Dagblaðið Vísir - DV - 27.04.1990, Síða 14

14
FÖSTUDAGUR 27. APRlL 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JONAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SÍMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð i lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Morðingi gengur iaus
Ránsmorðið í bensínstöðinni við Stóragerði er óhugn-
anlegt. íslendingar eru ekki vanir slíkum ódæðum.
Hingað berast fréttir af morðum og manndrápum er-
lendis frá og ofbeldismyndir eru því miður fastir liðir í
dagskrám sjónvarpsstöðvanna. En hér á landi höfum
við verið blessunarlega laus við ódæði af þessu tagi.
Víst hafa morð verið framin og ofbeldi beitt hér á landi,
en þess eru fá dæmi að mönnum sé banað með köldu
blóði í því eina skyni að ræna fjármunum. Þá gengur
misindismanninum ekki til að ná fram hefndum eða
fremur athæfið í æðiskasti reiði eða tilfmningalegrar
útrásar. Tilgangurinn virðist sá einn að komast yfir
ránsfeng og ekki skirrst við að bana saklausum einstakl-
ingi í því skyni.
Heiðarlegur og grandvar starfsmaður gengur til
vinnu sinnar að morgni. Hann á sér einskis ills von.
Hann á ekki sökótt við neinn, grandalaus, óhræddur
og vammlaus. Rétt eins og þúsundir annarra íslendinga
hvarflar ekki að honum að vinnustaður hans geti verið
vettvangur tilræðis og ofbeldis. Hann á ekki von á bana-
höggi úr launsátri.
Morðinginn gengur laus. Einhvers staðar á meðal
okkar spígsporar tilræðismaðurinn. Sennilega nokkrum
tugum eða hundruðum þúsunda króna ríkari en með
líf bensínafgreiðslumannsins á samviskunni. Kannski
kann morðinginn að sleppa undan lögreglunni. Kannski
kemst aldrei upp um hann. En hvernig skyldi þessum
vesalings manni líða? Hvernig skyldi þessum manni
takast að ganga til svefns á kvöldin, umgangast aðra
eins og ekkert hafi ískorist eða gera það upp við sam-
visku sína að ránsfengurinn hafi verið mannfórnarinn-
ar virði?
Öll viljum við að slíkur ódæðismaður náist og verði
settur bak við lás og slá. Við viljum að hann fái makleg
málagjöld réttvísinnar. En hvort sem það tekst eða ekki
mun samviskan ekki láta hann í friði og glæpurinn mun
fylgja honum til æviloka í vöku og svefni. Ekki er hægt
annað en að vorkenna slíkum manni.
í framhaldi af þessu einstæða ódæðisverki vaknar sú
spurning hvað reki einn af samborgurum okkar til þessa
verknaðar. Hvað veldur því að saklaus maður verður
fórnarlamb og lætur lífið fyrir það eitt að ganga til
starfa sinna að morgni dags? Ekki verður því trúað að
tilræðismaðurinn hafi brotist inn á bensínstöðina í þeim
ásetningi að verða öðrum manni að bana. Hitt er miklu
líklegra að peningarnir hafi ráðið ferðinni, örvæntingar-
full tilraun til að komast yfir fé. Manndrápið var afleið-
ing en ekki orsök. Því hörmulegra er þetta atvik.
Afbrotafaraldur erlendis á sínar skýringar í fíkniefn-
unum, viðþólslausri fíkn neytendanna í vímuna. Marg-
sannað er að fíkniefnasjúklingar svífast einskis og eru
varla sjálfs sín ráðandi þegar næsta skammts er þörf.
Leiða má að því líkur að manndrápið í Stóragerðinu sé
af sömu rótum runnið. Fíkniefnaglæpir stórborganna
og útlandanna hafi loksins sótt okkur heim með þessum
átakanlega hætti.
Ef svo er hafa orðið kaflaskipti í baráttu okkar gegn
fíkniefnunum. Afleiðingar fíkniefnaneyslunnar eru
komnar á nýtt og alvarlegt stig. Þá munu fleiri morð
og meira ofbeldi fylgja í kjölfarið. Þá er morðið á bensín-
stöðinni ekki afmarkað voðaverk heldur upphafið að
nýrri tegund afbrota hér á landi.
Ellert B. Schram
Suðurslavnesk
sundurþykkja
Nú þegar mestöll Austur-Evrópa
hefur varpaö af sér oki kommún-
ismans og er aö losna undan sov-
éskri yflrdrottnun viröist röðin
vera komin aö Balkanskaga. Þau
sundurleitu ríki sem mynda Júgó-
slavíu eru nú hvert af öðru að
árétta rétt sinn til sjálfstæðis og ef
svo fer sem nú horfir gæti júgóslav-
neska ríkjasambandið gliðnað end-
anlega á næstu árum með tilheyr-
andi glundroða og óstöðugleika á
Balkanskaga sem hefur einkennt
þann hluta Evrópu allt frá því
Tyrkir voru reknir þaöan 1878 með
hjálp Rússa og stofnuð voru kon-
ungsríkin Serbía og Montenegro
eða Svartijallaland. Aðrir hlutar
núverandi Júgóslavíu voru þá und-
ir yfirráðum austurrísk/ungverska
keisaradæmisins.
Eftir hrun keisaradæmisins 1918
var stofnaö konungsríki Serba,
Króata og Slóvena upp úr ríkjun-
um Serbíu, Króatíu, Slóveníu,
Makedóníu, Dalmatíu, Bosníu,
Herzegovínu og Vojvodínu ásamt
Montenegro. Þetta ríki fékk síðar
nafnið Suður-Slavía eða Júgóslavía
og svo heitir það enn eftir að Josif
Broz Tito breytti konungsríkinu í
sambandslýðveldi sex ríkja og
tveggja sjálfstjórnarhéraöa meö
kommúnísku stjórnarfari árið
1946.
Það sem hélt Júgóslavíu saman
lengi vel undir miðstjóm Titos var
fjandskapur Sovétmanna og til-
heyrandi hemaðarviðbúnaður
Júgóslava eftir að Tito sagði skiliö
við Stalín 1948 og hafnaði forsjá
Sovétríkjanna. Á þeim árum var
jafnvel búist við innrás Sovét-
manna í Júgóslavíu og vestræn ríki
vinguðust við Tito, sendu honum
vopn og stofnuðu til viðskipta við
Júgóslavíu.
Júgóslavía varð aldrei lokaö land
austan járntjalds, eins og hin
kommúnistaríkin í Evrópu, lýð-
réttindi voru þar meiri en annars
staöar meðal kommúistaríkja, þar
var ferðafrelsi og nokkurt tjáning-
arfrelsi sem reyndar var oft skert.
Allt var þetta villutrú í augum Stal-
íns og eftirmanna hans, þótt
Krústjoff tæki Tito í sátt um síöir.
Sambúð Júgóslavíu við Vestur-
lönd hefur verið góð og með allt
öörum hætti en samskipti annarra
kommúnistaríkja, enda þótt Júgó-
slavar hafi stundum verið for-
dæmdir fyrir mannréttindabrot.
Tito átti á sínum tíma frumkvæði
að stofnun samtaka ríkja utan
hernaðarbandalaga og sem tals-
maður þeirra samtaka, sem mynd-
uðu blökk í alþjóöastjórnmálum og
var talsvert áhrifarík upp úr 1970,
var Tito áhrifamaöur í heimsmál-
um. Heima fyrir hafði Tito í krafti
vinsælda sinna og klókinda góð tök
á því sundurleita safni þjóöa og
þjóðabrota sem mynda sambands-
ríkið. Ef eftir lát Tiíos 1980 hefur
hallað undan fæti.
Ógöngur
Eins og annars staðar hefur
kommúnískt hagkerfi leitt Júgó-
slavíu í efnahagslegar ógöngur,
jafnvel þótt einkaframtak sé þar
ekki með öllu bannaö og land-
búnaður sé að mestum hluta í
höndum smábænda. Þar sem ann-
ars staðar er ríkisrekstur óhag-'
kvæmur og óskilvirkur og auk þess
víðast rekinn meö stórfelldu tapi.
Afkomu almennings hefur hnignað
jafnt og þétt síðustu ár og jafnframt
hafa ríkin sex safnað gífurlegum
skuldum erlendis.
Atvinnuleysi er mjög útbreitt og
milljónir Júgóslava hafa flust til
Vestur-Evrópu til að sjá sér far-
borða. Það fé sem þeir senda heim
er ein helsta gjaldeyristekjulind
Júgóslava. Ástandið er samt
misslæmt. Langbest er það í Sló-
veníu, sem er þróaðast allra ríkja
Kjallarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
Júgóslavíu og hefur sterkust tengsl
við Vestur-Evrópu. Króatar eru
líka tiltölulega betur settir en Ser-
bar en fátækt er mest í sjálfstjórn-
arhéraðinu Kosovo sem Serbar
hafa nú innlimað með tilheyrandi
ófriði.
Eftir fráfall Titos hefur mið-
stjórnin í Belgrad stöðugt verið að
missa ítök í stjórn hinna einstöku
ríkja, enda þótt reynt hafi verið að
styrkja miðstjórnina með þvd að
láta ríkin eiga forseta til skiptis og
efla valdsvið alríkisþingsins. Nú er
svo komið að kommúnistaflokkur
Júgóslavíu, móðurflokkur flokk-
anna í ríkjunum, hefur að heita
má misst öll ítök. Flokkarnir í Sló-
veníu og Króatíu hafa sagt skiliö
vdð móðurflokkinn og þrátt fyrir
tilraunir Serba til að stofna nýjan
og öflugri kommúnistaflokk alls
landsins vdrðist vald flokksins vera
að gufa upp.
Kosningar
Á síðustu tveimur vdkum voru
kosningar haldnar í Slóveníu og
Króatíu. í Slóveníu vann stjórnar-
andstaðan stórsigur en frambjóð-
andi kommúnista var kjörinn for-
seti í krafti persónulegra vinsælda
vegna þess að hann hefur sem for-
maður kommúnistaflokks ríkisins
í raun breytt flokknum í jafnaðar-
mannaflokk. Aðskilnaöarsinnar
fengu meirihluta í Slóveníu en
kommúnistar um 17 prósent. í
Króatíu unnu aðskilnaðarsinnar
líka stórsigur og kommúnistar
fengu um 10 af hundraði. Þrátt fyr-
ir þetta er ekki ljóst hvort þessi tvö
ríki segja endanlega skilið viö júgó-
slavneska sambandið.
íbúar Júgóslavíu eru um 25 millj-
ónir, þar af búa um tvær milljónir
í Slóveníu, um 5 milljónir í Króatíu
en um 10 milljónir í Serbiu. Slóven-
ía er svo samtengd hinum hlutum
ríkisins að ólíklegt er talið að fullt
sjálfstæði sé framkvæmanlegt.
Oðru máli gegnir um sambandsríki
Króatíu og Slóveníu sem kæmi vel
til greina. Slóvenar og Króatar eru
rómversk-katólskir og eiga sameig-
inlega menningararfleifð sem hluti
austurrísk/ungverska keisara-
dæmisins þar sem Serbía og hin
ríkin voru á tyrknesku yfirráða-
svæði. Serbar, Makedóníumenn og
Svartfellingar eru grísk/orþódoxir
en um 15 prósent af íbúum Júgó-
slavíu eru múslimar.
Mikil spenna hefur lengi verið í
sambúð Króata og Serba og öfga-
sinnaðir Króatar hafa öðru hverju
gripið til hermdarverka í sjálfstæð-
isbaráttu sinni. í kosningunum á
sunnudaginn var helsta sjálfstæð-
ishetja Króata, Tudjman hershöfð-
ingi, afdráttarlaus sigurvegari og
hann hefur sjálfstæöi Króatíu á
stefnuskrá sinni. En hinir nýju
valdhafar í Slóveníu og Króatíu eru
samt ekki taldir ganga til verks
eins og Litháar og lýsa einhliöa
yfir sjálfstæði.
Samveldishugmyndir
Fyrsta forgangsverkefni þeirra
mun verða að tryggja ríkjum sín-
um hvoru um sig fullt sjálfstæði
innan sambandsríkisins og losna
vdð öll afskipti miðstjórnarinnar í
Belgrad. Ef það markmið næst er
óvíst að þessi ríki sjái sér hag í því
að slíta öll tengsl við önnur ríki
Júgóslavdu heldur telji hag sínum
betur borgið í eins konar Júgóslav-
nesku samveldi. Ef svo fer gæti
aðskilnaður þessara tveggja ríkja
frá miðstjórninni orðið fyrirmynd
aö sams konar ríkjasamveldi í Sov-
étríkjunum þar sem aðstæður eru
að mörgu leyti ekki ólíkar.
En í Júgóslavíu er enginn Gor-
batsjov. Núverandi forseti sam-
bandsríkisins, Milosevdc, er Serbi
og ákafur þjóðernissinni og múg-
æsingamaður. Ef Serbar neita að
veita nauðsynlegar tilslakanir gæti
allt farið í bál og brand. í Belgrad
hefur jafnvel verið minnst á vald-
beitingu til að koma í veg fyrir að
Slóvenía eða Króatía fari sína leið.
Enginn skortur er á öfgasinnum
í Serbíu, Króatíu eða Slóveníu. Eft-
ir er að koma í Ijós hvernig stjórn-
in í Belgrad bregst við úrslitum
kosninganna en hver sem við-
brögðin verða er ljóst að núverandi
ríkjaskipan í Júgóslavíu er að líða
undir lok, það er aðeins spurning
hvort breytingarnar verða frið-
samlegar eða ekki.
Gunnar Eyþórsson
„Þau sundurleitu ríki sem mynda
Júgóslavíu eru nú hvert af ööru að
árétta rétt sinn til sjálfstæðis og ef svo
fer sem nú horfir gæti júgóslavneska
ríkjasambandið gliðnað endanlega á
næstu árum með tilheyrandi glund-
roða og óstöðugleika á Balkan-
skaga..
Júgóslavia hefur aldrei verið lokað land austan járntjalds eins og hin
kommúnistarikin.