð við Rússland.
Andrej Kosýrev, fyrrum
utanrfldsráðherra Rússlands,
sem samtímis heimsókn Lébéds
til Brussel var á ráðstefnu um
öryggismál Evrópu í Humlebæk
á Sjálandi, sagði þar að Rúss-
land væri í raun hætt að beita
sér gegn stækkxm NATO í aust-
ur, en mæltist aðeins til þess að
hún gengi hægar fyrir sig en
fyrrverandi austurblokkarríki
a.m.k. vilja.
Á óformlegum fundi varnar-
málaráðherra NATO-ríkja í
Björgvin nýlega ákváðu þeir að
endanlegum ákvörðunum um
stækkun NATO yrði frestað til
næsta árs, öðrum þræði
kannski af tillitssemi við Rúss-
land.
Hörmungarástand
á her
Skýringa á bak við mótsagna-
kennd viðbrögð rússnesku for-
ystunnar í þessu máli o.fl. er
lfldega að leita m.a. í slæmu
ástandi þar innanlands og vax-
andi ótta Rússa við íslamska
heiminn, sem vera kann að far-
inn sé að ýta ótta þeirra við
Vestrið til hhðar.
Af gífurlegum innanlands-
vandamálum Rússlands ber
hvað hæst um þessar mundir
hörmungarástand á her þess. í
rússneska hernum eru um 1,7
milljón manns. Vegna vand-
ræða í íjármálum er mikill mis-
brestur á að hermenn fái kaup
sitt greitt. í Moskvu eru þeir
sagðir vera farnir að betla sér
fyrir mat, í Kalíníngrad- héraði
stöðva konur og börn þar stað-
settra liðsmanna flughersins
járnbrautarsamgöngur með því
að setjast á teinana, vegna þess
að menn þeirra og feður hafa
ekki fengið laun greidd síðan í
maí. Herinn kvað vera mikið til
lamaður vegna þess að hann á
ekki fyrir eldsneyti á farartæki
sín og hergögn, rafmagni eða
mat handa hermönnunum.
Nú er með meira móti talað
um hættu á valdaráni hersins í
Rússlandi, e.t.v. í samvinnu við
róttæk öfl til hægri og/eða
vinstri. Niðurstöður skoðana-
kannana og skýrslur öryggis-
þjónustu benda til þess að
margir rússneskir herforingjar
hneigist nú að því að óhlýðnast
stjórnvöldum, að „beita valdi“
Baksvið
Dagur Þorleifsson
ef hermennirnir fái ekki a.m.k.
brýnustu lífsnauðsynjar og jafn-
vel að „taka rfldð í eigin hend-
ur“.
Óttast um Mið-Asíu
Þá hefur sjálfstraust rússneska
hersins, illa farið eftir Afganist-
anstríðið, sigið enn neðar af
völdum Tjetjenastríðsins. Þau
hrakföll Rússa kváðu og hafa
endurvakið gamalgróinn ótta
þeirra við íslamska heiminn.
Þessi ótti fékk byr undir vængi
við fall Kabúl í hendur Talibön-
um og meðferð þeirra á Nadji-
bullah, fyrrum skjólstæðingi
Rússa þar. Með hugann við
sambönd Tyrkja við íslamskar
Kákasusþjóðir fyrrmeir óttast
Rússar að sjálfstæð Tjetjema
verði fylgirfld Tyrklands. Frést
hefur að í Grosníj, þar sem
Rússar voru til skamms tíma
meirihluti íbúa, séu tjetjenskir
sjálfstæðissinnar teknir að
framfylgja íslamslögmáli
stranglega. Hversu langt verður
þangað til íslamskir bænakall-
arar verða farnir að tóna frá
Rauðatorgi í Moskvu? spyr
rússneska blaðið Moskovskíj
Komsomolets.
Með hliðsjón af síðustu at-
burðum í Afganistan óttast
Rússland um ítök sín í fyrrver-
andi sovésku Mið-Asíu. Taliban-
ar kunni að gera frið við
Masood, helsta stríðsherra afg-
anskra Tadsjíka, og muni hann
þá ráðast inn í Tadsjíkistan,
sem liggur norðxu- af Afganist-
an, með það fyrir augum að
mynda „Stór-Tadsjíkistan“ úr
Tadsjfldstan og Norðaustur-Afg-
anistan, sem er einnig byggt
Tadsjíkum. Rússar hafa her í
Tadsjíkistan, stjórn þess og
ítökxun sxnum í Mið-Asíu til
verndar, en rússneskir herfræð-
ingar eiga ekki von á því að það
lið gæti orðið Masood mikill
þrándur í götu. Þar að auki er
Úsbekistan, íjölmennasta ríki
fyrrverandi sovésku Mið-Asíu,
farið að spyrna frá sér rúss-
neskum áhrifum og sýna áhuga
á samböndum við Bandaríkin
og Pakistan.
Með hliðsjón af þessu má
vera að rússneskir ráðamenn
sækist í auknum mæli eftir góð-
um samböndum við Vestrið,
sem þeir telja að einnig hafi
ástæðu nokkra til ótta við ís-
lam.