Dagblaðið Vísir - DV - 01.02.1984, Qupperneq 15

DV. MIÐVIKUDAGUR1. FEBROAR1984.__________________________________________________________________________________________________ 15
Tíðarandinn Tíðarandinn Tíðarandinn Tíðarandinn Tíðarandinn
28tm
<4,ífe-ÍJ»
*/-*r;r %
*'•■*v-':'**
st?
•-»' .v--U.
:#á$£ku* J*
*iisS**r>**-. * , r
.,•>• ■’'•*'' .. we2C*

'*« •v-«.TÍ#t
*v*. .■'’t.’V'-H* i>'
Margir Eyfiröingar hafa sóð farskip huldumanna ieggja að iandi, fíytja
varninginn heim. Teikninguna gerði Ólafur H. Torfason fyrir Heima erbezt.
hálfkæringi sem afhjúpar strax þá af-
stöðu sem undir liggur — en það er af-
staða drembilætis og fyrirlitningar.
Helgi Hallgrímsson hefur gert sér
far um að fjalla um sögurnar nærfærn-
um höndum og auðsýnir þeim alla þá
virðingu sem þær eiga skilið og ein er
sæmandi fróðleiksfúsum, fordóma-
lausum manni. Afstaða hans er í
meginatriðum sú að sögur af huldu-
fólki hafi við einhver rök að styðjast,
þó svo að við sem nú erum uppi höfum
ekki nægilega þekkingu til þess að
skilja hvað þama er á ferðinni.
Huldufólk í
Hallandsbjörgum
Helgi Hallgrímsson hefur sérstak-
lega kannað sagnir vandaöra manna
af huldufólksbyggðinni í Hallands-
björgum austan við Eyjafjörð. Fjöl-
margir strangheiðarlegir menn, sem
ekki er minnsta ástæða til þess að
gruna um pretti, hafa séð þar ljósum
prýddan kaupstað, fólk á ferli og vel
búnar skeiðar svífa að landi fyrir þönd-
um seglum.
Halland er afar sérkennilegt tilsýnd-
ar og stingur mjög í stúf við annað
náttúrufar i nágrenninu. Það er vafið
hinum auðugasta gróðri og dafna þar
meöal annars yndislegar jurtir sem
ekki er vitað til að mannanna hendur
hafi nokkurn tíma sáð til á þessum
slóðum.
Það er alþekkt hve heimaríkt huldu-
fólk er á stundum og lítið gefið fyrir
jarðrask manna. Vegageröarmenn,
bændur og húsbyggjendur í borgum
hafa á sér andvara ef vitað er um
huldufólksbyggð nærlendis, því ekki er
viturlegt að styggja menn úr þeirri
veröld að ófyrirsynju. Allir nema hinir
ókvalráðu og seinheppnu vita að það
kann ekki góðri lukku að stýra.
Eyfirðingar hafa þess vegna illan
bifur á öllum framkvæmdum sem
kynnu að valda tjóni á hinum gróður-
sæla unaösreit huldufólksins á
Hallandi. Þessa afstöðu ber að virða.
Hún ber vitni um heilbrigða íhalds-
semi, næmt og heilladrjúgt skynbragð
á menningarleg verðmæti en auðvitaö
er hún fyrst og f remst vitnisburður um
það kurteislega viðmót sem er aðals-
merki hinna þroskuðu manna.
Grein Helga Hallgrímssonar í Heima
er best er of löng til þess að mér sé fært
að birta hana eða draga saman efni
hennar á þessum vettvangi.
En ég var svo heppinn að hitta
þennan gáfaða vísindamann að máli
seint á liðnu sumri og átti þar við hann
ógleymanlegt samtal. Það var kalt í
veðri og hryssingslegt um að litast við
Eyjafjörðinn, en það var hlýtt uppi í
varðturni Náttúrugripasafnsins og
göfugur andi sveimaði í lofti.
Hér að neðan birtum við smávegis
útdrátt úr samtalinu. Þeim sem
kynnast vilja málinu frekar verð ég að
vísa á tímaritið Heima er best eða þá
Helga Hallgrímsson sjálfan. Hann er
alþýðlegur í viðmóti og boðinn og búinn
að leysa hvers manns vanda.
Alagablettir og Irabyggð
—samtal við Helga Hallgrímsson
Allir íslendingar hafa einhvern tima
heyrt sögur af huldufólki, sumir hafa
lcsið þær en fáir hafa kannað þær.
Helgi Hallgrímsson, náttúrufræðing-
ur og forstöðumaður Náttúrugripa-
safnsins á Akureyri hefur lagt á það
mikla stund að safna saman slíkum
sögnum hvaðanæva af landinu.
Þetta eru heillandi sögur og búa
margar yfir einhverjum ólýsanlegum
töfrum, en þegar farið er að kanna þær
í ljósi fræöimennskunnar kemur margt
í 1 jós sem áður var huliö s jónum.
„Fræðigrein í þessa veru hefur nán-
ast ekki verið til í þessu landi síðan á
17. öld,” segir Helgi Hallgrímsson.
„Þá voru uppi nokkrir menn sem feng-
ust við þetta — það má til dæmis nefna
Jón lærða Guömundsson, sem skrifaði
ýmislegt fræðilega um þessa hluti, og
ýmsir prestar jafnvel voru að brjóta
heilann um þetta. Hins vegar er þjóð-
sögufræðin víða stunduð í grannlönd-
unum, Skandinavíu og þó sérstaklega
Bretlandi, þar sem hún er hefðbundin
vísindagrein. Við Islendingar eigum
mikinn þjóösöguf jársjóö og það er svo-
lítið merkilegt að hér skuli aldrei hafa
mótast nein fræðigrein; menn hafa
bara safnað sögum, flokkað þær og það
er reyndar vísir að fræði — það gerði
fyrst og fremst Jón Arnason, sá merki
maður sem skrifaði besta þjóösagna-
safnið, og svo eftir honum Sigfús Sig-
fússon. A seinni árum mun Jón Hnefill
Aðalsteinsson vera farinn að sinna
þessueitthvað.”
— Nú er það svo með flestar fræði-
greinar að menn hafa úr miklu aö
moða, en huldufólksfrásagnir hljóta að
styðjast að miklu leyti viö frásagnir
fólks sem ekki er lengur hægt að prófa.
Gerir þetta ekki huldufólksrannsókn-
um erfitt fyrir?
„Jú, við þurfum að byggja mest á
gömlum sögnum, sem eru náttúrlega
meira og minna brenglaðar. Það þýðir
ekkert að líta á þetta sem beina sagn-
fræði en viö reynum að fiska úr það
sem okkui' sýnist nýtilegt og safna
nýlegum frásögnum.”
— En nú eru fræði af þessu tæi litin
homauga af mörgum og þykja
óvísindaleg. Verður það ekki til þess að
menn hreinlega kinoka sér viö því að
hafa hátt um ýmiss konar reynslu og
sýnir varðandi huldufólk?
„Nei, alþýða manna er ekkert hrædd
við að tala um þessa hluti. En það er
alveg staðreynd að vísindin hafa á
vissan hátt komið í staðinn fyrir trúar-
brögðin gömlu. Menn geta fallist á svo
margt sem þeim er sagt undir yfirskini
vísinda — þá þarf ekki að sannprófa
hlutina, en þaö sem utan visindanna
liggur verður að prófa í bak og fyrir!
Það er svolítill tvískinnungur í þessu
og sýnir að vísindin eru ekki annað en
trúhjámörgum.”
— Nú hefur það komið á daginn viö
rannsóknir á frásögnum af fljúgandi
furöuhlutum aö þær tengjast mikið
ákveðnum stöðum eöa blettum og ein-
mitt sama máli gegnir um huldufólks-
sögurnar, samanber álagabletti og
þess háttar. Þeir sem fást við FFH-
rannsóknir eru farnir að leita skýringa
í ýmsum kenningum varðandi rúm og
tíma — er hugsanlegt að eitthvað slíkt
gæti gerst í huldufólksrannsóknum?
„Eg efast ekkert um þaö. Ef tækist
að sýna fram á gildi slíkra kenninga
fyrir fljúgandi furðuhluti þá mætti trú-
lega yfirfæra þær skýringar til ann-
arra fyrirbæra, svo sem huldufólks.
En það er vel kunnugt að huldufólk
tengist mjög ákveðnum stöðum. Það
sést þar öld eftir öld og þegar þessir
staðir eru merktir inn á kort kemur
ýmislegt merkilegt í ljós. Þessar
sagnir tengjast landinu, jafnvel lands-
laginu og tíðni þeirra er líka mismun-
andi eftir landshlutum. Þetta er sér-
staklega áberandi með álagabletti.
Það vantar til dæmis nánast alveg
álagabletti héðan úr Eyjafirði og alla
leið austur í Skaftafellssýslu en þeir
eru aftur næstum því á þriðja eða
f jórða hverjum bæ hér vestur undan og
alla leið vestur um þangað. Það má
túlka þessa staðreynd á ýmsan hátt.
Hún gæti verið tengd landnáminu og
mætti til dæmis setja í samband við
Ira. Tíðni álagabletta virðist falla
saman við írsku örnefnin og við vitum
að hvergi í veröldinni er trúin á huldu-
fólk jafnútbreidd og sterk og einmitt
hjá þessum keltnesku þjóðum á Irlandi
og Skotlandi. Það hefur verið mikil
huldufólkstrú í Eyjafirði — Helgi
magri kom frá Suðureyjum og þar var
mikið af keltum. Eg tel það mikilvægt
að tengja þessar sögur landinu, lita á
þær sem raunveruleg fyrirbæri en ekki
einhvers konar hugarburð á verksviði
sálfræðinnar.”
„Ég tel það mikilvœgt að tengja þessar sögur landinu og lita á þær sem
raunveruleg fyrirbæri," segir Helgi Hallgrimsson um frásagnir sjpnarvotta
af huldufólki. MyndBH.