Dagblaðið Vísir - DV - 30.04.1983, Blaðsíða 16

16
DV. LAUGARDAGUR 30. APRlL 1983.
Einar Þorsteinn Ásgeirsson arkitekt. Hann heldur sýningu nú um helgina
i húsnæði Handmenntaskóia íslands að Veltusundi þrjú á teikningum og
þeim athugunum sem hann hefur gert á hvolfþakabyggingum og þeim
möguleikum að fjöldaframleiða einingar í kúluhús til ibúðar fyrir íslend-
inga. Sýninguna nefnir Einar ,,íslensk hvolfþök 1973—1983" og segir það
sitt um þann tima sem maðurinn hefur varið af ævi sinni i þetta við-
fangsefni.
DV-mynd Sveinn Þormóðsson.
Íbúðarhiís byggð samkvæmt hvolfþakastflmim:
Framtíðarlausn á
hiisnæðisvanda unga
fðlksins í landinu
— rætt við Einar Þorstein Ásgeirsson hönnuð um
áratugarannsöknir hans á íslenskri gerð hvolf þaka
eða kúluhúsa og íslenskum arkitektúr almennt
Einar Þorsteinn Ásgeirsson hefur
vakið athygli Islendinga á nýjum
byggingarstíl. Þetta eru svonefnd
kúluhús eöa hvolfþakabyggingar sem
á síöustu árum hafa mjög rutt sér til
rúms í Evrópu og víöa í Bandaríkj-
unum. Helstu kostir þessa hvolfþaka-
stíls, ef svo má nefna, eru annars
vegar þeir aö húsrými nýtist mun
betur en þegar byggt er samkvæmt
gamla laginu og hins vegar aö kúlu-
húsin eru mun ódýrari í uppsetningu
og viðhaldi en almennt gerist meö
annars lagshús.
Nýjar leiðir í
íslenskri húsa-
gerðarlist
Einar Þorsteinn hefur starfaö sem
arkitekt, eða „hönnuöur” eins og hann
vill nefna starfssviö sitt, um ellefu ára
skeiö, eöa frá því aö harin lauk námi í
byggingarfræðum frá skólum í
Hannover og Stuttgart í Þýskalandi.
Jafnhliða almennri húsahönnun hér-
lendis hefur hann unnið talsvert að
rannsóknum á nýjum leiöum í
íslenskri húsageröarlist. Þar á meöal
hefur hann fengist viö athuganir á létt-
byggingum, sem hann svo nefnir, þar
sem leitaö er eftir aö einfalda uppsetn-
ingu húsa og finna til þess ódýrari og
viðaminni efni en gert hefur veriö.
Þaö var vegna þessara rannsókna á
léttbyggingum aö Einar fór að huga aö
hvolfþakastílnum og hentugleika hans
fyrir íslenskar aöstæöur. Og síðan eru
liðin tíu ár. Fyrsta kúluhúsið reisti
Einar austan heiöar viö Gaulverjabæ í
samnefndum hreppi. Þaö var áriö 1975,
og allt frá þeim tíma hefur Einar veriö
aö þróa og stílfæra hvoifþakateikning-
ar sínar meö þaö í huga aö gera
kúluhúsin aö hentugri, samkeppnis-
hasfri og síðast en ekki síst ódýrri iausn
á húsnæöisvanda fólks á Islandi.
„Og því takmarki er ég aö ná. Þaö
þarf ekki nema eitt atriöi í viöbót til
þess aö hvolfþakahús nái hiutdeild á ís-
lenskum byggingarmarkaði. Og það er
aö einhver aðili hérlendis nái tökum á
framleiðslu þeirra smíöaeininga sem
þarf til aö setja þessi hús saman,”
segir Einar í viðtali sem hér fer á eftir
viö hann í húsinu númer þr játíu og þr jú
viö Skólavörðustíg, en þar hefur hann
vinnustofu sína.
Kostir kúluhúsa
síast hægt og sígandi
inn í fólk
„Ég vil aö þaö komi skýrt fram í
upphafi aö þessar athuganir mínar á
hentugleika kúluhúsa fyrir Islendinga
eru alls ekki nein della sem hefur
gripiö mig og ég get ekki losnað undan.
Ég hef einfaldlega komist aö því að
hvolfþakastíllinn er hagkvæm
byggingaraöferð sem gefur aölaðandi
innra rými og aukinheldur þann kost
aö vera tiltölulega ódýr leiö til að
öðlast þak yfir höfuðið. Þaö er þess
vegna sem ég hef unnið svo lengi að
þessum athugunum míniun sem raun
ber vitni. Eg hef trú á því og er
reyndar sannfærður um aö almenning-
ur aöhyllist þessa byggingarleiö meö
tíö og tíma. Auövitað eru íslendingar
íhaldssamir í byggingaraöferöum og
arkitektúr sem og í öðrum efnum. Og
þaö er út af fyrir sig ágætt: Eg vil
fremur aö kostir hvolfþakahúsa súst
hægt og sígandi inn í fólk, fremur en aö
þeir valdi enn einni dellunni; veröi aö
tískufyrirbrigöi eöa loftbólu um tíma,
sem svo springi eftir nokkur ár. Eg
frábiö mér sem sagt þá framtíöarsýn
að kúluhús verði vistarverur einhvers
sértrúarsafnaöar sem finnst þaö eitt
flott aö búa ööruvísi en aörir. Eg vona
aö kostir kúluhúsa nýtist sem flestum í
komandiframtíð.”
Ódrepandi áhugi á
tilraunastörfum
— Þaö er rétt aö þaö komi hér fram
að Einar heldur sýningu um þessa helgi í
húsnæði Handménntaskóla Islands aö
Veltusundi þrjú á þessum athugunum
sínum á islenskum hvoifþökum.
Sýninguna ne&iir hann „íslensk hvolfþök
1973—1983” og segir þaö sitt um þann tíma
sem maðurinn hefur varið af ævi sinni í
þetta viðfangsefnl En Einar, hver, var
fyrsti hvatinn aö því aö þú fórst að vinna .
aö rannsóknum á hvolfþökum fyrir
íslenska húsbyggjendur?
„Það er kannski rétt.aö nefna þaö
fyrst aö ég hef allt frá unglingsaldri
haft ódrepandi áhuga á alls konar
tilraunastörfum. Eg er fiktari ogfinnst
gaman aö fara og finna nýjar leiðir. Og
uppgötva og þróa þá nýjung.
En eflaust er aðalhvatinn aö því aö
ég fór aö fást við hvolfþök sá aö ég hef
aldrei getaö sætt mig alminlega viö
þaö hversu islendingar byggja dýrt.
Og ekki aðeins dýrt, heldur líka hversu
vitlausar aðferöir þeir hafa notaö viö
aö reisa sínar byggingar.
Islensk byggingaraöferö er og hefur
verið vitlaus. Og þetta er ekki aðeins
mín skoöun heldur vita þetta margir
aörir, en hafa bara ekki séö ástæöu til
aö leiðrétta skekkjuna. Ég skal nefna
dæmi um vitleysur í íslenskri byggingar-
aöferð. Ég nefni uppsteypun húsa sem
fyrsta dæmi.
íslensk hús
steypt upp í
hálfkæringi
Enn þann dag í dag er veriö að slá
upp margra hæöa háum húsum hér-
lendis meö timburborðum. Og síðan er
steypunni hellt ofan í mótin í eins
konar hálfkæringi eða aöminnsta kosti
án mikillar vitneskju um þaö hversu
gífurlega mikilvægur þáttur þaö er af
húsbyggingu aö steypan mótist rétt og
eölilega. Eftirlit er sáralítið meö því að
niöurlagning steypunnar takist sem
skyldi. Jú, víst eru stundum notaöir
víbratorar til þess aö steypan nái aö
komast í skúmaskot mótanna en því
miöur vill það allt of oft brenna við að
þeir séu ofriotaöir, þaö er að segja, þeir
séu látnir hrista um of í steypunni
þegar í mótin er komið og því vill hún
skiljast (sandur og möl frá sementi).
Þannig er aflt of lítiö gert að því
hérlendis aö sérhæföir menn fylgist
meö því að mótasteypunin sé fram-
kvæmd á þann hátt aö sem mest fáist
út úr steypunni; aö uppsteypunin, svo
mikilvæg sem hún er fyrir styrk húss-
ins, takist sem skyldi. Ef horft er út
fyrir landsteinana sjáum viö aö erlend-
is tíðkast aö arkitekt viökomandi húss,
tæknifræðingur þess og jafnvel eigandi
fylgjast grannt meö því þegar veriö er
að steypa buröarveggi húss. Þetta.
gera útlendingar ekki aö ástæðulausu.
Þeir vita hversu ágæti steypunnar
skiptir bygginguna miklu máli. Og svo
kvarta Islendingar yfir alkali-
skemmdum. Þeir geta kennt eigin
fyrirhyggjuleysi um!
Kolvitlaust og
fráleitt að einangra
aðinnanverðu
Ég ætla aö taka annað dæmi um vit-
lausa byggingaraðferð Islendinga,
sem tíökast hefur of lengi, en er sem
betur fer heldur á undanhaldi: Það er
aö einangra burðarveggi húsa að
innanveröu sem er fráleitt og kolvit-
laust. Einangrun buröarveggja á aö
vera aö utanverðu vegna þess raka-
þrýstings og þeirra hitastigsbreytinga
sem verka á þá. Og ástæöan er
augljós: Meö því aö einangra þannig
aö utanveröu næst frekar jafn hiti í
burðarveggina heldur en þegar
einangraö er innan veggja. Og jafn hiti
í burðarveggjum (með utanverðri
einangrun) er forsenda þess að þeir
standist tímans tönn og molni til
dæmis ekki meö aldrinum. Þetta á
kannski einkum við hérna á Islandi þar
sem hitabreytingar eru gífurlega
miklar og því er f ráleitt að veggir skuli
ekki vera klæddir aö utan.
Þriöja dæmið um vitlausa
'byggingaraöferö er samtengt þeim
fáránleika aö einangra buröarveggi aö
innanveröu. Frauöplastiö sem jafnan er
notað í einangrun (og sem síöan er svo
klætt múrhúö) hefur tilhneigingu til aö
rýma meö tímanum. Það breytist
smám saman í loftefni; plastið gufar
hreinlega upp hægt og rólega. I þeim
dæmum þegar einangraö er meö
frauðplasti aö innanveröu leitar þessi
uppgufun inn í vistarverur fólks, í staö
þess aö hverfa meö vindum og regni í
þeim tilfellum sem einangraö er aö
utanverðu. Uppgufunarefniö í frauö-
plastinu nefnist „polyetheline” og er
stórhættulegt öndunarfærum manna,
og þó því sé ekki andað aö sér nema í
litlum mæli getur það reynst mörgum
mjög varhugavert, ég tala ekki um þá
sem eru veikir fyrir í öndunarfærun-
um.
Þaö er því ekki aðeins óhentugt að
einangra buröarveggi aö innan heldur
einnig skaölegt. En einhvern veginn
þráast landinn viö breytingum í þess-
um efnum. Horfir of grimmt í heföina
og lítur þessar breytingar hornauga.”
Einblínt á list-
rænt gildi á kostnað
sjálfrar
byggingarfræðinnar
— Á hverju hafa þessar breytingar
strandað? Því berjast til dæmis ekki
arkitektar fyrir því aö lagfæra þessar
vitleysur, sem þú svo nefnir?
„Svo viröist sem eitthvert afl vanti
hérlendis til þess aö breyta þessu.
Tilfelliö er aö allt of margir arki-
tektar hafa haft þá tilhneigingu að
einblína um of á listrænu hlið arki-
tektúrsins á kostnað sjálfrar bygg-
ingarfræöinnar. Ég hef rætt viö ótal-
marga málsmetandi menn um þetta
efni og svar þeirra hefur undantekn-
ingarlaust verið á þá leiö aö jú, þetta
sé nú svo sem rétt aö oröi komist:
„En vinur, viö höfum bara ekki
bolmagn til breytinga í þessum
efnum,” segja þeir ennfremur og
bæta viö: „Til þessara breytinga
þyrfti alls konar rannsóknir af hálfu
byggingariönaðarins. Sem sagt
kapital. Og þaö er bara ekki til!” Og
þeir arkitektar sem ég hef talað viö í
þessu sambandi segja aö þetta sé
ekki beint mál er lúti aö þeirra
starfssviði heldur rannsóknaaöila í
Ég vil fremur aö
kostir hvolfþakahúsa
síist hægt og sígandi
inn í fólk fremur en
að þeir valdi enn einni
dellunni; veröi tísku-
fyrirbrigði sem logn-
ist út af eftir nokkur
ár. Ég frábið mér þá
framtíðarsýn að kúlu-
hús verði vistarverur
einhvers sértrúarsafn-
aðar sem finnst það
eitt flott að búa öðru-
vísi en aðrir. Ég vona
að kostir kúluhúsa
nýtist sem flestum í
komandi framtíð.
byggingariönaöi: „Og eru þeir ekki
alltaf í fjárkröggum! ”
En þetta er bara ekki rétt: Allt sem
snertir byggingu húss er á ábyrgö
þess sem teiknar þaö. Menntun hans
á aö vera á þann veg háttað aö hann
viti um þessar vitleysur. Og því á
hann ekki að geta leyft sér aö gleyma
þeim, eins og of mörg dæmi eru til
um.”
Sífellt fleira fólk
skilur kosti kúluhúsa
— Þarna hefuröu reifaö ástæður
þess aö þú fórst aö huga aö nýjum
leiðum í íslenskum byggingarstíl, sem
eru aö þú hefur aldrei sætt þig við
þær byggingaraðferðir sem hérlendis
hafa veriö notaöar. Og eru vitlausar
að þínu mati. En hvaöa viötökur hafa
athuganir þínar á léttbyggingum —
og þá einkum íslenskum hvolfþökum
— fengiö á þeim áratug sem þú hefur
sinnt þessu verkefni? Hefuröu ávallt
veriö með storminn í fangiö?
„Vissulega hefur þetta veriö „up
hill fight” eins og Kaninn kallar þaö,
enda Islendingar ákaflega íhalds-
samir hvað lögun bygginga snertir.
En ég nýt þess í nokkrum mæli aö
vera meö smástorm í fangið. Eg hef
gaman af því aö rökræöa viö fólk um
þessa hluti og ég nýt þess hvemig
sífellt fleira fólk bætist í þann hóp
sem skilur kosti kúluhúsanna fyrir
Island og Islendinga. Það er staö-
reynd aö fólk hræöist breytingar, aö
minnsta kosti varast þaö þær. En
hvaö hvolfþakastílnum viökemur,
held ég fólk átti sig smám saman og í
rólegheitum á ágæti þessarar
nýjungar. Þannig er ég hvergi
smeykur.”
Kúluraðhúsa-
lengjan í
Grafarvogi
— Hvað hafa mörg kúluhús risið af
grunni hér á landi til þessa?
„Þaö er verið aö vinna í fyrsta
kúluhúsinu hérlendis sem notaö
verður til íbúöar. Það er staðsett í
Höfrium á Reykjanesi (sjá mynd hér á
síðunni). Einnig mun eitt kúluhús rísa
af gmnni í Vestmannaeyjum á næst-
unni og verður væntanlega orðið
fokhelt um mitt sumar. Þaö er tvílyft,
meö íbúö á efri hæö, en gert er ráö
fyrir tveimur verslunum á jarðhæð.
Þá er búiö að samþykkja íbúðarhús í
hvolfþakastíl í Fellabæ viö Egilsstaöi
í Ámessýslu.
Minniháttar kúluhús, sem ekki eru
notuð til íbúöar, hafa svo veriö byggö
viö Kröflu, þaö er aö segja ein sex.
Og svo er eitt aö finna viö Akureyrar-
flugvöll, byggt yfir ratsjárskerminn
þar.
Þá er vert aö geta þess aö rúmlega
fimmtíu einstaklingar á Stór-Reykja-
víkursvæðinu hafa stofnaö með sér
byggingarsamvinnufélag meö þaö aö
markmiöi aö reisa raöhúsalengju í
hvolfþakastíl hér í höfuöborginni. Ég
er einn af þesSum fimmtíu og munum
viö sækja um lóð í Grafarvoginum,
næsta byggingarsvæöi Reykvíkinga,
innan tíöar. Lóöaskilmálar á þessu
svæöi em mun opnari en almennt
hefur tíökast í fyrri nýbygginga-
hverfum borgarinnar og því teljum
viö góöa möguleika á að þessi rað-
húsalengja okkar fái samþykkt
borgaryfirvalda.
Af framansögðu ætti aö sjást aö
kúluhús em jafnt og þétt aö ryöja sér
til rúms hérlendis. En sem fyrr segir
vantar herslumuninn á aö þau nái
sömu fótfestu og annar byggingarstill
í landinu. Sá herslumunur brúaðist ef
einhver aöili næöi tökum á fram-
leiðslu þeirra smíöeininga sem þarf
til að setja þessi hús saman. Þar meö
gæti fjöldaframleiðsla kúluhúsa
hafist, sem yröi til þess aö þau yrðu
hagkvæmasta og ódýrasta lausnin á
húsnæöisvanda Islendinga.”
Hvolfþakið gefur mun stærri
salarkynni en annar stfll
— Hverfum aö ööru. Hver er kostur
kúluformsins út frá byggingarlegu
sjónarmiöi?
„Meö kúluforminu gefast miklum
mun stærri salarkynni án þess þó að
til komi súlur eöa burðarbitar undir
gólfum. Það er eöli þessa byggingar-