Dagblaðið Vísir - DV - 23.08.1988, Qupperneq 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 23. ÁGÚST 1988.
Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASÖN og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð I lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Gegn skattpíningu
Stjórnarherrar leita leiða til að leggja á meiri skatta.
Lagafrumvörp um slíkt eru í smíðum.
Mikið er rætt um að skattleggja vexti af sparifé. Þetta
hefur verið á döfmni um skeið. Sumir leiðtoganna í
stjórnarsamstarfinu vilja leggja þessa skatta á. Ríkið
telur sig skorta meira fé. Fjárlög eru sem stendur með
miklum halla. Það stefnir í, að fjárlagahallinn verði enn
meiri á næsta ári. Þetta mundi magna þenslu og verð-
bólgu. Því tala stjórnarherrarnir inn á milli um að hafa
hallalaus fjárlög. Vinnuhópur hefur verið settur á lagg-
irnar til að leita leiða til að fylla í götin í ríkisfjármálun-
um. Það er vel. En óvíst er, að landsfeður fari eftir
mörgum góðum tillögum, sem vafalaust munu koma frá
þessum hópi. Sérstaklega ber að vara við aukinni skatt-
heimtu, einmitt nú. Vara verður við að skattleggja
spariféð, það er vexti af því.
Mikið af sparifé landsmanna eru krónur, sem gamla
fólkið hefur nurlað saman með ýtrustu sparsemi. Þetta
er fé, sem þetta fólk hefur haldið eftir, þegar það hefur
verið búið að greiða alla sína skatta. Ekki á að skatt-
leggja þetta fé að nýju. Græðgi stjórnvalda er mikil. En
gamla fólkið, sem kannski á nokkrar milljónir króna á
sparisjóðsbókum er einmitt það fólk, sem blæddi, þegar
yngri kynslóðin fékk sitt fé með neikvæðum vöxtum,
lánsfé með vöxtum langt undir verðbólgustigi. Þá var
miklu stolið af gamla fólkinu. Ennfremur hefur DV skýrt
frá því nýlega, að raunvextir af heildarinnlánum hafa
síðustu ár og lengi áður yfirleitt verið neikvæðir, það
er vextirnir hafa að meðaltali ekki náð að halda í við
verðbólguna. Á nú að láta gamla fólkið gjalda þess sér-
staklega, þótt skammur tími komi, þegar þetta fólk upp-
sker eitthvað á móti öllu því, sem það hefur goldið? Við
segjum nei. Stjórnvöld eiga að láta peninga gamla fólks-
ins í friði.
Sagt hefur verið, að kannski muni stjórnvöld ekki
ganga lengra en svo að leggja skatt á vexti umfram verð-
bólgustig af fé, sem eru fimm milljón krónur eða meira.
Slíkt mundi þó skapa hættulegt fordæmi. Reynslan sýn-
ir, að ríkið heldur í sína skattstofna. Þótt byrjað væri
með skattheimtu á sparifé tiltölulega fárra mundi það
síðar ná miklu lengra. Þetta verður að hindra.
Skattur á sparifé mundi veikja sparnaðinn í landinu,
sparnaðinn sem þjóðin þarfnast svo mjög. Með skattin-
um yrðu menn í raun hvattir til að eyða sem ákafast.
Slíkt væri hættulegt þjóðarbúinu. Slíkt væri mjög
ósanngjarnt gagnvart sparendum. Einnig yrði sú hætta,
að sparendur færu í vaxandi mæh að freistast til að
leita á svartan markað til að fá uppskeru af fé sínu.
Sérstaklega yrði hætt við, að gamla fólkið yrði meira
en fyrr ofurselt glæframönnum.
Einnig ræða stjórnarherrarnir um að skattleggja
happdrættisvinninga.
Það væri fráleit ráðstöfun. Happdrættin ganga til
góðra mála, háskólans eða mannúðar- og íþróttamála.
Skattur á vinninga mundi hnekkja happdrættunum,
þótt skatturinn kæmi aðeins á háa vinninga. Það gengi
gegn eðh íslendinga, að ríkið hirti stórar fúlgur af happ-
drættisvinningum. Þessar upphæðir mundu vafalaust
skipta ríkið tiltölulega htlu. En þær drægju úr þreki
landsmanna. Margir eru í basli. Þeir eiga að eiga von
um að komast út úr því. íslendingar eru að uppruna
happdrættissinnaðir, þjóð sem hefur átt svo mikið und-
ir óvissum aflabrögðum og árferði.
Haukur Helgason
Ofneysla og
auglýsingar
Nýverið skrifaði Arni Bergmann
stórskemmtilegan leiðara í Þjóð-
viljann um offjárfestingar og of-
neyslu íslendinga. Sósíalistinn
Árni lýsir náttúrlega víginu á
hendur auðvaldin illa. Án síauk-
innar neyslu græða fyrirtækin
ekki, þess vegna þarf að búa til
nýjar þarfir með auglýsingaskrumi
allrahanda, segir ritstjórinn.
Offjárfestingar
En hvers vegna eru þá frændur
okkar Norðmenn snöggtum gætn-
ari í neyslu og fjárfestingum en
við? Er Noregur síöur kapítalískt
ríki en ísland? Lítum á Japan, þetta
flaggskip í flota „auðvaldsríkja“.
Japanir þykja sparsamir og neyslu-
grannir, samt græða japönsk fyrir-
tæki á tá og fingri. En sjálfsagt
græða þau mest á ofneyslu annaira
þjóða.
Ætla má að ríkishækjukerfið
valdi miklu um ofíjárfestingar í ís-
lensku atvinnulífi. Útgeröin og
frystihúsin þurfa ekki að leggja fé
til hliðar í góðærum, ríkið „redd-
ar“ þeim með gengisfellingum og
fyrirgreiðslu þegar illa árar. Svipaö
gildir um landbúnaðinn, eins og
alþjóð veit borga skattgreiðendur
brúsann þegar sá „bransi" ofljár-
festir. Auðvitað skýrist ekki bruðl-
ið í verslunargeiranum með þess-
um hætti en við íslendingar erum
nú einu sinni bjartsýn þjóð. Þess
utan má rekja ofljárfestingar og
ofneyslu til verðbólgu, enginn heil-
vita maður sparar þegar verð-
bólguhjóhð snýst hraðar og hraðar.
Og ef verðbólga stafar af ofprentun
peninga er ríkið sökudólgurinn,
lambið sem ber syndir bruðlar-
anna. Þess má geta að vinir okkar
frjálshyggjumennirnir telja að vel-
ferðin dragi úr sparnaði, fólk þarf
ekki lengur að spara til ellinnar.
Mig minnir að einhver hagfræðing-
ur hafi fengið nóbelinn fyrir aö
sýna fram á tengsl milli minnkandi
spamaðar og aukins ellilífeyris.
Máttur auglýsinga
Ritsljórinn trúir því greinilega að
auglýsingar hafi mátt til þess að
gera okkur að ofneytendum. En
fyrir þijátíu árum reyndi Ford að
pranga bílnum „Edsel" inn á
bandaríska neytendur með ein-
hverri mestu auglýsingaherferð
sögunnar. Skemmst er frá því aö
segja að herferðin misheppnaðist
algerlega, bílhnn seldist sama og
ekkert.
Öðru sinni reyndi tannkrems-
framleiðandi nokkur að gyha beitu
sína með myndum af Förruh Faw-
cett sem þykir flestum betur tennt.
En framleiðandinn varaði sig ekki
á því aö húsmæður, sem kaupa
tannkrem, hafa engan áhuga á
tannkremstúbu með mynd að
þokkagyðju. Auglýsingaherferðin
mistókst eins og sex af hveijum tíu
shkra herferða.
Kannanir félagsfræðingsins
Pauls Lazarfeld benda til þess að
auglýsingar hafi htil bein áhrif á
fólk. Neyslumynstur manna ræðst
fremur af fordæmi vinsælla ein-
staklinga í nærumhverfi, segir Laz-
arfeld. Heimspekingurinn Jiirgen
Habermas segir að heimur hins
daglega lífs með öhum sínum for-
dómum og hefðgrónu hugmyndum
vemdi okkur að vissu marki gegn
KjáHaiim
Stefán Snævarr
rithöfundur/magister í heimspeki
auglýsingaskrumi, innrætingu og
annarri kerfismennsku. En Haber-
mas er vinstrisinni sem efast ekki
um hpurð og lævísi auglýsinga-
mennskunnar. Og kannski ættum
viö ekki að efa þessa lævísi. Ef til
vih mistókst Ford vegna þess að
keppinautarnir voru glúrnari í
skruminu en hann og ef til vill
mótaþærauglýsingaherferðir, sem
á annað borð heppnast, neyslu okk-
ar með afdrifaríkum hætti. Kóka-
Kóla fyrirtækið gerði eitt sinn til-
raun til að athuga áhrifamátt aug-
lýsinga með því að hætta að aug-
lýsa kók í Chigago um tveggja ára
skeið. Það tók fyrirtækið jafnmörg
ár að koma sölunni í sama horf og
fyrir auglýsingahléið.
En þótt auglýsingar hafi áhrif er
ekki þar með sagt að þær skerði
sjálfræði okkar. Kannski hafa aug-
lýsingar fyrst og fremst þau áhrif
að vekja athygli okkar á tiltekinni
vöru. Síðan látum við bragðlauk-
ana og hhðstæð apparöt um að
ákveða hvort við viljum vöruna
eður ei. Eöa hvers vegna skyldi
auglýsing hafa annarlegri áhrif á
okkur en leiðari eftir Arna Berg-
mann? Og ef sósíahstar eru svona
sannfærðir um ofurveldi auglýs-
inga ættu þeir að koma boðskap
sínum á framfæri með sama hætti
og Ford og Kók. Ég sé fyrir mér
sjónvarpsauglýsingar þar sem
þokkadísir veifa rauðum fánum og
þylja viskuna úr Karh Marx! Að
gamni slepptu þá hygg ég að aug-
lýsendur reyni fremur að nýta sér
þarfir manna eins og þær koma
fyrir af skepnunni heldur en að
breyta þeim. Markaðskannanir eru
alfa og ómega auglýsenda. Þeim er
ætlað að kortleggja þarfir manna.
Það hlýtur að vera auðveldara og
áhættuminna að fullnægja þörfum
fólks eins og þær eru heldur en að
breyta þeim. Sannleikurinn er
nefnilega sá að við vitum, a.m.k.
enn sem komið er, afskaplega lítið
um það hvemig þarfir verða til.
„Maðurinn er dularfull og dyntótt
vera,“ segir málfræðingurinn Lou-
is Hjelmslev.
En ef auglýsingaflóð og aðrar
vélar „auðvaldsins" gera okkur að
gráðugum neytendum má velta því
fyrir sér hverju goðin reiðast í
kommúnistaríkjunum. íbúar
þeirra sem vart þekkja auglýsingar
eru nefnilega jafngírugir í vestræn-
an neysluvarning og við. En auð-
vitað kann græðgi okkar að skh-
yrðast af auglýsingum, þeirra
græðgi af einhveiju öðru. Það eru
margir vegir th Rómar.
Lokaorð
Ég fæ ekki séð að við séum fóng-
uð í köngurlóarvef auglýsenda. Eg
held að hugmyndin um ofurvald
auglýsinga hafi orðið th á „sokka-
bandsárum" auglýsingaskrums-
ins. Fólk var verr menntað en nú
og haföi ekki lært að sjá í gegnum
blekkingavef auglýsinga. „Tæpast
lýgur blessaður maðurinn á
prenti," var viðkvæði þessara ára.
En kenningin um ægivald aug-
lýsinga er ekki aðeins vafasöm í
þekkingarlegu thhti heldur einnig
í siðferðhegu. Trúi einhver því að
ahur almenningur sé meira eða
minna heilaþveginn af auglýsinga-
skrumi hlýtur sá hinn sami að vera
klókari en pakkiö, öfugt við það er
hann fær um að sjá í gegnum blöff-
ið. Næsta skef er svo að stofna
„spes“ flokk sem hefur vit fyrir
alþýðunni, en forsjárhyggja af því
tagi er að mínu mati siðlaus. Ég
neita því ahs ekki að umhverfið
hafi örlagarík álirif á atferli okkar.
En ég ætla að uppeldi, skólaganga
og nærumhverfi séu máttugri mót-
unarþættir en auglýsingar. Svo
kæmi mér hreint ekki á óvart þótt
í okkur leyndist einhver sá neisti
sem nefna mætti „fijálsan vhja“.
Mannskepnan hefur aha vega ein-
hveija dásamlega tregðu í sér sem
gefur henni visst mótstöðuafl gegn
áróðri og auglýsingaskrumi. Því
eins og Abraham Lincoln sagði:
„Þú getur blekkt aha um stund, þú
getur blekkt suma alltaf, en þú
blekkir ekki alla ahtaf.“
Stefán Snævarr
„öðru sinni reyndi tannkremsframleiðandi nokkur að gylla beitu sína
með myndum af Förruh Fawcett sem þykir flestum betur tennt,“ segir
í greininni.
„Það hlýtur að vera auðveldara og
áhættuminna að fullnægja þörfum
fólks eins og þær eru heldur en að
breyta þeim.“