Alþýðublaðið - 17.12.1968, Blaðsíða 7

17. desember 1968 ALÞYÐUBLAÐIÐ 7
Jón Erlingur Þorláksson:
FER SCATLA AÐ GJÓSA?
Á þessa spurningu -hefur oft
verið drepið í dagblöðunum að
undanförnu. Ákveðin svör hafa
ekki legið á lausu, sem vonlegt
er, enda mun það eiga langt í
land ,að Kötlugos verði sögð
fyrir svo öruggt sé og auglýst
með fyrirv-ara fyrir ferðamenn.
Af hálfu jarðfræðinga hafa
þó komið fram vissar skoðanir
um þetta efni, enda telja þeir
sér málið skylt. Skoðanir þeirra
hafa hnigið ií þá átt, uð nú sé
Bvo langt um liðjð frá síðasta
Kötiiugosi, 50 ár, að líklegt
megi telja, að hún faiú riú að
furrtdca á ný, og vitna þeir í
því sambandi til Kötlu á umliðn
um öldum,
Þessi skoðun -er mjög atíiyglis
verð. Hún er auðsjáanlega byggð
á þeirri forsendu, að líkur á
nýju gosi aukist eftir því sem
lengra liður frá síðasta gosi. En
þessr regla gildir alls ekki al-
mennt um atburði, sem gerast
með tilviljakenndu millibili.
Tökum sem dæmi óþurrkasum
lir á Suðurlandi. Engum myndi
detta í hug að telja sérstaklega
litlar líkur á óþurkasumri árið
1969 af því að óþurrkasumar
var þar 1968, eða að telja mikl-
ar líkur á óþurrkasumri tiltekið
ár vegna þess að langt væri lið-
ið frá síðasta óþurrkasumrl
Nema þá að nákvæm töluleg at
Ihugun hefði leitt sliíkt í ljós,
6em ekki mun vera. Enginn
mun heldur telja littar líkur á
hafís við Norðurland í vetur af
því að 'hafís var þar í fyrra,
þvert á móti. Svona mætti lengi
telja. Sá sem á 'happdrættismiða
hefur svipaða sögu að segja.
Líkurnar til þess að hann fái
vinning á miðann sinn á árinu
1969 eru eklcert meiri fyrir það
að langt er síðan hann fékk vinn
ing síðast. Þarnia er komið
dæmi, sem er mjög vel þekkt
úr stærðfræðinni, nefnilega rás
tilviljanakenndra atburða, þar
sem líkur til þess að nýr at
'burður gerist á tilteknu tímabili
eru alveg óháðar því, hve langt
er liðið frá síðasta atburði
sömu tegundar. Á þéssari for
sendu 'hafa menn gert stærð
fræðilegt model, se-m n'otað hef
ur -vérið með góðum árangri á
ýmsum sviðum, it.d. í kjam-
fræði og tryggingafræði. Út frá
módelinu má reikn.a ýmsar stærð
ir, t.d. líkur þess, að næsti at
■hurður gerijst innan tiltekins
tíma frá síðasta atburði, o.s.
frv. Strangt tekið vorður ekkert
um það sagt án könnunar á
rey-nsl-unni, hvort -svon-a módel
á við rás tiltekinna atburða í
náttúrunni. í fljótu br-agði virð
is-t trúlegt, að þ-að geti átt við
ium óþurrkasumrin á Suðurl-andi,
sem áður var vikjð að. Hins
vegar mun það. tæplega eiga við
ísaveturna, því ætla má, að líkur
á ísavetri séu meiri, ef ísavetur
hefur verið árið eff-a árin á und
an. Líkurnar á ísavetri tiltekið
ár eru þá min-ni, ef langt er
'liðið frá síðusta 'ísavetri, gagn
stæ-tt því, sem jarðfræðingar
vi-rðast telja -að gildj um Kötlu
gosin.
En með þessu er ekki sagt, að
álit jarðfræðinganna sé rang-t.
Þeir hugsa áreiðanlega sem svo,
að Katla 'þurfi tíma til að viða
að sér efni og búa sig til nýrra
átaka, og þyrfti engan að undra,
þótt svo væri, þegar þess er gætt,
hve allar framkvæmdir hennar
eru stórar í sníðum og efnisfrek
ar. Þó mun ekki kunnugt hvern-
ig undírbúningi fjallsins er
háttað, eða hvort hann raun-
verulega stendur mjög lengi. En
aðallega mun skoðun jarðfræð-
inganna byggð á sögu Kötlu, og
verður nú vikið nánar að henni.
Talið er, að Katla hafi gosið
þessi ár: 1179, 1245, 1262, 1311,
1416, um 1490, 1580, 1625, 1660,
1721, 1755, 1823, 1860 og 1918.
Auk þess mun hún hafa gosið
um árið 1000, en vitneskja um
gos fyrir árið 1179 er svo ótraust,
að ekki mun byggjandi á henni.
Heimildirnar eru ekki fyllilega
öruggar, en ekki er við annað
betra að styðjast. Árið 1955 kom
smáhlaup úr Mýrdalsjökli, og
kunna þá' að hafa orðið einhver
eldsumbrot undir jöklinum, en
um það vita menn ekki nánar.
Miðað við þau gosár, sem til-
greind voru að framan, hafa bil
(í árum) milli gosa veriðþessi:
66, 17, 49, 105, 74, 90, 45, 35,
61, 3.4, 68, 37, 58, en 50 ár eru
nú liðin frá síðasta gosi.
Ég hef athugað þessa talnaröð
með tölfræðilegum aðferðum til
þess að komast að raun um,
hvort hún getj gefið einhverja
víshendingu um líkur á gosi í
framtíðinni. Til samanburðar voru
gerðar athuganir á hliðstæðum
talnaröðum fyrir Heklu og ýmis
eldfjöll í fjarlægum heimshlut-
um. Þessar athuganir gefa til
kynna, að billn milli gosa í Kötlu
séu nokkru jafnari að lengd en
samrýmzt getl þeirri kenningu,
að líkur á nýju gosi lúti lögmálj
happdrættisvinninganna, sem áð
ur var nefnt. Hið sama gildir
um Heklu. Bendir þetta aftur til
þess, að líkur á nýju gosi fari
lítið eitt vaxandi eftir því sem
líður frá síðasta gosi. Hins veg-
ar virðist þessi regla alls ekki
gjlda almennt um eldfjöll. Þvert
á móti skera Katla og Hekla sig
að þessu leyti greinilega úr öðr.
um eldfjöllum, sem ég athugaði.
Sem dæmi má' taka Huzi (Fúsí-
ana) í Japan. Það eldfjall hefur
samkvæmt góðum heimildum
gosið þessi ár síðan sögur hóf-
ust: 781, 800, 826, 864, 870, 932,
937, 999, 1033, 1083, 1511, 1560,
1700, og 1707. Samsvarandi bil
í árum eru: 19, 26, 38, 6, 62,
5, 62, 34, 50, 428, 49, 140, 7 og
(261). Þessi bil éru ójafnari en
samrýmist happdrættiskenning-
uruii og bendir það tál þess, að
líkur á nýju gosi í því fjalli
minnki eftir því sem líður frá
síðasta gosi.
Samkvæmt módeli, sem ég
gerðí um Kötlu, og kemur vel
heim við sögu hennar, eru 27%
líkur á því að gos verði innan
10 ára frá 1968, en 50% líkur
eru til að gos verði innan 20
ára. Þessum tölum verður að
vísu að taka með nokkurri var-
úð vegna þess, hvað talnaröðin,
sem lögð er til grundvallar, er
stutt, en varla komízt!' Hugsast
verður varla komizt. Hugsast
getur, að Katla taki upp á því
að gerbreyta hátterni sínu eða
jafnvel setjast í helgan stein og
skjóta þanníg öllum spádómum
ref fyrir rass. Og hún getur
einníg gosið þegar á morgun.
En sagan gefur ekki tilefni til
þeirrar ályktunar, að mjög mikl-
ar líkur séu til að hún gjósi
innan fárra ára.
Jón ErlingUr Þorlóksson
Jólatónleikar í
Háteigskirkju
Senn líður að jólum og áreið-
anlega hafa flestir komizt í hátíð
arskap, sem áttu þess kost að
hlýða á jólatónleika Kammer-
kórsins og Musica da camera,
er frarn fór í Háteigskirkju
þriðjudaginn 10. þ.m.
Tónleikarnir hófust á' því að
Musica da camera, en í þeim
flokki voru þeir Gísli Magnús-
son harpsicord, Jósef Magnús-
flauta, Þorvaldur Steingrímsson
fiðla, og Pétur Þorvaldsson cello,
léku Tríósónötu í c-moll eftir J.
J. Quantz, og er hljómburði
kirkjunnar um að kenna að
liljóðfæraraddirnar vildu renna
nokkuð saman í hröðu þáttunum,
en annars var sónatan fremur
vel unnin og áheyrileg. Sónata
í a-moll fyrir flautu og continuo
- eftir G. F. Handel var síðara
verkefni þcirra félaga, og hefðu
þcir gjarnan mátt leika annan
þáttinn ögn hraðar, og eelloið
liafði óþarflega hátt.
Kammerkórinn var stofnaður
1967, en er nú þegar orðinn
einn bezti kór landsins. Kórinn,
sem aðeins telur 18 meðlimi
hefur á að skipa mörgum úr-
vals röddum og þaulvönu kór-
fólki. Jafnvægi milli radda er
mjög gott, og söngur allur svo
blæfagur og fágaður að unun
er á að hlýða. Kórinn hóf söng
sinn með athyglisverðum lögum
eftir þá Z. Kodály, I. Stravinsky
og B. Britten, og var sérlega
skemmtilegt að kymiast lagi
Brittens „A Hymn to the Virg-
in”, þar sem kórinn söng tví-
skiptur.
Ruth L. Magnússon stjórn-
andi kórsins, söng síðan nokkur
einsöngslög af mikilli smekk-
vísi, þar sem hin fallega rödd
hennar naut sín vel.
Veigamesta viðfangsefni tón-
leikanna var jólakantatan „The
new born king” eftir Gordon
Jacob, en einsöng í kantöt-
unni sungu Guðrún Tómasdótt-
ir, ívar Helgason og Hákon Odd
geirsson, og komu nokkuð mis-
jafnlega frá hlutverkum sínum,
en Gpðrún hezt. Kantata þessi
er forvitnileg, og var eins og
annað, vel og fagurlega sungin.
Undirleik annaðist Elisha Kahn
af mikilli hógværð, og var það
skynsamlega ráðið, þegar það
er haft í huga, að píanóleikur.
nýtur sín ekki vel í Háteigs-
kirkju.
Egiil R. Friðleifsson.
JÓN
BISKUP
ARASON
Ævisaga biskupsins
volduga
Höfundur, Þórhallur
Guttormsson.
Fáir íslendingar hafa jafn-
stórbrotna ævi sem Jón Arasoia
biskup og engir lokið lienni á
jafn dramantískan hátt. Hanre
var um skeið voldugasti maðuir
landsins, hafði eins og hann
sjálfur komst aff orffi „undir sér
allt ísland nema hálfan annau
kotungsson.”
Jón Arason var liinn einasti for-
ystumaffur íslendinga, sem
reyndi aff hefja vopnaffa mót-
spymu gegn hinu erlenda valdi,
er þaff færðist í ankana, rauf
foma samninga og teygffi gráff-
ugar klærnar til fjármuna þjóíf
arinnar undir yfirvarpi trúar-
legra umbóta.
Leiff sú, er Jón biskup valdi,
hlaut aff liggja annaðhvort til
sigurs og sjálfstæðis þjóffarinn-
ar — cð'a á höggstokldnn. Þjóií
in hefur harmaff örlög þessa
mikilmennis í fjórar aldir. Reiði
hennar yfir dónismorðinu, sem
framiff var hjnn 7. nóv. 1559,
birtist í drápi Kristjáns skrifara
og allra danskra manna, sem til
náðist veturinn eftir, — síðustu
blóðhefndinni, sem framin hef
ur verið á íslandi.
Þórhallur Guttormsson, cand.
mag. hefur rjtaff ævisögu
„síffasta íslendingsins1 eins og
Jón Sigurffsson nefndi þcnnan
kaþólska biskup, á þessa hók.
Er þetta fjórffa bindiff, sem ltem
vr út í bókaíiokknunt MENN í
ÖNDVEGI.
* J
Isafold