Alþýðublaðið - 30.11.1967, Síða 5

Minningarorð
+ '
AÐ FALLA í SYND
Indriði G. Þorsteinsson:
ÞJÓFUR í PARADÍS
Almenna bókafélagið,
Reykjavík 1967. 134 ’ bls.
Hin nýja saga Indriða G.
Þorsteinssonar hefst með brúð-
kaupsveizlu. Það er búið að gifta
og setið að snæðingi í sýslu-
tjaldinu áður en farið er að
drekka stóru blönduna sem gerð
var fyrir brúðkaupið. Og það
er talað um hamingjuna, þá.
paradís sem bíði hinna þakklátu
á himnum, og paradís mannsins
á jörðinni, hér og nú. „Þannig
er hamingjan, hugsar prestur-
inn og veit að nú er komið að
honum að flytja ræðu. Hann-
finnur að honum verður létt um
að tala. Hugurinn er svo frjáls
á svona degi. Hann á ekkert hey
flatt. Og þegar hann hefur borð-
að og kvatt, á hann rólega ferð
fyrir höndum heim. Veðrið er
kyrrt og það er sólskin og hest-
urinn er lipur. Allt gleður þetta
og örvar hugsunina. Hann tekur
skeiðina og danglar henni í
diskinn. Fólkið réttir úr sér á
langbekkjunum og lætur hendur
síga. Því dettur ekki í hug að
halda áfram að borða. Það kann
sig.”
Presturinn er að sjálfsögðu
talsmaður hamingjunnar á himn-
um — sem saga þessi f jallar alls
ekki um, hún snýst öll um jarð-
nesk efni, þá paradís sem hér
rauðum þökum standa í miðjum
túnum eða burstaraðir, þar senr
ekki er búið að byggja, og allt
ljómar þetta af friðsæld, öryggi
og festu”; það er yfirskyggt líf
sem hver deilir með öðrum „í
önn og gleði og fábreytni utan
málavafsturs og umsvifa sem
fylgja stórum lieimi.” Um þetta
líf talar Steinn á Svarðbæli í
veizlunni; hann er sá af sögu-
fólkínu sem kemst næst því að
orða sér reglulega lífsskoðun;
og um þetta líf fjallar sagan.
Raunar er engin ástæða til að
gera ráð fyrir neinum meining-
armun með þeim Steini og prest-
inum; guðstrúin er eðlilegur
þáttur þess lífs, þess heims sem
hér er lýst. En lýsing prestsins
i veizlunnj sýnir vel viðhorf
höfundarins við þessum heimi
og fólkinu sem byggir hann.
Heimur sögunnar er lokaður,
einangraður heimur, einkenni-
lega tímalaus, sem höfundur
þekkir út og inn, kann hann á
fingrum sér eins og fólkið í
sögunni, atferli þess og innræti,
það sem hann hirðir að láta
uppi. Segja mætti að hér sé
dregin upp enn eitt sinn „klass-
isk” mynd íslotnzki'iar gveítar;
eins og hún er varðveitt i skáld-
skap og sögu, lýsing fólksins í
sögunni samtvinnuð lífi þess í
sveitinni og verður ekki að-
greind frá því. Þessi heimur er
hið eiginlega viðfangsefni Ind-
riða G. Þorsteinssonar í sög-
unni, söguhetja hans fremur en
fólkið sjálft sem frá er sagt.
Að örfáúm beztu smásögum
hans ef til vill undanskildum
hygg ég að Indriði G. Þorsteins-
son hafi ekkert skriíað af öðrum
eins myndugleik og þessa sögu.
Frásögnin er ofur-einföld, stutt-
orð, gagnorð, dregur upp öld-
lingis • áþreiíanlega, ljíóslifandi
mynd sveitarinnar pg sveita-
fólksins, landsins þar sem fólkið
býr, úr ótalmörgum ofur-ein-
földum smáatriðum; Indriði
hefur jafnan ástundað hlutlæg-
• *
E.
Indriði G. Þorstejnsson.
an frásagnarhátt sem aldrei hef-
ur tekizt honum til jafnmikill-
ar hlítar og í þessari sögu. En
af fullkomnun frásagnarháttar-
ins leiðir einkennilega mótsögn
í sögunni. Fyrri skáldsögur
Indriða segja hvor um sig upp
„heila sögu,” og mætti draga
meginefni þeirra, söguþráðinn
sjálfan, saman í fáeinum setn-
ingum. í nýju sögunni virðist
hann vera að reyna að láta eitt-
hvað allt annað uppi en atvik
sögunnar segja til um beinlínis.
Fyrri sögur hans les maður sér
til mikillar ánægju — en þeim
er lokið þegar lesandi leggur
þær frá' sér. Nýja sagan tekur
lesandann að vísu fanginn vegna
stílsins, frásagnarháttarins, en
hún er virk í hug hans að lestri
loknum með allt öðrum hætti
en fyrri sögurnar, svarar færri
spurningum en hún lætur ó-
svarað. Sagan gerist í afluktum
heimi — sem má til hægri verka
nefna íslenzka sveit. Hún ér
sögð með fágætum næmieijt,
ströngu raunsæi sem umsvifa-
laust vekur tiltrú lesandans. En
heimsmynd sögunnar er opin, ó-
lokin, gengur ekki upp með jafn-
einföldum hætti og lesandi
hefði vænzt af frásagnarhættin-
um. Hún vekur undrun, óró —
og efalaust óánægju margra les-
enda sem þykir höfundur skilja
við sig á villustigum, farinn með
þá eitthvað allt annað en sagan
segir itil um. Allar ,staðreyndir‘
sögunnar liggja ljósar fyrir. En
lesanda grunar að baki þeirra
eitthvað annað, eitthvað sem ef
til vill verði ekki komið orðum
að. En án þess verður sagan
ekki sögð.
Ytri atvik sögunnar eru nógu
einföld: hún greinir frá þjófn-
aðarmáli í sveit sem upp kemst
fyrir eintóma tilviljun. Sauða-
þjófnaður er klassískur glæpur
hinnar klassísku íslenzku sveit-
ar, — en um leið er hann eitt-
hvað annað og meira en venju-
legt afbrot. í Heiðarbýlissögum
Jóns Trausta verður sauðaþjófn-
aður Péturs á Kroppi uppreisn
gegn rangsleitnum þjóðfélags-
háttum, skipuleg tilraun til
að ögra saml'élaginu. — Hjá
Indriða G. Þorsteinssyni virðist
þjófnaður Valda í Svalvogum
fyrst og fremst fela í sér synda-
fall; hann rýfur traustið sem
heimsmynd sögunnar, paradísar-
hugsjón Steins á Svarðbæli
byggist öll á. „Það er eins og
netið og áin og þeir þrír séu
lokaður heimur, fullur vináttu
og umhyggju, þar sem ekkert
er að óttast og enginn óttast um
þá,” segir í þriðja kafla sög-
unnar, um veiðiferð Valda og
drengjanna á Brandsstöðum. —
„Traustið er mest um vert. Eng-
in fyrirhöfn er umtalsverð
þegar það er annars vegar,”
hugsar Valdi. Mennirnir þrír
við ána byggja „lokaðan heim”
innan í öðrum heimi lokuðum,
en gagnkvæmur trúnaður, traust,
náttúrlegt sakleysi hennar, sem
náttúrulýsing sögunnar gerir
einkennilega glöggt, heldur allri
þessari. heimsmynd saman. „Um
slíka menn verður ekki lesið í
bókum,” hugsar Steinn á Svarð-
bæli þegar hann sér á eftir Her-
valdi áleiðis í fangelsið. „Kann-
ski þykja þeir of ómerkilegir.
Kannski eru þeir óprenthæfir
af því þeir eru ekki annað en
dimm meginlönd þrátt fyrir há-
timbraðar kirkjur og djúp vís~
indi og gallar þeirra koma upp
úr myrkrinu.” Þessi setning, hin
torkennilegasta í sögu þar sem
annars eru ekki sagðir nema
einfaldir hlutir, kann að láta
uppi eitthvað af því sem Ind-
riði G. Þorsteinsson vildi sagt
hafa; og jafnframt sýnir hún
hversu örðugt er að segja það
með þessum hætti; myrkvi, þoka
grúfir innst inni yfir hinni næm-
legu tindur-skýru lífsmynd sög-
unnar. Aþreifanlegri „ályktun”
sögunnar er bins yegar dregin
með lokamynd hennar, af kon-
unni sem stendur eftir í bæjar-
dyrupum þegar bóndinn fer, eln
eftir í heiðinni með börnum sín-
um.. Lýsing Kolfinnu er dulust
mannlýsing í bókinni, og verður
Framhald á 15. síðu.
endurskobandi
BJÖRN E. ÁRNASON endurskoð-
andi lézt á Landspítalanum 23.
november eftir þriggja vikna legu
þar, og er útför hans gerð í dag
frá Dómkirkjunni. Með honum
er horfinn af sjónarsviðinu merk
ur brautryðjandi á sínu starfs-
sviði og stórbrotinn persónuleiki,
sem verður minnisstæður öllum,
sem hann þekktu.
Björn Einar Árnason var fædd
ur á Sauðárkróki 27. febrúar
1896, sonur merkishjónanna sr.
Árna Björnssonar og Líneyjar
Sigurjónsdóttur frá Laxamýri,
systur Jóhanns Sigurjónssonar
skálds. Séra Árni var prófastur
í Skagafjarðarprófastsdæmi 1908
— 1913 og í Kjalarnesprófasts-
dæmi frá 1916 til dauðadags. —
Björn var elztur 11 systkina, sem
öll lifa hann nema ein systir.
Ilann ólst upp hjá foreldrum sín-
um, fyrst á Sauðárkróki og síðan
í Görðum á Álftanesi. Hann
gekk skólaveginn, varð stúdent
árði 1917 og cand. jur. frá Há-
skóla íslands 1924.
Samhliða háskólanámi og í
framhaldi af því lærði Björn end
urskoðun og árið 1924 hóf hann,
ásamt hér búsettum Dana, rekst-
ur endurskoðunarskrifstofu. Mun
hann hafa verið fyrsti íslend-
in,gurinn, sem lagði fyrir sig
sjálfstæða starfsemi á þessu sviði.
Frá 1930 og til dauðadags rak
Björn eigin endurskoðunarskjrif-
stofu í Reykjavík, síðustu órin
í félagi með syni sínum, Árna,
sem er einnig löggiltur endur-
skoðandi. — Árin 1925—’27 var
hann starfsmaður fjármálaráðu-
neytisins og sem slíkur var hann
sumrin 1925 og 1926 við endur-
skoðun á fjárreiðum sýslumanna
og bæjarfógeta. Árið 1943 tók
'hann við embætti aðaiendurskoð-
anda ríkisins, en fór úr því að
eigin ósk 1949.
Af öðrum opinberum störfum
Björns er fyrst að nefna, að
hann var formaður Kauplags-
nefndar frá því að hún var sto&i
uð í apríl 1939 og til dauðadags.
í 'henni á sæti fulltrúi tilnefndur
af Alþýðusambandinu og Vinnu-
veitondasambandinu hvoru um
1928 og til 1962, er hann óskaði
að losna úr því starfi. Hann var
1 matsnefnd Landsbanka íslands
1927—’28 og endurskoðandi þess
banka, kosinn af Landsbanka-
nefnd var hann 1928—’32.
Björn var einn af stofnendum
Félfigs löggiltra endurskfrðenda,
fyrsti formaður þess, og 1966 var
hann kjörinn heiðursfélagi. Mörg
sig, og oddamaður filnefndur af
Haastarétti. — Formaður pá'óf-
nefndar fyrir löggildingu endur-
skoðenda var Björn frá upphafi,
ár var hann í stjórn og fram-
kvæmdaráði Rauðakross íslands,
og gegndi þar lengi umsvifamiklu
gjaldkerastarfi, unz Árni sonur
hans tók við því af honum 1953.
Björn var 1949 sæmdur heiðurs-
merki Rauðakrossins, og riddara-
kross Fálkaorðunnar fékk hann
1966. Hann var um áratugaskeið
félagi í Karlakór K. F. U. M. og
-síðar Fóstbræðrum, formaður
kórsins í mörg ár og hélt tryggð
við hann til dauðadags.
Birni stóðu opin mörg önnur
trúnaðarstörf, en skyldurækni
var honum svo í blóð borin, að
hann vildi ekki TT“nst á her.dur
annað og meira en hann var viss
um að geta rækt með sóma. Auk
þ.ess vildi hann ekki taka að sér
verkefni, er gætu torveldað störf
hans sem formanns Kjaujjfags-
nefndar.
Sá, sem þetta ritar, ótti því
láni að fagna að eiga náið sam-
starf við Björn E. Árnason sem
formann Kauplagsnefndar urn
nærri 17 ára skeið. Góður sam-
starfsmaður er heill í samskipt-
um, atorkusamur, ósérhlífinn og
að sjálfsögðu með staðgóða þekk-
ingu á úrlausnarefnum. — Alla
þessa eiginleika hafði Björn til
að bera í ríkasta mæli. Sérstaki-
lega dáðist ég að réttsýni hans
og hve fljótur hann var að átta
sig á flóknum viðfangsefnum. Auk
þess sem Kauplagsnefnd reiknar
vísitölu framfærslukostnaðar, hef
ur hún lengt af síðan 1939 reikn
að kaupgreiðsluvísitölu, sem á-
'kvarðar þá verðlagsuppbót. ssrn.
launþegar, bændur og bótaþ 'gar
almannatrygginga fá á hverjum
tíma. ,,Vísitalan“ hefur af þessum
Framhald á blaðsíðti 15.
30., nóvember 19S7 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5