Dagblaðið Vísir - DV - 30.06.1989, Blaðsíða 14

14
Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SÍMI (1 >27022 - FAX: (1)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð í lausasölu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Landflótti
Inn á ritstjórn DV berast stööugt sögusagnir um vax-
andi fólksflótta úr landi. Erfitt er aö henda reiður á slík-
um sögum meðan formlegar tilkynningar um búferla-
flutninga berast seint og illa en samkvæmt heimildum
úr erlendum sendiráöum er fjöldi fyrirspurna um flutn-
inga, atvinnuhorfur og aðstæður í öðrum löndum mik-
ill og stöðugur. Kunnugir líkja þessu ástandi við árin í
kringum 1970 þegar landflótti var hvað mestur á síðari
árum.
Á sama tíma og þessi tíðindi berast fullyrða sérfræð-
ingar, sem hafa að atvinnu að spá í atvinnuþróun og
efnahagsmál, að atvinnuleysi muni fara vaxandi með
haustinu og giska á að allt að fimm þúsund manns verði
án fastrar vinnu á útmánuðum. Atvinnuleysi er nú þeg-
ar fyrir hendi og ef marka má útht og horfur mun
ástandið versna þegar kemur fram á haust.
Ekki er ólíklegt að atvinnuhorfur og þær blikur, sem
eru á lofti í efnahagsmálum, séu aðalorsakir þess að
fólk leiti út fyrir landsteinana. Fólk flýr ekki land af
ævintýraþrá. Fólk tekur sig ekki upp frá vinnu og heim-
ili með börn og buru í leit að óvissu. Það þarf átak og
því fylgir mikil röskun að flytjast milli landa. Það gerir
enginn ótilneyddur.
Hitt er annað að fólk verður að bera sig eftir björg-
inni. Það lifir enginn á loftinu. Lífskjör hafa verið góð
í landinu síðustu áratugina og í lífsgæðakapphlaupinu
er erfitt að snúa við og sætta sig við lakari kost. Hér
líður enginn skort á við þá fátækt og eymd sem algeng
er í þriðja heiminum eða til jafns við sultarlíf fyrr á
öldinni, en velmegun og velferð undanfarinna ára leyfir
ekkert undanhald frá lífsgæðunum. íslendingar eru
góðu vanir og hafa til þess unnið.
Kaldhæðni örlaganna er sú, að ytri aðstæður, þjóðar-
framleiðsla og þjóðartekjur eru áfram með því besta sem
þekkist. Samdrátt og svartsýni má rekja til okkar eigin
verka, slæmrar stjórnunar, sundrungar og óbilgirni.
Undirstöðuatvinnugreinum eru ekki sköpuð skilyrði til
heilbrigðs rekstrar, verðbólga, vextir og valdabarátta
drepa allt í dróma, nauðungaruppboð reka menn út á
gaddinn, óhóf ríkir í ríkisrekstri, skattpíning er yfir-
þyrmandi og nú síðast er lögreglan send út af örkinni
til að stöðva atvinnufyrirtæki vegna vanskila. Er nokk-
ur furða þótt uggur setjist að?
Látum vera þótt efnahagur þrengist um stundarsakir
eða lífskjör versni. Þjóðin getur meira að segja afborið
vonda ríkisstjórn einhverja mánuði enn ef hún sér fram
á betri tíma.
En þegar ekkert er fram undan nema áframhaldandi
vonleysi, áframhaldandi rugl og ráðleysi, áframhald-
andi skattahækkanir, launaskerðingar og stopul at-
vinna, þá endar vonleysið í uppgjöf og flótta. Uppgjöf
andans, kvíði í hjarta og örvænting hugans er miklu
alvarlegri hlutur en skammtíma skipbrot. Það má alltaf
fá annað skip og annað fóruneyti. En þegar þjóðin er
um það bil að gefast upp á framtíðinni og sér ekki aðra
útgönguleið en flýja af hólmi er ástæða til að hafa
áhyggjur. Þá er örvæntingin meira en tímaspursmál.
Hvað með æskuna sem á að erfa landið og skuldim-
ar? Hvar er forystan sem getur leitt bæði æskuna og
þjóðina til þeirrar velsældar sem hún á skilið? Er svo
komið fyrir íslensku þjóðinni að hún verði að flytja á
Jótlandsheiðar til að fleyta fram lífinu? Er hvergi vonar-
glæta?
Ellert B. Schram
'FÖSTUDAGUR 30. JÚNÍ1989
Fáninn er tákn alls þess sem Bandaríkjamenn eru stoltir af.
Fánafárið mikla
Hæstiréttur Bandaríkjanna er
ein af þremur jafnréttháum valda-
stofnunum stjómkerfisins og ein
styrkasta stoð þess. Hæstiréttur er
ekki aðeins dómstóll, hann túlkar
stjómarskrána og setur alríkis-
þinginu og forsetanum skorður og
ákveður hvað þingið og forsetinn
geta gert og hvað ekki. Sem slíkur
hefur dómstólhnn gífurleg áhrif á
aiit bandarískt þjóðlíf. Öll löggjöf
mótast af því sem hæstiréttur leyf-
ir og telur í samræmi við stjómar-
skrána. Hæstiréttur getur ógilt
hvaða lög sem er og alríkisþingið
getur ekki sett lög sem stangast á
við túikun hæstaréttar.
Dómstóllinn hefur í áranna rás
verið mörgum forsetum þungur í
skauti. Þannig ógilti hæstiréttur
fjöldamörg lög sem Franklin Ro-
osevelt setti á kreppuárunum á
fjórða áratugnum, haim knúði Eis-
enhower til að beita hervaldi til að
framfylgja lögum sem bönnuðu
aðskihiaö kynþátta í skólum og
hann úrskurðaöi að Nixon yrði að
hiíta viija þingsins og aíhenda því
segulbandsupptökur sínar sem
leiddu til þess að Nixon varð að
segja af sér. Það skiptir því megin-
máh hvemig hæstiréttur er sam-
settur.
í honum sitja níu menn, skipaðir
tíl lífstíðar, óháðir þingi og forseta.
Á síðustu áratugum hefur meiri-
hluti réttarins verið fijálslyndur
og verið talinn til vinstri við ríkj-
andi stjómarstefnu. En á síðustu
árum, einkum í stjórnartíö Reag-
ans, hefur oröiö breyting á. Hann
skipaði þijá dómara, aiia íhalds-
sama, og þar með hefur rétturinn
breytt um stefnu og er nú tahnn
túlka stjómarskrána í meginatrið-
um í sama anda og þeir íhaldssömu
repúblíkanar sem hafa ráðið
Bandaríkjunum síöan 1980.
Það er þess vegna ennþá meira
áfall en ella fyrir George Bush og
skoðanabræður hans að sjálfur
hæstiréttur hefur löggilt athæfi
sem bandarískur almenningur tel-
ur einhveija mestu óhæfu sem
hugsanleg er, að brenna banda-
ríska fánann. Öll bandaríska þjóðin
er nú í uppnámi út af þessu og vel
er hugsanlegt að stjómarskránni
verði breytt vegna þessa máls.
Aö brenna og vanviröa
Hæstiréttur hefur alla tíö túlkað
mjög stranglega ákvæði stjómar-
skrárinnar um rétt þegnanna til
málfrelsis og tjáningarfrelsis og
segir að ákvæði þar um gildi um-
fram öll önnur lög alríkisþings og
þinga einstakra ríkja. En með því
að úrskurða að gefnu tilefni að lög-
legt sé að brenna bandaríska fán-
ann í pólitískum mótmælum, það
sé hluti af því tjáningarfrelsi sem
stjómarskráin vemdar, hefur
dómstóllinn komið við slíka tilfmn-
ingakviku í Bandaríkjamönnum að
óvíst er að sá úrskurður verði lát-
inn standa. Þetta gengur þvert á
álit alls almennings því að banda-
Kjallariim '
Gunnar Eyþórsson
ríski fáninn er heilagri en allt sem
heilagt er í augum þeirra flestra.
Hjá sumum er fáninn eins konar
helgimynd, sagt hefur verið aö trú
á fánann sé einu sameiginlegu trú-
arbrögð Bandaríkjanna.
Fáninn er tákn alls þess sem
Bandaríkjamenn em stoltir af.
Þjóðsöngurinn, The Star Spangled
Banner, er um fánann og þjóöemis-
kennd og þjóöremba Bandaríkja-
manna birtist í fánahyllingum í
tíma og ótíma. George Bush vissi
þetta flestum betur, hann hélt
þrisvar framboðsfundi í fánaverk-
smiðjum í kosningabaráttunni og
eitt af því sem hann fann Dukakis
mótframbjóðanda sínum til foráttu
var að hann hefði beitt neitunar-
valdi sem ríkisstjóri í Massachu-
setts til aö ógilda lög sem áttu að
skylda skólaböm til að hefja hvem
skóladag með fánahyllingu.
Það er ekki nema von að almenn-
ingi blöskri að það skuh löglegt aö
brenna fánann. En þaö má aðeins
í pólitískum tilgangi, öll vanvirðing
við fánann varðar annars þungum
refsingum. Til dæmis er nú fyrir
dómstólum í Chicago mál konu
einnar sem tróð fánann undir fót-
um á nýhstasýningu þar sem
fáninn var hafður sem gólfdregih.
Hún á yfir höfði sér 1000 dohara
sekt og eins árs fangelsi. Hún var
nefnilega ekki í neinum pólitískum
mótmælum heldur sýndi fánanum
lítilsvirðingu. Á þessu vih hæsti-
réttur gera skýran greinarmun.
Að breyta stjórnarskránr.i
Þessum úrskurði vilja Bush og
skoðanabræöur hans ekki una og
þegar er hafinn undirbúningur að
þvi að breyta stjómarskránni til
að óghda niðurstöðu hæstaréttar.
Stjómarskránni hefur verið breytt
26 sinnum frá upphafi, síðast 1971
þegar kosningaaldur var lækkaður
í 18 ár. Þá verður þingið í Was-
hington fyrst að samþykkja breyt-
ingartihögu við stjórnarskrána
með tveimur þriðju atkvæða og síö-
an verða tveir þriöju hlutar ríkis-
þinganna 50 að samþykkja breyt-
ingima.
í fréttum frá Bandaríkjunum seg-
ir aö svo mikih hiti sé í mönnum
vegna þessa máls og svo margir
stjómmálamenn sjái þama
áhættulausa leið til að afla sér vin-
sælda og atkvæða að líklegt megi
telja aö stjórnarskrárbreyting sem
ógildi þennan úrskurð hæstaréttar
verði samþykkt.
Hægri sveifla
Þessi viðbrögð við fánamáhnu
ættu að sýna aö Bandaríkjamenn
hta óvirðingu viö fánann óbhðum
augum. Það ghdir líka um fána
annarra ríkja. Þeir ölvuðu vamar-
hðsmenn, sem vora aö skera niður
fána hér á landi 17. júní, verða ekki
teknir neinum vettlingatökum hjá
bandarískum yfirvöldum.
En meirihluti hæstaréttar í
Bandaríkjunum hefur annars ekki
gengið í berhögg við vilja stjómar-
innar undanfarið, þvert á móti er
nú rannin upp sú tíð sem íhalds-
samir repúblíkanar hafa lengi
þráð, að hæstiréttur er þeirra meg-
in í skoðunum á þjóðlífinu. Þetta
hefur meðal annars birst í því að
hæstiréttur hefur verið að þynna
út fyrri úrskurði í kynþáttamálum,
aðallega hvað varðar rétt minni-
hlutahópa til forgangs um atvinnu
í samræmi við flölda þeirra í hverju
samfélagi. Þau lög hafa lengi verið
eitur í beinum repúblíkana og hvít-
ir menn víða hta á þetta sem kyn-
þáttamismunun gegn sér.
í fjölda mála hefur rétturinn túlk-
aö stjómarskrána mun þrengra og
í meira samræmi viö stefnu íhalds-
manna en áöur á síðustu áratug-
um. Þetta mun hafa víðtæk áhrif á
næstu árum þvi að hæstiréttur í
Bandaríkjunum er miklu meira
póhtískt afl en tíðkast í öðram ríkj-
um. Núverandi samsetning hæsta-
réttar er verk Ronalds Reagans og
hann getur verið ánægður með þá
stefnu sem rétturinn hefur tekið
enda þótt hann sé nú sagður miður
sín eins og fleiri vegna úrskurðar-
ins í fánamálinu.
Gunnar Eyþórsson.
„Hjá sumum er fáninn eins konar
helgimynd, sagt hefur veriö að trú á
fánann sé einu sameiginlegu trúar-
brögö Bandaríkjamanna.“