Dagur - Tíminn - 26.10.1996, Qupperneq 4

IV - Laugardagur 26. október 1996

ÍDagur-Œtmmn
SÖGUR O G SAGNIR
MIKIL samanburðar-
vísindi eru iðkuð
þegar verið er að
semja um kaup og
kjör. Hálaunuð-
ustu embættismenn fá drjúgar
hækkanir vegna þess að þeir
hafa dregist aftur úr og aðrir
krcfjast kjarabóta út á saman-
burð við öðruvísi menntaðan
starfskraft. Svo er gerður sam-
anburður milli kynja, lands-
hluta, ríkja og tímabila og allir
eru gróflega hlunnfarnir vegna
þess að einhverjir aðrir gera
það betra.
Erfitt er um vik að gera sam-
anburð á kjörum fyrr og nú af
mörgum ástæðum. En hægt er
að fá samanburð á milli laun-
þega á einstökum tímabilum og
atvmnugreinum. Hér verða tí-
unduð kjör starfsfólks hjá Eyr-
arbakkaverslun á síðustu ára-
tugum 19. aldar. Heimildin er
sá merki fræðimaður Jón Páls-
son, en hann starfaði við versl-
unina á árunum 1886-1902.
Gífurlegur
launamunur
Kaup fastra verslimarþjóna,
þeirra er heima áttu í „Húsinu“,
var 100 krónm fyrsta árið, 200
krónm næstu þrjú árin og 400
krónm á ári, ef lengur voru.
Auk þessa voru þeim ætlaðar
450 krónur á ári fyrir fæði,
húsnæði og þjónustu.
Laun verslunarstjóranna
vissu menn eigi um með vissu,
að öðru leyti en því, að árið
1875 voru þau 3000 krónur og
1892 4000 krónm. Sennilega
munu þeir einnig hafa fengið
einhvern ágóðahluta af við-
skiptaveltu verslimarinnar.
Dagkaup karfmanna við erf-
iðisvinnu var kr. 1,35 á vori og
hausti, en 2 krónm frá Jóns-
messu til ágústmánaðarloka.
Kvenfólk og vikadrengir fengu
1 kr. dagkaup um vortímann,
en 1,35 um sláttinn.
Þeir, sem unnu við skriftir á
skrifstofu og ekki voru ráðnir til
lengri tíma en nokkurra mán-
aða í senn — t.d. á haust- og
vetrarmánuðum — fengu 20
aura um klukkutímann eða 2
krónur á dag.
Aukavinnan ekki
ný af nálinni
Að vinna margar vinnm var
ekki óþekkt fyrir hundrað árum
fremur en nú. Jón lýsir eigin
kjörum á eftirfarandi hátt:
Þótt kaupið væri ekki hærra
en þetta, dró það sig saman,
Ilf IP m 1 il’M lj* m
fí®í
,i
u 19
■irwwAtt
Verslunarbúð í Reykjavík á áttunda áratug síðustu aldar. Ekki er vitað með neinni vissu hversu nákvæm teikningin er, en hún birtist í bresku blaði með
frásögn um íslandsferð. Teiknarar voru ekki alltaf með í ferðum og Ijósmyndun vandasöm og erfið og á fárra færi. En stórblöð þeirra tíma höfðu teikn-
ara á sínum snærum, sem myndskreyttu fréttir og greinar og teiknuðu fólk, atburði og staði sem þeir höfðu aldrei séð.
Kaup
og kjör
ffyrir
100
árum
svo ég hafði um 150 krónm af-
gangs yfir allan veturinn frá 1.
október til 1. mars, eða þar til
vetrarvertíðin byrjaði, en þá fór
ég austur að Stokkseyri tif
róðra um vertíðina, til saltmæl-
inga og búðarstarfa fyrir versl-
unina, sem ég gat því aðeins
stundað, að ég réri hjá for-
mönnum þeim, sem fljótir voru
á sjónum, og tókst mér það
ávallt, án þess það kæmi
nokkru sinni að sök. Fyrir salt-
mælinguna fékk ég 10 aura á
hverja tunnu eða 80-100 krón-
m yfir vertíðina. Kennslukaup
mitt var 150 krónur fyrir alla
vetrarmánuðina flmm, eða 1
króna á dag.
Skonrok og
brennivín
Daglaimamenn þeir eða erf-
iðismenn, sem unnu úti við að
upp- og útskipun o.s.frv. þegar
atvinna var mest um sumartím-
ann, fengu auk dagkaupsins,
eina skonroksköku og kvartpela
af brennivíni fyrir hvern viku-
dag. Var þessu úthlutað (6
skonrokskökum og hálfum öðr-
um pela af brennivíni) að lok-
inni vinnu laugardagskvöld
hvert.
í stað brennivínsins var
kvenfólki og unglingum í té lát-
inn kvartpeli af messuvíni, og
var þetta ne&it „góðgerðir“, en
voru í raun og veru aðeins
nokkurs konar launauppbót.
Þessu var síðan breytt þannig,
að í stað góðgerðanna komu 12
aurar fyrir hvern virkan dag
vikunnar, sem greiddir voru í
peningiun á hverju laugardags-
kvöldi. Venjulega var kaupgjald
allt og vinnulaun greitt í vörum,
en þeir sem inni áttu gátu þó
ávallt fengið þriðjung inneignar
sinnar greiddan í peningum.
Eins þótti sjálfsagt að allir, jafn-
vel þótt skuldugir væru, fengju
peninga út í reikning sinn til
nauðsynlegustu þarfa, t.d. opin-
berra gjalda, þinggjalds, presta
og kirkju og annarra slíkra
álagna. Síðar voru gjöld þessi
og fleiri slík skrifuð á milli-
reikninga og talin sem peninga-
greiðsla. Var þetta gert til
hægðarauka fyrir alla þá, er
áttu hlut að máli, kröfuhafa og
gjaldendm.
Illa þokkaðir
vöruseðlar
Um skeið gaf verslunin út
gjaldmiðil þann er „vöruseðlar“
nefndust. Þetta voru 1 kr., 2 kr.
og 5 kr. pappírsseðlar, nokkms
konar ávísanir á vöruúttekt.
Seðlar þessir voru mjög illa
þokkaðir og síst betur en
Landsbankakrónuseðlarnir,
sem notaðir voru hér um eitt
skeið og jafnvel enn í dag.
(Hér mun höfundur eiga við
svonefnda kvislinga, sem gefnir
voru út á árum síðari heims-
styrjaldarinnar þegar málmar
Ódýrt brennivín og rándýrt kaffi
Jón Pálsson gerir nokkra grein fyr-
ir kaupi á síðasta áratug 19. ald-
ar. Tímakaup verkamanna var 20
aurar og dagkaupið því 2 krónur, þar
sem starfsdagurinn var 10 klukku-
stundir.
f vegavinnu höfðu menn 3 krónur á
dag, verkstjórar 3.50.
Kaupamenn höfðu 12 krónur á viku,
eða fullorðinn sauð. Kaupakonur þén-
uðu 6 krónur á viku, helming í smjöri
og helming í peningum.
Húsaleiga reiknaðist 10 krónur á
mánuði og þjónusta á 2 krónur.
Þá eru það útgjöldin. Verð á útlendri
vöru var svolítið breytilegt milli ára þar
sem heimsmarkaðsverðið breyttist. En
munurinn var yfirleitt ekki mikill á
greindu tímabili.
Pund af hveiti kostaði 10 aura, kaffi-
pundið 1,20 krónur, rúsínur 25 aurar
pundið.
Rúgmjölspundið kostaði 8 aura og
sex punda rúgbrauð 60 aura.
Brennivínspotturinn kostaði 87 aura
og þriggja pela flaska af koníaki kr.
1.15.
Hér eru upp taldar nokkrar algeng-
ar vörutegundir og kaup erfiðsfólks
fyrir um 100 árum. Er auðvelt að
reikna út hve langan tíma það tók að
vinna fyrir hveitipundi þá og nú, eða
brennivínstári.
Ljóst er að kaffið hefur verið fokdýr
lúxusvarningur og klukkutíma tók að
vinna fyrir kílói af hveiti.
Og eins og sjá má tók það konur
helmingi lengri tíma að vinna fyrir
nauðþurftum en karlana.