Dagblaðið Vísir - DV - 25.06.1983, Qupperneq 14

14
DV. LAUGARDAGUR 25. JUNl 1983.
E*egar vindurinn
v>ar beislaður
— vincl-
myllurn-
ar í
Reykja-
vfk
Fyrir rúmri öld og ríflega þaö var
svipur Reykjavíkur allfrábrugöinn því
sem hann er nú, eins og nærri má geta.
Þá voru þaö ekki byggingar á borð viö
Hallgrímskirkju, Borgarspítalann eöa
háhýsin í Breiöholti sem settu svip á
bæinn heldur vindmyllumar. Þær voru
tvær aö tölu, önnur á Hólavelli, hin í
Þingholtunum, og gnæföu þá yfir hinn
lágreista bæ meö álíka tignarsvip og
áöumefndar byggingar gera nú.
Sami maður
að verki
Þaö var sami maöur, sem lét reisa
báöar vindmyllurnar. Þaö var P.C.
Knudtzon kaupmaður, sem uppi var í
kringuml800.
Áriö 1830 réöst Knudtzon í byggingu
fyrri vindmyllunnar fyrir vestan og
ofan Hólakotsbæinn. Þá var fluttur til
landsins eingöngu ómalaöur rúgur og
höfðu menn malað korn sitt sjálfir. Nú
var þeim boöið að koma með kom sitt
til myllunnar og láta mala það þar.
Mölunargjaldiö mun ekki hafa veriö
hátt, en þrátt fyrir það kusu menn að
mala heima. Þar voru kvamirnar til
og hefur verið taliö sjálfsagt aö nota
þær, enda þótt erfitt verk væri aö mala
í þeim. Um þetta leyti voru líka öll
brauö bökuö heima, reyndar var hér
ekkert bökunarhús. Myllan haföi því
lítiö aö gera, en þá hugkvæmdist
Knudtzon aö slá tvær flugur í einu
höggi meö því aö reisa bökunarhús.
Brauðin gat hann selt með hagnaöi og
mylluna gat hann látiö mala fyrir
bökunarhúsiö, þar sem nú heitir Bern-
höftstorfa og dregur nafn af Bemhöft
bakara, sem Knudtzon réö til starfa.
Knudtzon rak bökunarhúsið í ellefu ár
og malaði sjálfur kornið í vindmyll-
unni á Hólavelli. Þá keypti Bernhöft
bökunarhúsiö og aö öllum líkindum
vindmylluna með.
Ekki hefur þó Bernhöft lengi átt
mylluna, því nokkra síöar eignaðist
hana Jóhannes malari Pálsson. Hann
rak malaraiðnina til æviloka. En þegar
hann féll frá voru dagar vindmyllunn-
ar taldir og mun hún hafa verið rifin
um 1880.
Þar sem hún stóö liggur nú Garöa-
stræti.
Stutt gaman skemmtilegt
En Knudtzon var hins vegar ekki af
baki dottinn. Og ekki var hann hættur
viö aö reka vindmyllu þótt hann heföi
selt þá á Hólavelli. Hann sótti um lóö
fyrir ofan túngarö Arnarhóls til aö
reisa þar nýja vindmyllu, en bygg-
ingamefnd leist ekkert á þá ráöstöfun.
Hún vildi ekki hafa vindmyllu svo
Myllan í Þingholtunum. Húsið vinstra megin við hana og aftan við stóð þar sem hús Samvinnubankans i Bankastræti stendur nú.
nærri Arnarhólströðum, því að gaura-
gangurinn í henni myndi fæla alla
hesta sem þar f æru um!
Knudtzon var hins vegar ákveðinn í
því aö reisa vindmylluna og varö þaö
þá aö samkomulagi aö láta hann fá lóö
fyrir ofan Þingholt þar sem hún yröi
afskekkt og síöur væri hætta á aö hún
yröi umferðinni hættuleg! Reyndar
kom á daginn að myllan átti eftir að
standa við alfaraveg og ekki bar á aö
hestar fældust vængjasvif og gnauö
hennar.
Þarna reisti nú Knudtzon nýja
myllu, stóra og myndarlega, sem setti
mikinn svip á Þingholtin. Hollenska
myllan var hún kölluö í daglegu tali og
stóð rétt hjá bökunarhúsinu, sem
Knudtzon seldiBernhöft.
Adam var þó ekki lengi í paradís,
eins árs rekstur á myllunni gafst
Knudtzon upp á henni og seldi hana
Ohlsen malara. Ekki gat sá rekið liana
árið og seldi hana öörum og þannig
gekk myllan kaupum og sölum.
Síðast átti Jón Þóröarson kaup-
maður vindmylluna. En nú var svo
komiö aö það borgaði sig ekki lengur
að mala korn, því nú fluttu allar versl-
anir inn rúgmjöl. Arið 1892 lét Jón taka
vængina af myllunni og notaði hana
sem geymslu næstu tíu árin. Hún var
svo rifináriðl902.
Níu áram eftir að myllan í Banka-
stræti hvarf var reist þriðja vind-
myllan í Reykjavík. Var sú hinum
eldri miklu minni. Það var Stefán B.
Jónsson, kaupmaður, sem reisti myllu
þessa sunnan við nýreist íbúðarhús sitt
á Laugavegi 124. Stefán þessi var
mikill hugsjónamaöur og vildi koma
hér á ýmsum umbótum og var myllan
þáttur í því. Hann varð meðal annars
fyrstur manna til þess að flytja mjólk
til Reykjavíkur og selja í búð, og hann
gerilsneyddi mjólk fyrstur manna hér
álandi.
En myllan hans starfaöi hins vegar
ekki lengi, aðeins tvö, þrjú ár.
Þá má og geta þess að hugvitsmað-
urinn og listamaöurinn Ásmundur
Sveinsson bjó til litla vindmyllu til þess
að láta hana hjálpa sér þegar hann var
að reisa hús sitt í Laugardal. Hann
notaði vindaflið til þess aö lyfta steypu-
efninu upp í veggina.
Þessar vindmyllur voru þó ólíkar
gömlu vindmyllunum og bar lítið á
þeim.
Eflaust hafa þó vindmyllumar, stór-
ar eöa smáar, sett lifandi svip á bæinn
þegar þær þöndu út seglvængi sína og
þeir snerust meö ofsahraöa í vindin-
um.
Byggt á Áma Óla
-KÞ tók saman.

Hólavallatún og myllan.
Útsýn yfir miðbæinn frá Arnarhóli um 1860. Myllan i baksýn.