Dagur - Tíminn - 16.11.1996, Qupperneq 10

Laugardagur 16. nóvember 1996 -X
MINNINGARGREINAR
JDítgur-CEímtrat
*
Olafur Tómasson fæddist
á Sandeyri, Snæijalla-
strönd við ísafjarðar-
djúp, 25. september 1921.
Hann lést á Sjúkrahúsi Reykja-
víkur í Fossvogi hinn 11. októ-
ber síðastliðinn. Foreldrar
hans voru Tómas Sigurðsson,
bóndi og oddviti á Sandeyri, og
Elísabet Guðný Kolbeinsdóttir.
Systur hans voru Rannveig, f.
8. ágúst 1907, Sigurborg, f. 22.
aprfl 1909, d. 4. júní 1914, Sig-
ríður, f. 4. janúar 1911, d. 26.
júlí 1914, Ásta, f. 9. janúar
1913, d. 24. maí 1969, Sigríður
María, f. 19. seplember 1917.
Hinn 10. júní 1944 kvæntist
Ólafur eftirlifandi konu sinni
Þóru Guðmundsdóttur, f. 6. maí
1919. Foreldrar hennar voru
Guðmundur Þorvaldsson,
bóndi á Bfldsfelli, og Guðríður
Finnbogadóttir.
Synir Ólafs og Þóru eru: 1)
Guðmundur, f. 21. nóvember
1944, læknir í Reykjavík, maki
Birna Þóra VUhjálmsdóttir.
Synir hans og fósturdóttir af
fyrra hjónabandi: Guðleif Þór-
unn, Ólafur, Þórarinn Gísli og
Guðmundur Tómas. Fóstur-
böm: VUhjálmur og Hjördís
Sóley. 2) Ottó Tómas, f. 4. sept-
ember 1953, rafvirkjameistari
í Reykjavík. Maki Arnheiður
Björnsdóttir. Dóttir hans er
Þóra Kristín. Fósturbörn Bríet
og Breki. Ólafur átti tvö barna-
barnabörn.
Ólafur lauk stúdentsprófl
frá Menntaskólanum í Reykja-
vík 1943, viðskiptafræðingur
frá Háskóla íslands 1948. FuU-
trúi frá 1. júlí 1948 í hagfræði-
deild Landsbanka íslands og
hagfræðideUd Scðlabanka ís-
lands frá stofnun hans. Deild-
arstjóri í greiðslujafnaðardeUd
Seðlabankans frá 1963 og for-
stöðumaður deUdarinnar frá
1979. Starfaði hjá Alþjóða-
gjaldejrissjóðnum í Was-
hington D.C. 1958-1959. Lét af
störfum hjá Seðlabanka ís-
lands 1991 fyrir aldurs sakir.
Jarðarförin fór fram í kyrr-
þey að ósk hins látna.
Einn af traustustu starfsmönn-
um Seðlabankans frá upphafl,
Ólafur Tómasson viðskiptafræð-
ingur, er horfinn af sjónarsvið-
inu 75 ára að aldri, en fyrir
rúmum fimm árum lét hann fyr-
ir aldurs sakir af störfum for-
stöðumanns greiðslujafnaðar-
deildar bankans. Átti hann þá
að baki 43 ára farsælt starf við
Seðlabankann og forvera hans
og var einn af ijórum elstu
starfsmönnunum á þeim starfs-
ferli.
Hugur minn hvarfiar þó enn
lengra til baka. Leiðir okkar Ó-
lafs lágu saman fyrir nærri
hálfri öld, er ég hóf nám í við-
skiptafræðum við Háskólann.
Meðal hinna virðulegu eldri
nemenda veitti ég athygli stillt-
um og festulegum manni, Ólafi
Tómassyni.
Mér er minnisstætt, þá er
hann fiutti seminarfyrirlestra
si'na ásamt öðrum nema og fórst
það mjög vel úr hendi. Ilann
brautskráðist svo sem viðskipta-
fræðingur vorið 1948, er við
höfðum verið eitt ár saman í
deildinni, og fjallaði kandídats-
ritgerð hans um skipulag og
rekstur ríkiseinkasalanna.
Starfsvettvangur hans reyndist
þó verða á allt öðru sviði, og lítt
gat mig þá grunað, hve mikið
Ólafur Tómasson
við ættum eftir að eiga saman
að sælda.
Skjótt að loknu prófi, eða
hinn 1. júlí 1948, hóf Ólafur
starf við hagfræðideild Lands-
bankans, við hlið Klemensar
Tryggvasonar, hagfræðings
bankans, og síðan Jóhannesar
Nordals og fleiri, sem þeirri
stöðu gegndu síðar. Var þar
unnið mikið grundvallarstarf í
skýrslugerð um peningamál og
greiðslujafnaðar- og gjaldeyris-
mál, sem urðu starfsvettvangur
Ólafs upp frá því. Má teljast ó-
venjulegt, að menn hitti svo
rakleitt á kjörsvið sitt og haldi
svo þétt utan um það, sem Ólafi
auðnaðist. Á því tímaskeiði, sem
þá fór í hönd, var skýrslugerð
og greining þessara mála mjög í
mótun á alþjóðlegum vettvangi
og í samstillingu við rísandi
þjóðhagsreikningagerð. Til að
fullnuma sig í þeim fræðum
sótti Ólafur því námskeið Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins í
greiðslujafnaðar- og gjaldeyris-
málum um nokkurra mánaða
skeið 1958-59. Var hann upp
frá því óumdeildur sérfræðingur
á því sviði.
Stofnanir á vettvangi pen-
inga- og gjaldeyrismála hafa
tekið miklum stakkaskiptum og
örri þróun, frá því að Ólafur hóf
þar störf sín. Seðlabankadeild
Landsbankans var gerð að fjár-
hagslega sjálfstæðri stjórnunar-
legri einingu árið 1957, og féllu
hagfræðideildin og Ólafur þar
undir. Seðlabanki íslands var
svo stofnaður í núverandi mynd
árið 1961. Hagfræðideildin
hafði vaxandi hlutverki að
gegna í þeirri nýskipan hag-
stjórnar og áætlanagerðar, sem
þá fór fram, og var Ólafi falin
stjórn sérstakrar greiðslujafn-
aðardeildar innan hennar árið
1963. Umsvif hennar fóru vax-
andi og urðu viðurhlutameiri,
einkum með auknum erlendum
lántökum innan ramma fram-
kvæmda- og lánsfjáráætlana,
svo að skuldastaða og lántöku-
stefna urðu með stærstu stefnu-
þáttum efnahagsmála. Með hlið-
sjón af þessu var deildinni veitt
sjálfstæðari staða og Ólafur
skipaður forstöðumaður hennar
árið 1979. Var það raunar
fremur staðfesting þess sem
orðið var, að deildin undir stjórn
Ólafs hafði notið verulega sjálf-
stæðrar stöðu innan hagfræðis-
viðsins, enda heimildaöflun og
vinnubrögð afar traust og áreið-
anleg og stöðugt í þeirri þróun,
sem ytri skilyrði veittu færi á.
Samskipti okkar Ólafs hófust,
þegar ég tók við starfi í hagdeild
Framkvæmdabankans árið
1955, en hún vann að því að
koma þjóðhagsreikningum á
laggirnar. Greiðslujöfnuðurinn
er að sjálfsögðu snar þáttur í
þeim, og þurfti mikils samráðs
við að fella skýrslugreinarnar
saman. Þessi samskipti urðu til
muna nánari eftir að ég kom
heim frá framhaldsnámi 1960,
og hagskýrslur komust til
þroska og stefndu fram til spá-
sagna og áætlanagerðar til
notkunar við hagstjórn. í þeim
samskiptum sýndi Ölafur lipurð
og sveigjanleika sem æ síðan,
þó aðeins að þeim mörkum, að
ekki færi í bága við meginreglur
skýrslugreina hans. Ef því var
að skipta, var hann hinn fastasti
fyrir, hverjum sem var að mæta.
Loks atvikaðist það svo, að ég
hafnaði einnig hjá Seðlabankan-
um árið 1976, í stöðu hagfræð-
ings bankans. Varð Ólafur þá
einn af nánustu samstarfs-
mönnum mínum, og hélst það
jafnt þótt deild hans væri um
árabil staðsett fjarri minni, en
þær náðu saman á ný við flutn-
ing í nýja húsið, og hélst þá
sambýlið þar til Ólafur kvaddi í
júnílok 1991. Féll mér samstarf-
ið við hann afar vel. Hann var
dagfarsprúður, hógvær og hlý-
legur, sanngjarn og ósérhlífinn
og hvers manns hugljúfi. Kímni-
gáfu hafði hann í góðu lagi, með
sínum rólega og yfirvegaða
hætti, og gleðskaparmaður var
hann, þegar því var að skipta.
Veitull var hann og góður heim
að sækja, og minnist ég þá eink-
um sextugs- og sjötugsafmæla
hans. í þessu sem öðru naut
hann Þóru, sinnar góðu konu,
sem studdi hann dyggilega og
gerði honum kleift að gefa sig
allan að starfsskyldum sínum.
Ólafur var einstaklega hóg-
vær maður og h'tillátur. Hann
atti ekki kappi um stórembætti,
hugsanlega sér í óhag með tilliti
til hæfni og mannkosta, en virt-
ist meta meira að valda hlut-
verki sínu vel. Hógværð hans
var slík, að í Viðskipta- og hag-
fræðingatalinu lét hann engra
ritverka getið, þótt eftir hann
liggi löng röð greina á fagsviði
hans í Fjármálatíðindum, auk
nafnlausra greina í Hagtölum
mánaðarins og skýrslukafla í
ársskýrslum og haustskýrslum
bankans og lánsíjáráætlunum,
svo og óprentaðra yfirlita og
greinargerða. Til þess að bæta
aðeins úr má nefna, að hann
var ásamt Jóhannesi Nordal
höfundur að greininni „Frá floti
til flots — Þættir úr sögu gengis-
mála 1922-1973“ í Klemensar-
bók, 1985, og saman rituðum
við greinina „Þróun gjaldeyris-
forðans og mat á æskilegri
stærð hans“ í Fjármálatíðindi
1986.
Ólafur var kvaddur úr starfi
með söknuði á miðju ári 1991
og þá hvattur til að láta sjá sig
sem oftast. Það gjörði hann
endrum og eins, en mun sjaldn-
ar en við vildum, sem best
þekktum hann, að sumu leyti
sökum þeirra áfalla, sem tóku
að baga hann, en hann mætti af
æðruleysi. Fyrir kom, að við
leituðum samráðs um fyrndar
heimildir, en við ritun greinar
um þjóðarauð og þjóðarskuld á
lýðveldistímanum kom glöggt í
ljós, hve miklum framförum
skýrslugerðin hafði tekið undir
handleiðslu Ólafs. Nú er tjaldið
falhð og söknuðurinn einn eftir.
Fyrir hönd samstarfsfólks og
bankastjórnar leyfist mér að
þakka samstarf og samskipti,
sem aldrei bar skugga á, og
trúa og dygga þjónustu yfir
langan starfstíma. Við og makar
okkar sendum Þóru og ljölskyld-
unni innilegar samúðarkveðjur
og biðjum þeim blessunar. Lifi
og blessist minningin um góðan
dreng.
Bjarni Bragi Jónsson.
Ólafur Jensson
s
lafur Jensson, dr. med.,
fyrrv. forstöðumaður Blóð-
bankans og prófessor em-
eritus, fæddist í Reykjavík 16.
júní 1924. Hann lést á hcimili
sínu að morgni 31. október síð-
astliðins. Ólafur var sonur hjón-
anna Sigríðar Ólafsdóttur verka-
konu og Jens R Hallgrímssonar
sjómanns. Bræður hans voru Ket-
ill, söngvari og fiskmatsmaður,
og Guðbjörn skipstjóri, sem eru
nú látnir. Eftirlifandi systir Ólafs
er Guðfinna húsmóðir.
Eiginkona Ólafs var Erla Guð-
rún ísleifsdóttir, íþróttakennari
og myndlistarkona. Börn þeirra
eru: 1) Arnfríður námsráðgjafi,
maki hennar er Þórður Sverris-
son augnlæknir og börn þeirra
eru Ólafur Arnar háskólanemi og
Ása Þórhildur. 2) ísleifur, dr.
med., yfirlæknir Rannsóknadeild-
ar Sjúkrahúss Reykjavíkur, maki
hans er Erna Kristjánsdóttir
sjúkraþjálfari og börn þeirra cru
Atli, Drífa og Ásrún. 3) Sigríður,
Ph.D., lífefnafræðingur, maki
nennar er Þorkell Sigurðsson
augnlæknir, synir þeirra eru Sig-
urður Rafn og Jóhann Arnar.
Ólafur varð stúdent frá MR
1946, cand. med. frá HÍ 1954,
stundaði framhaldsnám við
Hammersmith-sjúkrahúsið í
London 1955-57 og við Royal
Victoria Infirmary í Newcastle
1958. Hann varði doktorsritgerð
sína við HÍ 1978. Hann varð sér-
fræðingur í blóðmeina- og frumu-
rannsóknum 1959. Hann stund-
aði rannsóknir hjá Krabbameins-
félaginu frá 1958-1974 og rak
eigin rannsóknastofu frá 1959-
76. Hann starfaði hjá Erfðafræði-
nefnd HÍ frá 1972, var forstöðu-
maður Blóðbankans 1972-94 og
prófessor við læknadeild HÍ1990-
94. Ólafur var fastafulltrúi í sér-
fræðinganefnd Evrópuráðsins um
blóðbankastarfsemi frá 1972,
formaður Blóðgjafafélags ísl. frá
1981-93, sat í yfirstjórn Mann-
virkjagerðar á Landspítalalóð
1972-89, ritstjóri Læknablaðsins
1967-71, í stjórn Félags evr-
ópskra mannerlðafræðinga frá
1966 og félagi í Vísindafélagi ísl.
frá 1981. Ólafur var sæmdur
riddarakrossi hinnar íslensku
fálkaorðu 1994 fyrir vísindastörf.
Heiðursfélagi í Blóðgjafafélagi ís-
lands 1996. Eftir hann hefur birst
mikill fjöldi vísindagreina í er-
lendum og innlendum ritum.
Við andlát vinar míns Ólafs
Jenssonar lít ég yfir farinn veg og í
hugskoti mínu stendur þrekinn og
óvenju hressilegur skóladrengur,
litríkur persónuleiki sem ætíð lá
mikið á hjarta.
Iðulega sá ég hann á göngum
Menntaskólans í Reykjavík, en
leiðir okkar lágu ekki saman fyrr
en í Háskóla íslands, er við lásum
undir fyrsta hluta próf við lækna-
deild ásamt Magnúsi Þorsteins-
syni.
Við vorum mjög áhugasamir
um námið, en gáfum okkur þó
tíma til að líta upp úr bókunum,
gengum þá rúntinn eða settumst
inn á veitingasalinn að Þórsgötu
númer eitt þar sem nú er Hótel
Óðinsvé. Þangað vandi ungt hug-
sjónafólk komur sínar og þar var
lagt á ráðin, undir kaffidrykkju,
hvernig bylta ætti heiminum,
mannkyninu til heilla. I umræð-
unni var Óli eins og annars staðar
miðpunkturinn. Þó markmið okkar
væri það sama, vorum við sjaldn-
ast sammála um leiðir. Oft spunn-
ust af þessu heitar umræður, en sá
ágreiningur breytti engu um vin-
áttu okkar.
Á Vogi, æskuheimili Ólafs vest-
ur í Skerjaflrði, ríkti mikil glað-
værð og söngur. Mér er minnis-
stæður dillandi og innilegur hlátur
Sigríðar, móður hans. Jens, faðir
Ólafs, og bræður voru miklir söng-
menn og má geta þess að einn
bræðranna, Ketill, lærði söng á
Ítalíu.
Ólafur hafði geysisterka og
hljómfagra rödd, enda hafði hann
gaman af að spreyta sig á aríum.
Á árlegum fundi blóðbankastjóra í
Evrópu skapaðist hefð fyrir því að
hann syngi einsöng og þá við mikil
fagnaðarlæti áheyrenda.
Á námsárunum var ÓIi heima-
gangur á Lokastígnum, æskuheim-
ili mínu, og var reyndar eins og
einn af ijölskyldunni. Oft gisti
hann, einkum þegar við höfðum
vakað fram eftir nóttu, enda lang-
ur vegur heim að Vogi.
Að loknu embættisprófi frá Ilá-
skóla íslands árið 1954 vorum við
samtímis námskandídatar á Land-
spítalanum. Þrátt fyrir mikið
vinnuálag var Óli nánast óþreyt-
andi, enda einstaklega ósérhlífinn
og gerði sér ekki rellu út af smá-
munum. Sem dæmi um hörku
hans minnist ég þess er ég kom
eitt sinn á morgunvakt og sá þá að
önnur kinnin á Óla var stokkbólg-
in. Þegar ég spurði hverju sætti,
sagðist hann hafa haft svo slæma
tannpínu í jaxli og ekki komist til
tannlæknis sökum anna, þannig að
hann hefði dregið tönnina sjálfur
úr eftir létta deyfingu.
Að loknu kandídatsnámi fórum
við báðir til framhaldsnáms í
London. Völdum við hvor sína sér-
greinina, hann blóðmeinafræði en
ég taugasjúkdóma. Á þeim tíma
var aðeins einn íslenskur læknir
við framhaldsnám í borginni, Dav-
íð Davíðsson, og tókum við allir
saman á leigu stórt hús. Þar
bjuggum við ásamt fjölskyldum
okkar í rúmt ár. Á því stóra heimili
var fjöldi barna og sóttu þau mikið
í félagsskap Ólafs. Hann spann
upp úr sér skemmtilegar ævintýra-
sögur þar sem hann var sjálfur