Dagblaðið Vísir - DV - 15.03.1986, Blaðsíða 10

10
DV. LAUGARDAGUR15. MARS1986.
Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöurogútgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aöstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjórar: JÖNAS HARALDSSON og ÖSKAR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGOLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur', auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLT111, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF., ÞVERHOLT111
Prentun: ÁRVAKU R H F. - Askriftarverð á mánuði 450 kr.
Verð í lausasölu virka daga 45 kr. - Helgarblað 50 kr.
Ný viðhorf
Alþýðusambandið og Alþýðuflokkurinn eiga 70 ára
afmæli um þessar mundir. Alþýðusambandið var lengi
bundið Alþýðuflokknum. Nú er auðvitað hverjum
manni ljóst, hversu fráleitt er að fasttengja verkalýðs-
samtök stjórnmálaflokki. Þó vilja sumir flokkar þykjast
meiri verkalýðsflokkar en aðrir, eins og gjarnan er
komizt að orði.
Verkalýðssamtökin eiga stóran þátt í því, hversu
lífskjör almennings hafa batnað hér á landi. Mikið
brautryðjendastarf var unnið í baráttu við harðsvírað
vald atvinnurekenda í upphafi. En tímarnir hafa breytzt.
Því er það tímaskekkja, þegar sumir stjórnmálaflokkar
og forystumenn þeirra koma enn fram eins og yfir standi
harðvítug stéttabarátta, stétt gegn stétt. Enn tala sumir
þessara manna eins og stefna skuli að alþýðuvöldum,
eins og það er kallað.
í raun hefur verkalýðshreyfingin ekki gott af að
tengjast stjórnmálaflokkum. Hagsmunirnir fara gjarn-
an ekki saman. Þetta sýnir reynsla síðustu ára. Berum
saman kj arasamningana nú og samningana veturinn
1984. Nú á þessu ári voru gérðir samningar með friðsemd
milli verkalýðsfélaga og atvinnurekstrarins og þátttöku
ríkisstjórnar. Árið 1984 voru gerðir samningar, eftir að
götuvirkin höfðu verið mönnuð, enda fóru þeir samning-
ar strax forgörðum. Staða þjóðarbúsins leyfði ekki þá
leið, sem þá var farin.
Staða mála nú á dögum ýtir nefnilega ekki undir
myndina af atvinnurekendaböðli og örmum verka-
manni. Taka þarf tillit til margra hluta. Verði kaup-
hækkanir miklar, þýðir það ekki sjálfkrafa bætt kjör
verkafólks. Það þýðir fremur, að verðbólgan magnast
og kjarabæturnar brenna upp. Gengi krónunnar fellur,
af því að útflutningsgreinar geta ekki tekið á sig hinn
aukna kostnað. Reynsla Alþýðusambandsins af mörg
hundruð prósenta kauphækkunum var á verðbólgutím-
unum sú, að kaupmátturinn óx sama og ekkert.
Séu alþýðusamtökin tengd stjórnmálaflokkum kemur
gjarnan upp sú staða, að hagsmunir flokksins eru allt
aðrir en verkafólks. Hagsmunir Alþýðubandalagsins,
sem gjarnan þykist mestur verkalýðsflokkur, voru nú
í vetur, að til átaka kæmi. Flokkurinn hefði haft hag
af þeim skömmu fyrir sveitarstjórnarkosningar. Flokk-
urinn hefði getað unnið fylgi með því að gera ríkis-
stjórnina tortryggilega, helzt að stilla stjórninni upp
sem andstæðingum verkafólks. Þetta vissu alþýðu-
bandalagsmennirnir í forystu Alþýðusambandsins
mætavel. Engu síður kusu þeir að fara þá leið, sem í
stöðunni tryggði bezt hag launafólks, þótt ríkisstjórnin
kynni að hagnast á.
Þannig er nú örðugt að semja beinlínis um kaup og
kjör, án þess að tekið sé tillit til allrar stöðu efnahags-
og atvinnumála. Alþýðusambandið getur mætavel
samið um önnur pólitísk mál við ríkisvaldið, svo sem
skatta- eða húsnæðismál. En Alþýðusambandið á ekki
að hlusta á þá stjórnmálamenn, sem þykjast hafa ráð
þess í hendi sér. Því er úrelt að tala um verkalýðs-
flokka, einkum hér á landi, þar sem þjóðfélagið er svo
samtvinnað.
Enda eru forystumenn Alþýðusambandsins í skamm-
arkróknum í Alþýðubandalaginu. Þá skyldu menn
muna, að stærsti launþegaflokkur landsins er auðvitað
Sjálfstæðísflokkurinn. Haukur Helgason.
yvicb¥v°mm-
Afturtil
mannúðar
,.Við verðum ekki skyndilega ást-
fangin heldur er okkur uppálagt að
leita ástarinnar. Mannúðleg ást,
hvort sem hún beinist að einstakri
manneskju, ástvini, barni eða að
mannkyni, sjá fordæmi Alberts
Schweitzers og Móður Teresu,
kviknar ekki allt í einu heldur
verðum við að stefna að henni,
vinna fyrir henni.“
Einhvern veginn á þessa leið
mæltist Erich Fromm sálfræðingi,
heimspekingi og þjóðfélagsrýni í
bók sinni Listin að elska, en Fromm
lést í mars fyrir sex árum, áttræður
að aldri.
Fromm var aldrei sérlega vel
séður af samfræðimönnum sínum
vegna þess hve víða hann leitaði
fanga : í trúarbrögðum, félagsfræði,
sögu og hagfræði.
Þeim fannst slík viðsýni jaðra við
hringlandahátt. Ekki töídu þeir
Fromm heldur til tekna að hann
skrifaði bækur sínar ekki eingöngu
fvrir kollegana heldur allan al-
menning.
Alvarlega þenkjandi mönnum
levfist víst ekki að vera alþýðlegir
í skrifum sínum.
í seinni tíð verður mér æ oftar
hugsað til bóka Fromms, Listin að
elska, Flóttinn frá frelsinu og Hið
heilnæma þjóðfélag.
Afsiðun mannsins
Lýsingar hans á því hvernig nú-
tíminn afsiðar og niðurlægir mann-
eskjuna eiga æ meira erindi til
okkar eftir því sem tímar líða.
Fromm taldi að nútíma íjölmiðlun
og auðhyggja ætti stóran þátt í
þessari niðurlægingu. Fjölmiðlar
keppast við að gera fólk ónæmt fyrir
ofbeldi og óréttlæti, til dæmis með
því að spyrða saman myndir. af
örbirgð og sælkeraauglýsingar,
ruddaskap og glens.
Allt verður afstætt og brátt sér
heil kynslóð ungs fólks ekkert at-
hugavert við að láta nota sig til
sýninga á blautbolum og sadóma-
sókískum leiktækjum.
Ef ég man rétt var hlegið að
Fromm þegar hann hélt því fram
að til væru altæk siðferðislögmál.
Nú sýnist mér margir fræðimenn
um siðræna heimspeki vera famir
að gera sumum siðferðislögmálum
hærra undir höfði en öðmm.
Undirvitund til trafala
Fromm er venjulegast talinn
meðal hinna svokölluðu ný-Freud-
sinna sem höfðu sig talsvert í
frammi í New York i byrjun fjórða
áratugarins.
Freud hafði haft heldur litla trú
á skynsemi mannsins, taldi að ýmis
öfl í undirvitundinni spilltu fyrir
henni og væru manninum stórlega
til trafala.
Aðalsteinn
Ingólfsson
I talfæri
Ný-Freudsinnar ítrekuðu hins
vegar að maðurinn hefði alla burði,
þ.e. hugarflug, vilja og brjóstvit, til
að sigrast á neikvæðum hvötum.
En þeir vissu einnig að mörg þau
vandarriál, sem maðurinn á við að
etja, eru samofin þjóðfélagsbreyt-
ingum á hverju tímabili.
Sem sagt, siðferðislögmái vom
hafín yfir tíma og rúm on meinlokur
einstaklingsins ekki.
Þar sem ný-Freudsinnar töldu
einsýnt að heilbrigð sál gæti aðeins
þrifist í heilbrigðum þjóðarlíkama
var eðilegt að Fromm tæki til við
að rannsaka áhrif þjóðfélagsbreyt-
inga á manninn. Um það efni fjalla
í raun allar hans bækur.
En Fromm hafði ekki aðeins stúd-
erað Freud heldur einnig Marx
karlinn og gerði heiðarlegar til-
raunir til að samræma kenningar
beggja.
- Þar sem hann var fullviss um að
ýmsir þættir þjóðfélagsins skertu
frelsi mannsins lagði hann fram
drög að nýrri þjóðfélagsmynd þar
sem maðurinn fengi að njóta sin til
fulls, jafnframt því sem hann rækt-
aði náin og ástrík sambönd við aðra
einstaklinga.
Frelsi og helsi
Sennilega var Fromm einn um það
að skilgreina frelsi sem ævilanga
baráttu mannsins við lægstu hvatir
sínar og þrúgandi þjóðfélagsöfl í
þágu eigin manngildis.
Þessi hugmynd er aflvaki margra
helstu kenninga Fromms. Mann-
kynssagan er eins konar díalektík
frelsis og helsis, segir hann. Maður-
inn er ekki fyrr búinn að losa sig
úr einu helsi en hann ánetjast öðru
hvort sem það kallast trú, pólitísk
hugsjón eða eitthvað annað.
Fromm taldi að þroskaferill ein-
staklingsins lyti einnig sömu lög-
málum. Við erum öll órjúfanlega
tengd móðurinni en verðum að losa
okkur frá henni og öðlast sjálfstæði.
Sá aðskilnaður er bæði nauðsyn-
legur og sársaukafullur. Þegar við
erum óttaslegin og kvíðafull þráum
við helsi og áhyggjuleysi æskunnar.
Frelsið getur því kostað okkur
einsemd og einangrun.
Húmanisti
En ])ótt Fromm setti mark sitt
bæði á sálfræði og þjóðfélagsfræði
á vorum tímum kýs ég að líta á
hann sem húmanista fyrst og fremst,
í besta skilningi þess orðs.
Sjálfur skilgreindi hann hug-
myndafræði sína á eftirfarandi hátt:
., Hún er samansett úr þankagangi
og tilfmningum sem snúast um
manninn sjálfan og ekkert annað
og varða þroska hans, einlægni,
sjálfsvirðingu og frelsisþrá...um
atgervi hans sem þátttakanda í
sögunni og þá staðreynd að sérhver
manneskja ber gjörvallt mannkyn
innra með sér.“
Eg hugsa að fáir hugsuðir eigi
meira erindi við okkur akkúrat í
dag heídur en Erich Fromm.
-ai