Dagblaðið Vísir - DV - 01.06.1990, Page 14

14
FÖSTUDAGUR 1. JÚNÍ 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð i lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Listahátíð
Listahátiö hefst í kvöld. Eins og jafnan áöur hefur
verið vandaö til dagskrár og innlendir sem erlendir hsta-
menn troða upp með fjölbreytt og áhugaverð verkefni.
Nýjabrumið er farið af hstahátíð en samt sem áður vek-
ur hátíðin athygli og er tilbreyting, enda er listin sígild
ef hún stendur undir nafni. Eins og nafnið bendir til
er hér á ferðinni hátíð hstanna, en fyrst og fremst er
þetta hátíð fyrir listunnendur, hátíð í hversdagsleikan-
um.
Það er stundum sagt að hinar klassísku listgreinar
nái ekki til almennings, fari fyrir ofan garð og neðan
hjá öllum fíöldanum. Listahátíðir hafa legið undir þeirri
gagnrýni að vera snobbaðar og sniðnar fyrir þröngan
hóp hstunnenda, aðgöngumiðar dýrir og hstin lokuð
inni í sýningarsölum og hljómleikahúsum, og nái ekki
eyrum eða augum hins venjulega borgara.
Um það má deila en er það ekki svo með alla hluti
að þeir kosta sitt og komi þeir sem koma vilja? Poppið
er ekki ahra, íþróttakappleikir eru heldur ekki ahra og
svo er um flest áhugasvið, að þau eru ýmist leikur eða
hst og hæna þá að sem eftir þeim sækjast. Það þarf
svosem ekki að troða hstinni upp á neinn, hún stendur
fyrir sínu og er jafn eftirsóknarverð, hvort sem fleiri
eða færri áhorfendur eru til staðar.
Ef íslendingar vilja telja sig menningarþjóð og efla
hstaáhuga hér á landi, þá verður auðvitað að setja mark-
ið hátt og láta ekki deigan síga, þótt listahátíð fái misjafn-
ar undirtektir frá einu ári th annars. Það er ekki snobb
að bjóða upp á það besta og það getur ekki verið listahá-
tíðinni th lasts að setja markið hátt.
List og hstflutningur er ekki eingöngu á listahátið
einu sinni á ári. Listahf stendur með miklum blóma hér
á landi. Myndhstarmenn eru ótrúlega margir, tónmennt
nýtur mikilla vinsælda og þátttöku og leiklistin laðar
stöðugt th sín ungt fólk í leikarastétt og nýja leikhópa.
Ekki þarf að nefna rithstina, ljóðagerðina og skáldverk-
in, sem byggja á gamalli og ríkri hefð. Það er helst kvik-
myndagerðin sem stendur höllum fæti en það er ekki
vegna skorts á áhuga heldur af þeim sökum að kvik-
myndagerð er dýr í framleiðslu.
Jafnframt listahátið er efnt th hátíðar í Garðabæ og
samsýningar í Hafnarfirði og fjölmargar aðrar listrænar
uppákomur eru auglýstar nær daglega. Þannig blómg-
ast hstin í landinu og er sterkur þáttur í þjóðlífinu.
Þetta er því merkhegra, að íslendingar búa við vinnu-
þrælkun og hafa aha jafna ekki mikinn tíma afgangs til
huglægrar eða hstrænnar sköpunar. Það er líka sagt
að þjóðin sé andlaus og smekklaus og hafi ekki annað
fyrir stafni en afla sér tekna og sólunda þeim síðan í
fremur ómerkheg lífsþægindi.
Staðreyndirnar sýna þó fram á annað. Það er til að
mynda athyghsvert að þrátt fyrir síbylju popptónhstar-
innar á öldum ljósvakans, sem tekið hefur út yfir allan
þjófabálk í margrödduðu gargi útvarpsstöðvanna, þá
hefur þessi afskræming tónlistarinnar ekki skemmt tón-
eyra æskufólksins. Ungt og efnhegt tónlistarfólk er á
hveiju strái. Klassísk tónlist sækir á og kannski þurfa
menn að fá of stóran skammt af lágmenningunni til að
skhja og meta hámenninguna.
Listahátíðin hefur skipað sér fastan sess í vorkom-
unni. Hún kostar sitt, en ekkert fæst ókeypis lengur og
það er líka nokkurs virði að fá þann vorblæ inn um
gluggann eftir ahan dragsúginn í vetur. Listin verður
aldrei metin til Qár. Ellert B. Schram
Það er af
sem áður var
Fundur þeirra Gorbatsjovs og
Bush í Washington þessa dagana
er fyrsti fundur leiötoga risaveld-
anna eftir lok kalda striösins og
sem slíkur getur hann lagt gruim-
inn aö nýjum samskiptagrundvelli
þeirra. Samskipti risaveldanna
hingaö til hafa mótast af endalok-
um síöari heimsstyrjaldarinnar og
af kalda stíðinu sem á eftir fór, sem
leiddi meðal annars til ánauöar
Austur-Evrópu undir oki komm-
únisma og yfirdrottnunar Sovét-
ríkjanna.
Þegar þeir Bush og Gorbatsjov
hittust síöast á Möltu í desember-
byrjun var umrótinu í Austur-
Evrópu ekki lokið, enn áttu tíöindi
eftir að gerast í Tékkóslóvakíu og
Rúmeníu og merking þess sem þá
þegar hafði gerst, fyrst og fremst
fall Berlínarmúrsins, var ekki enn
orðin mönnum ljós. Nú, hálfu ári
síðar, liggja fyrir hreinar línur,
heimsveldi Sovétríkjanna í Aust-
ur-Evrópu er liðið undir lok, kalda
stríðið er endanlega úr sögunni.
Formlega verður bundinn endi á
það með sameiningu Þýskalands
sem verður að mestu leyti komin á
í raun eftir að sameiginleg mynt
verður tekin upp í báöum þýsku
ríkjunum í júlí. Staða risaveldanna
innbyrðis er gjörbreytt, Sovétríkin
eru um það bil að missa endanlega
ítök sín í Mið-Evrópu, Varsjár-
bandaiagið er ekki annað en nafnið
tómt, kommúnismanum sem
grundvelli ríkisins hefur verið
hafnað í allri Austur-Evrópu og
kommúnisminn er meira að segja
á undanhaldi í Sovétríkjunum
sjálfum.
Við þessar aðstæður segir það sig
sjálft að stríðshætta, sem hingað til
hefur byggst á hugmyndum um að
herir Varsjárbandalagsins verði í
fylkingarbrjósti kommúnískrar
innrásar í Vestur-Evrópu, er ekki
fyrir hendi lengur. Forsendur fyrir
raunverulegri afvopnun eru allt
aðrar en var.
Vígbúnaður
Allt frá því Bandaríkjamenn og
Sovétmenn fóru yfirleitt að ræðast
við, sem var fyrst á fundi Eisen-
howers og Krústjofs 1958, hafa við-
ræður þeirra snúist um kjarnorku-
vopn. Fyrst, meðan Bandaríkja-
menn höfðu algera yfirburði, mið-
aði ekkert í átt til takmörkunar.
Síðar, eftir að Sovétmenn urðu
jafnokar Bandaríkjanna á því sviði,
fóru samningar að nást, hinir
fyrstu SALT samkomulag Nbcons
og Brésnéfs 1972. - Æ síðan hafa
kjarnavopn verið að heita má það
eina sem leiötogar risaveldanna
hafa rætt á fundum sínum, tak-
mörkun kjarnorkuvígbúnaðar var
eina raunverulega hagsmunamáhð
sem bæði áttu sameiginlegt. Svo er
enn.
Takmörkun kjarnorkuvígbúnað-
ar er fyrsta mál á dagskrá á fundi
Bush og Gorbatsjovs en kjarna-
vopn eru ekki lengur eina máhð á
dagskrá. Þaö sem hggur fyrir á
fundi þeirra Bush og Gorbatsjovs
er í rauninni hvorki meira né
minna en að leggja drög að nýjum
samskiptagrundvelh, koma sam-
búðinni í alveg nýtt horf. Öll við-
horf í Evrópu eru gjörbreytt og við-
ræður leiðtoganna hljóta að mótast
af því.
Breytt viðhorf
Viðleitni Bandaríkjanna í sam-
skiptum viö Sovétríkin hingaö til
hefur mótast af því að hamla gegn
ásælni og útþenslu kommúnista-
ríkjanna. Nú bregður svo við að
það er Gorbatsjov sem er í þeirri
aðstöðu að biðja Bandaríkjamenn
og vestræn ríki að láta sig í friöi.
Frá síðasta fundi hans við Bush
KjaUariim
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
Mikhail Gorbatsjov og kona hans,
Raisa, stödd í Kanada á leiö til
Bandaríkjanna á fund með Banda-
ríkjaforseta. - „Leiðir hafa opnast
til viðtækra pólitískra og efnahags-
legr° samskipta," segir greinar-
höf. m.a. „Og þar er það Bush sem
hefur öll tromp á hendi,“ segir hér
ennfremur.
hefur ástandið breyst svo að það
eru kommúnistar alls staðar sem
eiga í vök að verjast.
Þvi mun Gorbatsjov vhja semja
um að í staðinn fyrir að láta Aust-
ur-Evrópuríkin afskiptalaus á leið
þeirra til markaðsþjóðfélags og lýð-
ræðis verði honum sjálfum sýnt
langlundargeö í tilraunum sínum
til að laga Sovétríkin sjálf að
breyttum aðstæðum og vestræn
ríki reyni ekki að spilla fyrir í því
efni. Um þetta er í rauninni þegar
þegjandi samkomulag, Bandaríkin
og aðildarríki NATO skipta sér
ekki af baráttu Gorbatsjovs við
aðskhnaðarmenn í Eystrasaltsríkj-
unum en á móti er til þess ætlast
að Gorbatsjov standi ekki fast á
þeirri kröfu sinni að sameinað
Þýskaland verði að segja sig úr
NATO.
Sovétmenn geta enn torveldað
sameiningu Þýskalands í krafti
fjórveldasamkomulagsins frá
Jalta- og Potsdam-ráðstefnunum á
árinu 1945. Þýskalandsmáhð er í
raun grunnurinn að nýjum sam-
skiptum risaveldanna, forsenda
þeirra hingað th hefur verið Jalta-
samkomulagiö um skiptingu
Þýskalands í hernámssvæði. Þegar
sú skipting er nú úr sögunni verða
samsldptin að miðast við sameinað
Þýskaland og við þá staðreynd að
Þýskaland verður mesta stórveldi
Vestur-Evrópu.
Það er erfiður biti að kyngja fyrir
Sovétmenn sem misstu samkvæmt
tölum, sem nýlega voru birtar, 26
mihjónir manna í styijöldinni viö
Hitler. Minningarnar úr seinni
heimsstyrjöldinni eru djúpt
greyptar í rússneska þjóöarsál og
thhugsunin um sameinað og öflugt
Þýskaland er ekki aðeins pólitískt
óþægheg.
Þjóðaratkvæði og
borgarastríð
Bush Bandaríkjaforseti batt í
fyrra enda á langvarandi óvissu
um afstöðu Bandaríkjanna með því
að lýsa yfir fullri samstöðu með
Gorbatsjov og baráttu hans fyrir
breytingum heima fyrir. Samstaða
hans með Gorbatsjov gekk svo
langt aö Bandaríkjamenn voru til-
búnir að samþykkja að Varsjár-
bandalagið skærist í leikinn í upp-
reisninni í Rúmeníu meðan tvísýn-
an þar var sem mest.
Bush hefur víða verið gagnrýnd-
ur fyrir að taka svo afdráttarlausa
afsöðu með sovéska leiðtoganum,
einkum af þeim sem spá honum
skammra lífdaga úr þessu, umrótið
í Sovétríkjunum verði honum að
fahi. Óskhyggja sumra, bæði í
Bandaríkjunum og á íslandi, geng-
ur út á það að Gorbatsjov falli og
við taki afturhaldsmenn, sem komi
öllu í Sovétríkjunum í sama góða
gamla farið, svo að ekki þurfi að
hugsa samskiptin við Sovétríkin
upp á nýtt.
En ef eitthvaö er er útht fyrir að
enn róttækari leiðtogi tæki viö ef
Gorbatsjov félh, þær breytingar
sem þegar eru orðnar verða ekki
aftur teknar. Nú síðast hefur Gor-
batsjov stigið það áður óhugsandi
skref að boða til þjóðaratkvæða-
greiðslu um að taka upp markaðs-
kerfi í Sovétríkjunum í áfóngum
og leggja undir dóm þjóðarinnar
hvort stefna skuli í þá átt.
Hann er með öðrum orðum að
undirbúa afnám miðstýrðs áætlun-
arbúskapar sem er sjálfur horn-
steinn kommúnismans. Þessifyrir-
ætlun er eitt það allra furöulegasta
sem gerst hefur þar í landi. Enginn
getur lengur efast um að bolsévika-
byltingin frá 1917 er um það bil að
renna sitt skeið á enda. Sú hætta
sem mest vofir yfir er að Sovétrík-
in, sem eru samsafn 128 þjóöa og
þjóðarbrota, þoh ekki þetta álag og
leysist upp í glundroða og jafnvel
hugsanlega borgarastríð, eitt eða
fleiri.
Það er því auðséð hvor þaö er,
Bush eða Gorbatsjov, sem hefur
sterkari samningsaðstöðu í við-
ræöunum í Washington. Sovétrík-
in eru ekki jafnokar Bandaríkj-
anna. á neinu sviði nema í kjarn-
orkuvígbúnaði. Með minnkandi
hlutverki vígbúnaðar í samskipt-
um risaveldanna opnast leiðir til
víðtækra pólitískra og efnahags-
legra samskipta og þar er það Bush
sem hefur öll tromp á hendi.
Gunnar Eyþórsson
„Það sem liggur fyrir á fundi þeirra
Bush og Gorbatsjovs er í rauninni
hvorki meira né minna en að leggja
drög að nýjum samskiptagrundvelli,
koma sambúðinni 1 alveg nýtt horf.“