Dagur - Tíminn - 30.11.1996, Side 2

Laugardagur 30. nóvember 1996 - II
HÚSIN í BÆNUM
jDagur-CLinTOm
...: .... ••
Freyja Jónsdóttir
skrifar
s
Inóvember 1906 kaupir Er-
lendur Guðmundsson skip-
stjóri 465 ferálna lóð fyrir
vestan Gíslholtslóð. Um miðjan
janúar ári síðar fær hann leyfi til
að byggja 11 x 10 álna hús á lóð-
inni, að viðbættum skúr 4x4
álnir að stærð. í ágúst sama ár og
Erlendur byggir fær hann afsal
fyrir lóðinni. Kona Erlendar var
Þorbjörg, dóttir Gísla í Gíslholti.
Fyrsta brunavirðing á húsinu
var gerð 5. ágúst 1907. Þar segir
að Erlendur Guðmundsson skip-
stjóri hafi byggt sér íbúðarhús á
lóð sinni við Gíslholt, einlyft með
porti og fjögurra álna háu risi.
Húsið er byggt af bindingi, kiætt
utan með 1” plægðum borðum og
járni þar yfir. Það er með járn-
þaki á plægðri 1” borða súð og
með pappa í milli. í útveggi er
fyllt með sagspónum og í milligólf
í báðum bitalögum. Niðri í húsinu
eru þrjú íbúðarherbergi, eldhús
og einn fastur skápur, allt þiljað,
herbergin með striga og pappa á
veggjum og loftum; allt málað.
Þar er einn ofn og ein eldavél.
Uppi eru tvö íbúðarherbergi,
framloft og þrjár hliðarkompur
(líklega átt við skáparými undir
súð), allt þiljað og málað; þar er
einn ofn. Kjallari er undir öllu
húsinu, fjórar álnir á hæð, með
steinsteypugólfi og timburgólfi
ofan á öðrum helming kjallarag-
ólfsins. Þar eru þrír geymsluklef-
ar, gangur, eitt íbúðarherbergi,
eldhús og einn fastur skápur. í-
búðin og gangurinn eru þiljuð og
máluð. Þar er einn ofn og ein
eldavél.
Við austurgafl er inn- og upp-
gönguskúr með risi og kjallara,
byggður eins og húsið. Hann er
með eldvarnargafli að austan-
verðu. Hólfaður í þrjá ganga,
einn geymsluklefa og einn skáp.
f ágúst 1907 kaupir Erlendur
Guðmundsson 107 ferálna lóðar-
spildu af Gunnlaugi Péturssyni.
Spilda þessi er austan af lóðinni
Framnesvegur 1. í febrúar 1909
kaupir Samúel Jónsson Vestra-
Gíslholt með lóð og öllu tilheyr-
andi. En Samúel átti eignina ekki
lengur en til 19. nóvember 1909.
Þá selur hann Sigurði Oddssyni
skipstjóra.
Bærinn krefst þess 1909 að
þeirri kvöð verði þinglýst að hús-
eigendur í Vestra-Gíslholti leyfi í-
búum í Eystra-Gíslholti að taka
þar vatn endurgjaldslaust.
f manntali 1916 búa í húsinu:
Sigurður Oddsson skipstjóri,
fæddur 24. apríl 1874, Herdís
Jónsdóttir, fædd 6. júh' 1884;
börn þeirra sem þá voru fædd:
Steinunn Hall, Jón, Oddur og ó-
skírt meybarn.
Þá bjó þar einnig önnur fjöl-
skylda: Jón 'Steingrímsson hús-
maður, fæddur 1. apríl 1868 að
Nesi í Miðneshreppi, Elín Anna
Halldórsdóttir, fædd 7. september
1879; dætur þeirra: Helga, Andr-
ea Þórdís og Guðrún. Einnig bjó í
húsinu Jónína Nikulásdóttir
lausakona, fædd 27. júlí 1866 að
Króki í Hvammsgerðishreppi.
Sigurður Oddsson skipstjóri
var fæddur í Pétursey í Dyrhóla-
hreppi. Foreldrar hans voru Odd-
ur Jónsson frá Bakka í Landeyj-
um og Steinunn Sigurðardóttir
frá Úthh'ð. Sigurður hóf for-
mennsku á opnum bátum aðeins
17 ára gamall. Árið 1904 tók
hann hið meira fiskimannapróf
Ránargata 50
(Gíslholt)
frá Stýrimannaskólanum í
Reykjavík. Fyrsta skipið sem
hann var skipstjóri á var kútter
Friðrik og síðan var hann á
nokkrum öðrum íslenskum skip-
um þar til hann gerðist leiðsögu-
maður á dönskum varðskipum.
Kona hans var Herdís Jónsdóttir
frá Bfldsfelli í Grafningi. Þau
eignuðust átta mannvænleg börn.
Sigurður Oddsson lést 9. apríl
1942. Herdís Jónsdóttir lést 23.
júm' 1963.
f brunavirðingu frá 1920 segir
að húsið sé óbreytt frá upphafi
virðinga 5. ágúst 1907. Þá er
skráður eigandi að Gíslholti
Kristín Bjarnadóttir, fædd 22. júh'
1892. Auk hennar búa þar:
Pálína barn hennar, Fanney
Oddsdóttir, Ingibjörg Jónsdóttir,
fædd 23. október 1845, og Svan-
hildur Jónsdóttir verkakona,
fædd 7. júní 1861. Jóm'na Dið-
riksdóttir býr ein í heimili, fædd
27. júlí 1866. Á þriðja heimilinu
voru Jón Steingrímsson, fæddur
1. apríl 1868, Elín Anna Hall-
dórsdóttir, fædd 7. september
1879.
Runólfur Jónsson verður eig-
andi Gíslholts 1922. Hann var
harðduglegur maður, sem vann
öll venjuleg störf bæði til sjós og
lands. Sama ár og hann kaupir
var gerð brunavirðing á húsinu
og í henni segir að húsið sé ó-
breytt frá upphaflegri virðingu.
Húsið var í eigu Runólfs og íjöl-
skyldu hans til ársins 1948.
Samkvæmt íbúaskrá 1925 búa
í húsinu: Runólfur Jónsson, fædd-
ur 15. apríl 1881 að Þverárholti í
Álftaneshreppi, Karitas Sigurðar-
dóttir, fædd 20. október 1878 að
Skildinganesi í Seltjarnarnes-
hreppi, og Sigurður Runólfsson,
sonur þeirra.
Á öðru heimili voru: Gunnar
Ólafur Kristjánsson, húsbóndi og
sjómaður, fæddur 10. ágúst 1893,
Jóhanna Sæunn Sigurðardóttir,
kona hans, fædd 5. júní 1896 á
Barðaströnd, og synir þeirra
Gunnar Kristófer og óskírt svein-
barn. Einnig var á heimilinu
Amah'a Þorsteinsdóttir gamal-
menni, fædd 24. júh' 1857 að
Sauðlauksdal í Rauðasands-
hreppi.
Þórdís Sigurðardóttir sauma-
kona, systir húsmóðurinnar, var
sér í heimili. Hún var mjög lag-
hent og vandvirk, vann fyrir sér
með saumaskap og tók vinnuna
heim. Hún var fædd á Skildinga-
nesi á Seltjarnarnesi 22. maí
1879.
Á Ijórða heimilinu voru: Jón
Steingrímsson, húsbóndi og
verkamaður, fæddur 1. apríl
1868 að Nesjum, Elín Anna Hall-
dórsdóttir, kona hans, fædd 7.
september 1879 í Reykjavík, og
börn þeirra: Helga, Andrea Þór-
dís, Guðrún, Guðmundur, Guð-
finna, Steingrímur og Jóel.
Sigurður Runólfsson mjólkur-
fræðingur og Else Margrethe,
kona hans, áttu heima í Gíslholti
á fyrstu búskaparárum sínum,
eftir að Sigurður kom frá námi
við landbúnaðarháskóla í Dan-
mörku. Nágranni þeirra handan
götunnar var Vilhjálmur Guð-
mundsson skáld frá Skáholti. Það
hús er búið að rífa og byggja fjöl-
býhshús á lóðinni. Einnig eru fót-
boltamörk drengjanna í hverfinu
horfin, en þau voru á Brekku-
stígnum. Framan af öldinni tald-
ist Gfslholt ekki til neinnar götu
og ekkert undarlegt við það, það
lá ekki nein gata að húsinu, að-
eins ójafn troðningur sem vatn
rann eftir í rigningartíð. Á þess-
um árum voru matjurtagarðar
við mörg af húsunum nálægt
Gíslholti, en þar var ekki garður.
Sigurður man eftir því að þar
sem nú er hús Vélsmiðjunnar
Héðins var stórgrýtt holt, sem
fiskur var breiddur á þegar viðr-
aði til þess. Hann man einnig
þegar Grandinn fram í Örfirisey
var mjó ræma upp úr sjó, áður
en stórvirkar vinnuvélar náðu að
umturna hans upphaflegu lögun
og vörubílar með hlöss af möl og
öðru uppfyllingarefni gerðu þá
jörð, sem núna er undir götum og
húsum á Grandanum. Hann man
líka nokkra valinkunna menn,
sem á góðviðrisdögum böðuðu
sig í sjónum við Grandann.
Eftir að Vesturgata var lögð
vestur að Framnesvegi var
Vestra-Gíslholt talið til hennar.
Einnig tilheyrði Eystra-Gíslholt
götunni. Það hús er nú farið af
sínum upphaflega stað og var
endurbyggt í Skerjafirði. En eftir
1950 hefur Vestra-Gíslholt verið
Ránargata 50.
Það er skemmtileg tilviljun að
næsti íbúi Gíslholts, eftir að Sig-
urður mjólkurfræðingur og fjöl-
skylda hans seldu, var maður
menntaður í landbúnaðarfræðum
frá Danmörku eins og Sigurður
Runólfsson. Það var Hólmjárn
Jósefsson, fæddur 1891 á Bjarna-
stöðum í Kolbeinsstaðahreppi í
Skagafirði. Foreldrar hans voru
Jósef Björnsson skólastjóri og
kona hans, Hólmfríður Björns-
dóttir. H.J. Hólmjárn, eins og
hann skrifaði nafn sitt eftir að
hann kom frá námi í Danmörku,
varð búfræðingur frá Hólum
1909. Búfræðikandídat frá Bún-
aðarháskólanum í Kaupmanna-
höfn 1914. Hann var kennari við
Bændaskólann á Hólum 1914 til
1916. Stundaði framhaldsnám
við Búnaðarháskólann í Kaup-
mannahöfn og tók lokapróf 1919
í landbúnaðarfræðum. Efnafræð-
ingur 1921 frá Statens Plantea-
vlslaboratorium í Lyngby.
Eftir að hann fiuttist til
Reykjavíkur 1928 var hann með-
stofnandi að Ölgerðinni Þór og
Efnagerðinni Svan hf., en hann
var forstjóri hennar um árabil.
Hólmjárn var einn af stofnendum
Skógræktarfélags íslands, Loð-
dýraræktarfélags íslands og
Landssambands hestamannafé-
laga. Einnig var hann ríkisráðu-
nautur í loðdýrarækt. Fátt eitt
hefur hér verið talið upp sem
þessi atorkumikli maður tók sér
fyrir hendur.
Nokkrir eigendur hafa verið
að Gíslholti frá því að H.J. Hólm-
járn seldi og þar til nú að ung
hjón, Ólafur Tryggvi Magnússon
og Björg Vilhjálmsdóttir, kaupa
húsið í janúar á þessu ári. Af
þeim má nefna Óiaf Þórarinsson,
verslunarmann ættaðan að vest-
an, og hans íjölskyldu. Um árabil
átti Rauði krossinn Gíslholt og
var þar fyrsta heimili innllytj-
enda sem komu til landsins á
hans vegum.
Það vekur athygli, þegar kom-
ið er að húsinu, hvað tröppurnar
að útidyrum hússins eru breiðar.
Þessar tröppur lagði Sigurður
Runólfsson á meðan hann bjó í
húsinu.
Núna eru eigendur að gera
húsið upp og þess er vandlega
gætt að láta upphaflegt útlit
halda sér eins og kostur er á.
Búið er að slípa upp gömlu gólf-
fjalirnar og einnig panel á veggn-
um. Vegna þess hvað eldhúsið
var lítið var færður einn veggur,
svo að núna er kominn snotur
borðkrókur. Rósettur og allir list-
ar eru notaðir aftur og hurðir all-
ar slípaðar upp. Núna eru á hæð-
inni myndarlegt hol, tvær góðar
stofur, eldhús og h'till gangur sem
gengið er úr niður í kjallara, en
þar þurfti að smíða nýjan stiga.
Stiginn upp í risið var gerður upp
og þar eru nú tvö rúmgóð her-
bergi með skápum undir súð.
Búið er að setja nýtt gólf í kjallar-
ann með hitalögnum undir. Þar
er eftir að innrétta. Þarna hefur
verið unnið mikið verk á ótrúlega
stuttum tíma. Svo var einnig þeg-
ar húsið var upphaflega byggt,
það tók aðeins sex mánuði.
lleimildir frá Borgarskjalasafni, Þjóð-
skjalasafni og Félagi íslenskra búfraeði-
kandídata.