Alþýðublaðið - 29.08.1968, Blaðsíða 8

það þing Sambands ungra
framsóknarmanna, sem nú
hefur n-jdokið störfum sínum,
kemur saman þegar nokkur
tímamót geta verið framund-
an í þjóðmálum landsins. Hafa
þingfulltrúar vafalaust gert
sér þess fulla 'grein og rætt
ítarlega þau viðhorf, sem í
deiglunni eru. En víðar eru þó
tímamót með þjóð okkar, ef
nónar er að gáð, sem ástæða
er til að staldra við og hug-
leiða. Er mér þá efst í huga,
að síðar á þessu ári eru liðin
50 ár frá því að island hlaut
fullveldi sitt, og um mitt
næsta ár eru liðin 25 ár frá
því að íslendingar stofnuðu
lýðveldi sitt. Vissulega gefa
þessi tímamót tilefni til nokk
urra hugleiðinga. Hvernig hef-
ur þjóð okkar farnazt á um-
liðnum 25 árum? Hvar er sjálf
stæði þjóðarinnar á vegi statt?
gpurningar sem þessar verða
íslendingar ætíð aó gefa
sér tíma til að íhuga. Þær eru
þó fj.ölþættari en svo að þeim
verði svarað í stuttu máli,
enda verður ©kki gerð tilraun
til þess hér. Samt sem áður
finn ég hjá mér hvöt til þess
að hugleiða þær með ykkur,
enda er í fyllsta máta eðli-
legt, að ungir menn ræði þær
sín í milli. Þá kemur einna
fyrst í hugann spurningin um
það á hverju sjálfstæði þjóð
arinnar byggist. Ekki tel ég
vafa á því, að þar ræður lega
landsins úrslitum. Ef heimili
hinnar örfámennu þjóðar hefði
staðið annars staðar, hefði
sjálfstæðiskröfum hennar tæp
ast verið sinnt. Lán þjóðarinn
ar liggur í því, að hún býr á
eyju, sem er á hjara verald-
ar og þó byggileg. Sjálfstæð-
iskröfur 100—200 þúsund
manna þjóðflokks á megin-
landi Afríku, Asíu, Ameríku
eða Evrópu hefðu verið tald-
ar fásinna ein og sérvizka og
þeim ekki í neinu sinnt. Og
þannig er það sjálfsagt enn í
dag. En jafnvel búseta á ey-
landi á hjara veraldar hefði
ekki tryggt þjóðinni sjálf-
stæði, hefði það ekki bætzt
við lán hennar, að land henn-
ar er í Norður-Evrópu og hún
nátengd þar merkum bjóða-
hópi. Um sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar má því segja, að
saman hafi farið gæfa og
gjörvuleiki. Hún var þannig
í sveit sett, að fyrir hendi voru
forsendur fyrir sjálfstæði
hennar og hún reyndist hafa
hæfni til að mynda eigið ríki.
Á þessu tvennu byggist sjálf-
stæði hennar, lýðveldið.
^egar litið er yfir liðinn ald-
arhelming er eftirtektar-
vert og umhugsunarefni hvern
ig það tvennt ber að, sem hér
er gert að umtalsefni. íslend-
ingar hljóta bæði fullveldi
sitt og fullt sjálfstæði við
mjög óvenjulegar og óeðlileg-
ar aðstæður. Fullveldið fá ís-
lendingar í lok fyrri heims-
styrjaldarinniar, lýðvelcfið er
stofnað undir lok seinni heims
styrjaldarinnar. Er þá svo að
skilja, sem íslendingar eigi
sjálfstæði sitt heimsstyrjöld
,unum tveim að þakka? Svo er
ekki, samt eiga þær báðar
nokkurn hlut að máli. Báðar
urðu þær til að leysa úr læð
ingi sjálfstæðiskröfur þjóða
um allan heim, ekki sízt smá
þjóða, samfara því að tök ný-
lenduþjóðanna á nýlendunurn
minnkuðu mjög. Mér virðist,
sem íslendingar hafi einkum
notið góðs af þessari þróun er
þeir hlutu fullveldi sitt. Um
lýðveldisstofnunina gegnir
nokkuð öðru máli, samt varð
rás atburða í síðari heims-
styrjöldinni til að efla mjög
þann ásetning íslendinga að
slíta sambandið við Dani og
stofna eigið lýðveldi. Með lýð
veldisstofnuninni 1944 verða
íslendingar í rauninni einna
fyrstir í þeirri þróun, sem
hefst með lyktum seinni heims
styrjaldarinnar, er mikill
fjöldi frjálsra þjóða um all-
an heim fá fullt frelsi og sjálf
stæði. Og raunar erum við
ekki aðeins samstiga þeim að
þessu leytinu til, heldur eig-
um við og þær allar einnig bað
sammerkt, að við sjálfstæðis-
tökuna verður að hefja alls-
herjar uppbyggingu á öllum
sviðum þjóðlífsins. Við lýðveld
istökuna erum við skammt á
veg komnir í mörgum efnum
og sitthvað þess, sem þá var,
minnir á það ástand, sem var
og er í ýmsum þróunarríkj-
anna, er þá og síðan hafa ver
ið að fá sjálfstæði. En brátt
fyrir fábreytt og einhæft at-
vinnulíf á þessum árum ætla
ég þó, að þjóðin hafi staðið
og standi hinum nýfrjásu
þjóðunum framar á margan
hátt, bæði um almenna mennt
;un, þroska o.fl. Nauðsynlegt
er að gera sér grein fyrir öllu
þessu, því að í ljósi þessa verð
ur að skoða þróunina síðan og
ástandlð í dag.
rauninni afstaða annarra
þjóða til lýðveldisins íslands?
Óneitanlega hallast ég að því,
að margar þeirra séu með
sjálfum sér í fyllsta máta ef-
ins um réttmæti þess, að 200
þúsund manna þjóð á hjara
veraldar eigi að vera frjáls
og fullvalda. Þannig bendir
t.d. landhelgisdeilan við Breta
til þess, að þeir muni ekki
virða sjálfstæði landsins nema
að svo miklu leyti sem það
hentar þeim sjálfum. Út-
þenslutilhneiging Bandaríkj-
anna hér á landi, t.d. í sjón-
varpsmálinu, bendir heldur
ekki til mikillar virð-
ingar með þeim fyrir menn-
ingu þjóðarinnar, lífi hennar
og starfi. Ekki getum við held
ur búizt við því, að við mun-
um sæta betri meðferð af
hálfu Rússa en Tékkar hafa
sætt undanfarið, bjóði þeim
svo við að horfa. Þannig mætti
lengur telja. Ekki er ólíklegt,
að sjálfstæði 200 þús. manna
þjóðar á hjara veraldar sé í
augum margra þjóða hégómi
einn og heimskuleg sérvizka,
sem ástæðulaust sé að virða
ef nauðsyn krefur. Sennilega
telja þau með sjálfum sér, að
ísland væri miklu betur kom
ið sem fylki í Bandaríkjun-
um, ráðstjórnarlýðveldi í Sov
étríkjunum eða aðili að brezka
eða franska samveldinu. Og
telja líklega að sú verði þró-
un mála, fyrr eða síðar. Ýms-
ar forsendur geta verið fyrir
slíkri skoðun. Örlög ýmissa
smáþjóða, þ.á.m. eyþjóða eins
og Nýfundnalands, kunna að
gefa í skyn, að lítill grund-
völlur sé fyrir hendj til eigin
sjálfstæðis slíkra ríkja. í ann
an stað er ekki fullreynt enn
hvort við erum eða verðum
þess megnug að standa á eig-
in fótum efnahagslega. Okkar
þjóðfélag er afar fátækt og
hefur alla tíð verið það. Þó
hefur talsverð velmegun ver-
ið í landinu allt frá lýðveldis
próðlegt væri að kynna sér
hve mörg ríki hafa viður-
kennt fullveldi íslenzku þjóð-
arinnar. En forvitnilegra væri
þó að íhuga hver hugur muni
fylgja því máli, Hver er í
tökunni. En sú velmegun hef
,ur ekki byggzt á þeim forsend
um, sem hún hefði átt að byggj
ast á, þ.e. traustum og þróuð-
um atvinnuvegum og miklum
þjóðarauði. Þvert á móti hef-
,ur velmegunin í of ríkum
mæli byggzt á happdrættis-
vinningum veiðimannaþjóðfé-
lagsins og aðfengnu hjálpar-
fé. Skal það skýrt nokkru nán
ar. Ef við skiptum þeirri 25
árum, sem liðin eru frá lýð
veldistökunni í þrjú tímabil,
myndi hið fyrsta ná fram til
1947 eða svo. Þá eru þrotnir
með öllu þeir miklu fjármun-
ir, sem Íslendingum áskotn-
uðust í stríðinu og á fyrstu
árunum eftir það. Velmegun-
in á þessum árum byggðist á
miklum þjóðartekjum, en þær
voru bæði fengnar frá erlendu
herliði, er hér dvaldist t.il
styrjaldarloka, og í annan
stað var óvenjulega hátt verð
á afurðum okkar meðal hirma
illa stöddu styrjaldarþjóða.
Velmegun þjóðarinnar á þess-
um árum bygigðist því að
nokkru leyti á forsendum,
sem engan veginn var hægt
að búast v;ð að stæðu til
neinna langframa, Enda varð
sú ekki raunin á. Annað tíma-
bilið má segja, að standi frá
því um 1947 fram á ár'ð 1959.
Þetta skeið einkennist af mikl
jim erfiðleikum í efnahags- og
atvmnumálum, þrátt fyrir
mikla fjárfestmgu í atvinnu-
tækjum allt frá 1944. Á þessu
öðru skeiði timabilsins verða
tvö utanaðkomandi öfl til
þess að hlaupa undir bagga
með íslendingum. Mikil her-
stöðvavinna myndast í land-
inu til viðbótar hinu venju-
lega atvinnulífi, er á þessu
tímabili átti stundJum erfitt
með að veita öHum atvinnu
og fullnægja þörfum þjóðar-
innar. Herstöðvavinnan forðar
atvinnuleysi að mestu og skap
ar verulegar gjaldeyrstekjur.
í annan stað nýtur ísland á
þessum árum erlendrar að-
stoðar, Marshall-aðstoðarinn-
ar, er nemur þúsundum millj-
óna króna á núverandi gengi
'krónunnar. Þetta hvorttveggja
verður til þess, að íslending
um tekst að halda uppl þjóð
félagi, sem einkennist af mik
illi fjárfest'ngu i atvinnutækj
um og almennri velmegun,
þegar á heildina er litið. Þau
atriði, sem ríða baggamuninn
í þessu efni, þ.e. hestöðvavinn
an og erlenda aðstoðin, geta
þó hvorugt talizt frambúðar-
forsendur þróttmikils velmeg-
unarþjóðfélags. Báðar þessar
forsendur eru tilviljanakennd
ar. — Þriðja skeið þessa tíma-
bils má segja, að staðið hafi
frá 1959 til þessa dags. Það
hefur einkennzt af miklum
þjóðartekjum, sem hafa byggzt
á geys'miklum sjávarafla og
óvenjulega háu markaðsverði.
Á grundvelli þessara tveggja
forsenda hefur tekizt á þess-
um árum að halda hér uppi
þjóðfélagi, sem einkennzt hef
ur af miklum þjóðartekjum,
mjög mikilli og almennri
neyzlu og mikilli fjárfestingu.
En báðar meginforsendur þess
arna, þ.e. aflamagnið og mark
aðsverðið, eru hæpnar til að
byggja á til langframa, enda
er nú svo að sjá, sem þær séu
að bregðast okkur — Þegar
litið er yfir liðin 25 ár kem-
ur í ljós, að tímabilið einkenn
ist af. miklum framkvæmdum
og mikilli fjárfestingu, bæði
í atvinnutækjum og bygging-
um, öflugri framfarasókn og
almennri velmegun, þegar á
allt er litið. En nokkrar mik-
ilvægar forsendur alls þessa
allt tímabilið eru ýmist ó-
traustar, óeðlilegar eða hæpn-
ar, forsendur, sem ekki er
hægt að byggja á traust og
sterkt velmegunarþjóðfélag
lýðveldisins íslands. Þjóðfélag
okkar og sjálfstæði þjóðarinn
ar stendur því enn ekki á
traustum grundvelli atvinnu-
lífs og efnahagsmála. Því væri
ekki að undra þótt erlendar
þjóðir litu svo á, sem engan
veginn værj enn útséð um
það, hvort lýðveldið ísland lif
ir af fyrstu erfiðleikaár sín,
hvort það tekst að skjóta und
ir það traustum stoðum at-
vinnulífs og fjármála. Þetta
verðum við að gera okkur
ljóst. Enn er í rauninni aðeins
hálfur sigur unninn í sjálf-
stæðisbaráttunni. Á umliðn-
um 25 árum hefur geysimikil
uppbygg'ng átt sér stað í J.and
inu. En lokaþáttur sjálfstæðis-
baráttunnar heíur ekki farið
fram fyrr en skotið hefur ver
ið traustum stoðum atvinnu-
lífs og fjármála undir þjóðfé
lag okkar. Þann lokaþátt
verða þeir að framkvæma á
komandi órum, sem nú eru
pngir menn og miðaldra.
það er skemmtileg tilhugsun,
að einmitt um þessar mund
ir eru fyrstu árgangar fyrstu
lýðveldiskynslóðarinnar orðn-
ir fullvaxta, hinir fyrstu hafa
nú gengið að kjörborðinu einu
sinni til tvisvar. Þetta eru
fyrstu íslendingarnir, sem eru
fæddir og aldir með hirini al-
frjálsu og sjálfstæðu þjóð.
Mætti ekki ætla, að þeir, sem
eru slíkir tímamótamenn í
orðsins fyllsta skilningi, hafi
önnur sjónarmið en þeir, sem
nú eru á efri árum? Fullvíst
má telja að svo sé. Þeirra og
annarra ungra manna, þótt
eldri séu, bíður nú hið miklá
hlutverk að fullkomna sjálfa
sjálfstæðisbaráttuna og gæta
síðan fengins sjálfstæðis, eins
og öllum öðrum íslendingumj
um aldur og ævi, En hvernig
*^^AA/\AAAAAAAAA/\AA/W\A/VW\AA^V\A/\AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA/WWWWSA/V\AAAAA/WWWWWWVSAAAAAAAAAA
3 29. ágúst 1968 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ