Dagblaðið Vísir - DV - 14.08.1992, Qupperneq 14

FÖSTUDAGUR 14. ÁGÚST 1992.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð í lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
A fstaðan til EES
í næstu viku kemur Alþingi saman til aö íjalla sér-
staklega um samninginn um Evrópska efnahagssvæöiö.
Það er afar sjaldgæft aö Alþingi sé kallaö saman á miðju
sumri til sérstakrar umræðu. Undirstrikar þaö mikil-
vægi málsins enda er hér um aö ræöa viðamestu alþjóða-
samninga íslendinga og miklu afdrifaríkari en þá sem
gerðir voru um aðild okkar aö EFTA. Þessu máh má
raunar líkja viö stofnun lýöveldisins vegna þeirrar stööu
og skuldbindinga sem felast í samningnum.
Auövitaö skiptir innihald samninganna mestu máh
og sýnist þar sitt hverjum. Ljóst er að stjórnarflokkarn-
ir báðir hafa lýst sig sammála samkomulaginu sem
undirritað hefur verið með fyrirvara um samþykki Al-
þingis. Stjórnarandstaöan hefur hins vegar hikaö í mál-
inu og Alþýðubandalagið og Kvennalistinn eru því and-
víg. Framsóknarflokkurinn hefur enn ekki tekiö form-
lega afstöðu en rétt er að benda á aö í tíö síðustu ríkis-
stjórnar var samstaða um aö leita samninga um evr-
ópskt efnahagssvæði en þar áttu bæði alþýðubandalags-
menn og framsóknarmenn aðild að þeirri stefnumótun.
Formleg samtök hafa verið mynduð gegn Evrópska
efnahagssvæðinu af hópi manna ,,úti í bæ“ og í skoðana-
könnunum hafa stuðningsmenn samningsins verið í
minnihluta. Mest hefur þó borið á því að almenningur
hefur ekki sett sig inn í máhð og sennilega er fákunn-
átta og skeytingarleysi afar útbreitt um efnisinnihald
samkomulagsins um Evrópska efnahagssvæðið. Utan-
ríkisráðuneytið hefur sent bækhng inn á flest heimih
landsins og nú er komin út bók á vegum alþjóðamála-
stofnunar Háskóla íslands sem er ætluð öhum þeim sem
vilja kynna sér efni samningsins og mynda sér skoðun
á málinu. Er það þarft verk og tímabært og er vonandi
að almenningur nýti sér þá upplýsingu.
Á sínum tíma var gert samkomulag milli þingflokka
um afgreiðslu málsins á sumarþinginu sem hefst í næstu
viku. Nú hefur stjómarandstaðan gert fyrirvara um þá
afgreiðslu. Varða þeir fyrirvarar seinkun á upplýsing-
um, framlagningu frumvarpa og ágreining um hvort
samningurinn standist stjómarskrá. Þetta sýnast þó
ekki haldbær rök og gera má ráð fyrir að Alþingi takist
aö samþykkja eða að minnsta kosti að afgreiða máhð
fyrir haustið.
Hér ekki mælt með að stjómarskrá verði breytt fyrir-
fram vegna þessara samninga. Fjórir viðurkenndir lög-
fræðingar hafa komist að þeirri niðurstöðu að samning-
urinn um Evrópska efnahagssvæðið brjóti ekki í bága
við stjómarskrá. Endanlegur dómur verður ekki fehdur
1 því máh nema í Haestarétti og til þess kemur ekki
nema höfðað sé mál. Á það verður að reyna síðar.
Hins vegar er mælt með því að Alþingi afgreiði samn-
inginn við Evrópubandalagið með fyrirvara um sam-
þykki þjóðarinnar í þjóðaratkvæðagreiðslu. Með útgáfu
bóka og bæklinga og ítarlegri umræðu og umfjöllun,
þegar máhð verður á dagskrá Alþingis, munu rök með
og móti skýrast á næstu vikum. Þjóðin verður þá betur
upplýst og með hhðsjón af mikhvægi samningsins, sem
ekki lá fyrir í síðustu alþingiskosningum, er bæði rétt
og skylt að gefa íslendingum öhum tækifæri th að segja
hug sinn. Þá þjóðaratkvæðagreiðslu má hafa í haust.
Sú málsmeðferð tekur af öh tvímæh. Dehur um
formsatriði eiga ekki að ráða ferðinni. Ekki heldur lög-
vísindi. Máhð snýst um það hvort við vhjum vera með
í evrópsku efnahagssvæði eða ekki. Þjóðin á að fá að
hafa skoðun á þvi. Ehert B. Schram
„... umheimurinn allur hefur ekki efni á þvi að láta undan vopnuðum yfirgangi...“ - Hernaðurinn í Bosníu
heldur áfram. Simamynd Reuter
Hervald gegn
Serbum
Allar samlíkingar við Hitler voru
notaðar upp til agna og gerðar
marklausar í þeirri ijöldamóður-
sýki sem George Bush spanaði upp
í heiminum vegna innhmunar Ir-
aka á Kúveit. Engu að síður er nú
um raunverulega samsvörun að
ræða í fyrrum Júgóslavíu. Það er
Milosevic en ekki Saddam Hussein
sem hegðar sér eins og Hitler.
Rétt er að rifja upp um hvað
Munchenarsamkomulagið 1938
snerist. Þá gerðu Þjóðveijar kröfu
til Súdetahéraðanna í Tékkósló-
vakíu, sem að mestu voru byggð
Þjóðveijum, rétt eins og Serbar
gera kröfu til þeirra svæða í Bosníu
og Króatíu sem byggð eru Serbum.
Þá, eins og nú, þótti forysturíkjum
heimsins sér ekki koma þetta við.
Chamberlain, forsætisráðherra
Breta, sagði þá: „Þetta er deila, sem
við vitum ekkert um, milli þjóða
sem við þekkjum ekkert til.“
Niðurstaðan varð að Bretar,
Frakkar og ítalir neyddu Tékkósló-
vakíu til að afhenda Súdetahéruð-
in, og Chamberlain sneri heim með
þá yfirlýsingu að friður væri
tryggður um okkar tíma. En afleið-
ingin varð vitanlega sú ein að Þjóð-
veijar hertu á kröfu sinni til þeirra
svæða í Póllandi sem byggð voru
Þjóðveijum, allir vita framhaldið.
Fordæmi
Allir ættu líka að vita að kröfur
Serba takmarkast ekki við Bosníu
og Króatíu, þær eru ekki síður af-
dráttarlausar til Kosovo og Make-
dóníu. Samt hafa forysturíki
heimsins hegðað sér eins og Bosnía
megi missa sig. Það sé í lagi að
landamærum, sem veriö hafa
óbreytt frá stríðslokum, sé nú
breytt með hervaldi og Bosníu
skipt á milh Serba og Króata, og
helmingur íbúanna, múshmskir
Serbar, rekinn á vonarvöl. Tala
þeirra er nú um hálf þriðja mihjón,
og þeir eiga í engin hús að venda.
Þetta er mesta kreppa sem örygg-
ismál í Evrópu hafa lent í síðan
1945 og hvemig hún verður leyst
er það fordæmi sem htið verður th
þegar að því kemur að aðrar þjóðir
og önnur þjóðarbrot fara að undi-
roka hluta þegna sinna. Hvað ger-
ist ef Úkraínumenn til dæmis vilja
hreinsa land sitt af öhum Rússum?
- Ef Mhosevic kemst upp með það
sem hann er aö gera gagnvart um-
heiminum, hvað er þá th að stöðva
aðra einræðisherra hinna ný-
fijálsu ríkja Austur-Evrópu th að
fara að dæmi hans?
Ekki skorhr þjóðemisríg og þjóð-
emishatur, samanber átökin í
Moldóvu eða Azerbajdzhan og spenn-
una milli ýmissa þjóðarbrota hinna
fyrrum Sovétlýðvelda, svo sem á
Krím og í Eystrasaltsríkjunum.
Mesta hættan
Þjóðemishreinsanir Serba era
Kiallajinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
afturhvarf th fortíðar og þær mega
ahs ekki viðgangast. Þjóðemisstríð
em mesta hættan sem steðjar að
hinni nýju Evrópu eftir lok kalda
stríðsins. Ef Serbar fá að fara sínu
fram er fordæmi sett, sem öh Evr-
ópa á eftir að iðrast. En hingað th
hafa forystumenn heimsálfa fahð
sig á bak við þá staðreynd að máhn
í Júgóslaviu fyrrverandi em ákaf-
lega flókin og ihvíg og óaðgengheg
fyrir utanaðkomandi. En þegar að
er gáð em máhn ahs ekki flókin.
Það sem er að gerast er þetta:
Þetta er árásarstríð Serba, háð nær
eingöngu gegn almennum, vamar-
lausum borgurum. Það em vopn
og skotfæri, sem stjómin í Belgrad
leggur th, sem em að leggja byggð-
ir múslíma og Króata í rúst og hafa
þegar drepið um 25 þúsund manns
í löndum sem ekki tilheyra Serbíu.
Það em hersveitir Serba, bæði
skipulagöar hersveitir og sjálf-
boðahðasveitir skæruhða, sem
heija á vamarlaust fólk með stór-
skotahríð, skipulegri útrýmingu,
grimmdarverkum, pyntingum og
fangabúðum, ef ekki útrýmingar-
búðum. Það er augljóst að stríðinu
lýkur ekki fyrr en Serbía nær því
fram sem Milosevic og menn hans
ætlast til nema hervald komi th.
Aht tal um póhtíska lausn er aðeins
tal um að láta undan Serbíu.
Hernaðaríhlutun
En Evrópa og umheimurinn hef-
ur ekki efni á að láta það sem var
óþekkt og óhugsandi síðustu 47 ár
og það sem aht öryggiskerfið
byggðist á renna út í sandinn með
uppgjöf fýrir hervaldi Serba. Það
hefur verið ljóst nær frá upphafi
að ekkert getur stöðvað Serba
nema hemaðaríhlutun, og það eng-
in smávægis íhlutun. Þar stendur
hnífurinn í kúnni. Það er eins og
þjóðir heims telji sig hafa gert
skyldu sína í Kúveit, nú sé ekki
þörf á meiru. En sagan á eftir að
sýna að stríðið í Kúveit var bæði
árangurslaust og ástæðulaust.
Ef aftur á móti stríðið á Balkan-
skaga fær að hafa sinn gang og
sýnt er fram á að þjóðemishreins-
anir og vopnaður yfirgangur borg-
ar sig, er öhu öryggi í Evrópu og
jafnvel áframhaldandi pólitískri
samvinnu og sameiningu stefnt í
tvísýnu. Það er eins og þetta sé
smám saman að renna upp fyrir
mönnum. Almenningsálitið er aö
snúast. Myndir og frásagnir af
meintum útrýmingarbúðum Serba
í Bosníu eiga sinn þátt í að það er
að renna upp fyrir fólki hvað felst
í orðinu „þjóðemishreinsun".
Forystumenn em nú að taka viö
sér, löngu á eftir almenningsáht-
inu. Samt segir Hurd, utanríkisráð-
herra Breta, að hemaðaríhlutun sé
óðs manns æði, og Bush forseti
hefur kahað hugmyndir Clintons,
mótframbjóðanda síns, um íhlutun
algert ábyrgðarleysi. En Samein-
uðu þjóðirnar ætla nú að veija
hjálparstarf sitt með hervaldi, sem
er htið skref í rétta átt.
Mögulegt er að Serbar láti sér
segjast ef þeim er hótað af fullri
alvöru, en th þess þarf meira en
nokkur þúsund menn Sameinuðu
þjóðanna. Það þarf hálfrar mihjón-
ar manna alþjóðlegan her á vegum
Sameinuðu þjóðanna og undir for-
ystu Nato og Bandaríkjanna. Bush
forseti hefur bmgðist algerlega for-
ystuhlutverki sínu í þessu máh og
látið Evrópumenn ráða, enda þótt
Evrópumenn æthst til þess að
Bandaríkin sýni forystu.
Þar til þessi forystumál eru út-
kljáð gerist ekkert raunhæft. En
það er ekki um annað að ræða en
gera eitthvað raunhæft og þaö fyrr
en seinna. Evrópa sérstaklega og
umheimurinn ahur hefur ekki efni
á því aö láta undan vopnuöum yfir-
gangi og gera þjóðemishreinsanir
að viðurkenndri aðferð við lausn
milhríkjavandamála.
Gunnar Eyþórsson
. hingaötilhafaforystumenn
heimsmála falið sig á bak við þá stað-
reynd að málin í Júgóslavíu fyrrver-
andi eru ákaflega flókin og illvíg og
óaðgengileg fyrir utanaðkomandi.“