Dagblaðið Vísir - DV - 06.03.1992, Blaðsíða 25

FÖSTUDAGUR 6. MARS 1992.
33
Hið skítlega
eðli mannsins
„Á heimsstyrjaldarárunum voru heilu þjóðirnar undir hæl nasista ... “
Utan úr heimi hafa borist fregnir
af ferð forsætisráðherra vors, Dav-
íðs Oddssonar, til lands hinnar of-
sóttu þjóðar, ísraels, og þeim viö-
tökum sem hann hefur hlotið hjá
ráðamönnum þess tiltölulega unga
lands. Skömmu eftir að heimsókn
forsætisráðherra hófst var honum
afhent bréf þar sem íslenskur ríkis-
borgari, Eðvald Hinriksson, er
ásakaður um ódæðisverk á
óbreyttum borgurum á tímum síð-
ari heimsstyrjaldarinnar.
Komu þessar ásakanir frá Simon
Wiesenthal-stofnuninni, sem hefur
reynt að hafa hendur í hári margra
þeirra manna sem stóðu að gyð-
ingaofsóknum á sínum tíma. Hafa
nokkrir þessara fyrrverandi nas-
ista verið dregnir fyrir rétt og sum-
ir líflátnir fyrir gerðir sínar.
Eðli mannsins
Til að geta metið þessar ásakanir
á hendur Eðvald, áður en nokkuð
verður aðhafst í málinu, þykir mér
rétt að á þær sé litið með tilliti til
sögunnar.
A heimsstyrjaldarárunum voru
heilu þjóðirnar undir hæl nasista
og komust íbúar hvers lands fyrir
sig ekki hjá því að búa við lög
þeirra og hugmyndakerfi. í þeim
löndum, sem lutu stjórn þeirra, tók
nokkur fjöldi innfæddra að vinna
með nasistum, sem, eins og ástand-
ið hefur verið, er á engan hátt óeðli-
legt, því ef miðað er við gengi Þjóð-
veija á þeim tíma þá voru þeir sig-
urstranglegri en bandamenn.
Þar sem það er eðli mannsins að
reyna að bjarga sér lifandi úr
KjaUarinn
Guðmundur Oddsson
nemandi í félagsfræði
hremmingum þeim er á vegi hans
verða og að tryggja öryggi sitt sem
best hlýtur hver maður að þurfa
að spyija sjálfan sig, áður en hann
dæmir aðra, hvernig hann sjálfur
mundi bregðast við breytingum
svipuðum þeim sem urðu í þessum
löndum.
Það má enginn misskilja orð mín
á þann hátt að ég sé að réttlæta
gerðir þessara manna og telji það
allt í lagi að heilum þjóðum sé út-
rýmt, en þeir menn, sem tóku að
starfa fyrir nasista og frömdu und-
ir flaggi þeirra þau ofbeldisverk
sem eru einn stærsti skuggi sem
fellur á sögu mannkyns, voru oftar
en ekki að framfylgja fyrirskipun-
um yfirboðara sinna. Efþeir hefðu
neitað að gera það sem þeim var
sagt áttu þeir á hættu að þeir sjálf-
ir og fjölskyldur þeirra hlytu sama
hlutskipti og gyðingar.
Svipaðar aðferðir
Evrópskir gyðingar máttu þola
miklar þjáningar, bæði andlegar
og likamlegar, sem líklega enginn
þeirra slapp að öllu leyti við. Til
að aðgreina þá frá „æðri“ kynstofn-
um var þeim skylt að bera sérstakt
merki og þeir áttu að halda sig inn-
an skýrt afmarkaðra svæða, gettóa,
þar sem herflokkar nasista, í sam-
starfi við hluta gyðinga, héldu uppi
lögum. Þurfti fólkið sem þar bjó að
lifa í stöðugum ótta við ofbeldi og
brottnám og fara eftir geðþótta fyr-
irskipunum nasista í einu og öllu
því annars gat dauðinn legið við.
Þegar svo heimsstyrjöldinni lauk
var samúð heimsins með gyðingum
og því rættist aldagamall draumur
þeirra um að geta stofnað ísraels-
ríki upp á nýtt. Á skömmum tíma
fluttust gyðingar í hundraða þús-
unda tali frá hinum ýmsu löndum
heimsins og settust að í Palestínu
sem áður en það gerðist var að
mestu byggð aröbum.
Þrátt fyrir áralangan ótta við of-
sóknir og ofbeldi hófu þessir hrjáðu
gyðingar að beita svipuðum aðferð-
um við íbúa landsvæðisins, sem
þeir töldu sig hafa rétt á, til að bola
þeim burt. Hafa jafnvel menn, sem
nú eru í æðstu stjórn ísraels, átt
aðild að morðum og ódæðisverkum
(en þannig er komist að orði í bréf-
inu um Eðvald Hinriksson) á fyrr-
um nasistum og einnig aröbum.
Nú í dag eru Palestínuarabar
skyldaðir til að halda sig innan af-
markaðra svæða (nokkurs konar
gettóa) og eiga á hættu að verða
skotnir ef þeir fara ekki í öllu eftir
geðþótta reglum, settum af ísraels-
mönnum.
Á fáum áratugum hafa ísraelar
hertekið stór landsvæði og lagt
undir sig hluta af öllum löndum
sem þeir áttu upphaflega landa-
mæri að og gert íbúum þessara
svæða marga skráveifu í þeim til-
gangi að flæma þá burt.
Skýtur skökku við
Vegna þeirra verka, sem ísraels-
menn hafa á sinni samvisku, þykir
mér það alger óhæfa að forsætis-
ráðherra lands, sem hefur á und-
anfornum misserum barist af
seiglu fyrir frelsi undirokaðra
þjóða, skuli yfir höfuö heimsækja
opinberlega shka þjóð og með
heimsókn til Betlehem (þó svo að
hún sé kölluð borg Davíðs, þá ætti
„hæstvirtur" forsætisráðherra
ekki að láta svoleiðis hégóma hafa
áhrif á sig), sem er á hernumdu
svæði, viðurkenna i verki að fram-
ferði þeirra sé á engan hátt ámælis-
vert.
Einnig finnst mér það skjóta
skökku við að ísraelsmenn skuli,
að því er virðist, án þess að hafa
órækar sannanir fyrir máli sínu,
verða að benda íslenskum stjóm-
völdum á að á landi þeirra „gæti
hugsanlega" verið fyrrum „stríðs-
glæpamaður" og segja það skömm
fyrir ísland að svo sé. Það er nærri
því fyndið aö svona ummæli skuli
koma frá sama landi og Kristur
ræddi um flísina í auga náungans
og bjálkann í eigin auga.
Að mínu mati hefði verið réttast
fyrir Davíð Oddsson að sitja heima
og huga að því hvernig hann geti
dregið gerræðislegar niðurskurð-
artillögur stjórnar sinnar til baka.
Læt ég hér lokið umljöllun um
skítlegt eðh mannsins.
Guðmundur Oddsson
„Það er nærri því fyndið að svona
ummæli skuli koma frá sama landi og
Kristur ræddi um flísina í auga náung-
ans og bjálkann í eigin auga.“
Meiming
Bíóborgin - JFK: ★★★
H ver er sannleikurinn?
Jim Garrison (Kevin Costner) fær hér mikilsverðar upplýsingar frá ónafngreindum herfor-
ingja (Donald Sutherland).
Ohver Stone hefur einstakt lag á að gera
kvikmyndir sem fá mikið umtal vegna efnis-
meðferðar. Hann er ófeiminn við að láta
skoðanir sínar á viðfangsefni sínu í ljós,
skoðanir sem koma við samvisku Banda-
ríkjamanna eins og í Platoon og Born on a
Fourth of July, eða hann upphefur umdehd-
ar persónur eins og þegar hann fjallaði um
ævi Jim Morisons í The Doors. Aht það
umtal sem fylgt hefur myndum þessum er
fyrst og fremst tilkomið vegna þess hversu
snjah kvikmyndagerðarmaður hann er.
Minni spámenn hafa fjallaö um sömu hluti
án þess að fá nokkur viðbrögð. Oliver Stone
hefur samt aldrei farið út á jafn hálan ís og
hann gerir í JFK þar sem hann setur fram
vafasamar niðurstöður Jim Garrison, sak-
sónara í New Orleans, og gerir þær að hinum
stóra sannleika í morðinu á John Fitzgerald
Kennedy Bandaríkjaforseta, en hann var
myrtur 22. nóvember 1963. Shkur er glansinn
yfir vinnubrögðum Stones að sjálfsagt fara
flestir út úr kvikmyndahúsinu með þá sann-
færingu að svona hafl verið staðið að morð-
inu.
Nú er það svo að fæstir þeirra sem sækja
kvikmyndahúsin muna eftir morðinu á
Kennedy. Hjá öðrum hefur það greipst inn í
hugann hvað þeir voru að gera á þeirri
stundu sem fréttin barst á öldum ljósvakans.
Þeir hinir sömu setja sjálfsagt einhvem var-
nagla við einhvem hluta myndarinnar en
vhja samt trúa sumum yfirlýsingimum, sér-
staklega þar sem hin opinbera skýrsla Warr-
en-nefndarinnar er meingöhuð og margt sem
þar stendur stenst ekki nánari skoðun. Hinir
yngri aftur á móti fá í JFK skýringu sem
matreidd er með miklum sannfæringar-
krafti, bæði í texta og myndmáh, og það þarf
því engan að undra að hér eftir veröur at-
burðurinn hjá þessu unga fólki ávaht skoð-
aður í tengslum við Garrison/Stone skýring-
una.
Hver sem sannleikurinn er í þessu morð-
máh þá verður ekki fram hjá því gengið að
JFK er að öhu leyti vel gerð kvikmynd. Á
snihdarlegan hátt tekst Oliver Stone að
skeyta saman raunveruleika heinúldar-
myndaima við leikin atriöi og eru útiatriðin,
sem tengjast morðinu, tekin í Dallas á þeim
stöðum þar sem atburðurinn átti sér stað.
Aðalpersóna myndarinnar er Jim Garrison
sem Kevin Costner leikur. Á sínum tíma,
eftir að Garrison haföi tapað réttarhöldum
þeim sem hann stofnaði th gegn Clay Shaw,
var hann af flestum tahnn hafa efnt til þeirra
vegna eigin metnaðar. Sú hhð á Garrison er
ekki sýnd hér heldur saksóknarinn staðfasti
sem hefur mikla réttlætiskennd og fórnar
fiölskyldulífi og stöðu sinni í þágu réttlætis-
ins. Costner hefur fuht vald á hlutverkinu.
Það er helst í lokin í langri ræðu saksóknar-
ans sem koma brestir í túlkun hans, enda
er það veikasta atriði myndarinnar.
Önnur hlutverk í myndinni eru hreint
ótrúlega vel skipuð, hvort sem í þeim eru
þekktar stjörnur eða htt þekktir karakter-
leikarar. Það hefði ekki komið mér á óvart
þótt fleiri en Tommy Lee Jones, sem leikur
Clay Shaw, hefðu fengið tilnefningar th ósk-
arsverðlauna í aukahlutverki. Stórstjörnur
koma fram í litlum en þýðingarmiklum hlut-
verkum. Má þar nefna Jack Lemmon, í hlut-
verki einkalöggu sem veitir upplýsingar,
Donald Sutherland, sem leikur fyrrverandi
herforingja sem lætur Garrison í té mikh-
vægar upplýsingar, og Gary Oldman sem
leikur Lee Harvey Oswald og er mjög líkur
honum. Þá má geta þess að Jim Garrison
Kvikmyndir
Hilmar Karlsson
leikur Warren, forseta hæstaréttar, sem
skýrsla rannsóknarnefndarinnnar er kennd
við.
JFK er mjög löng kvikmynd eða rúmir
þrír tímar og gerir það afrek Ohver Stone
enn meir að hann skuli hafa í mynd sinni
skapað slíkt yfirþyrmandi andrúmsloft
spennu og drama að JFK verður aldrei lang-
dregin.
JFK
Leikstjóri: Oiiver Stone.
Handrit: Oliver Stone og Zachary Sklar.
Kvikmyndun: Robert Richardson.
Tónlist: John Wiiliams.
Aðalhlutverk: Kevin Costner, Tommy Lee Jones,
Gary Oldman, Sissy Spacek, Jay O. Sanders, Mic-
hael Rooker og Laurie Metcalf.