Alþýðublaðið - 28.02.1969, Blaðsíða 5

ALÞÝÐUBLAÐIÐ 28. febrúart 1969 S
Emil Jónsson ufanríkisráðherra:
í APRÍLMÁNUÐI síðastliðnum
gaf ég hér á Alþingi skýrslu um af-
stöðu ríkisstjórnarinnar til Atlants-
hafsbandalagsins og varnarsamnings-
ins við Bandaríkin, — tvö náskyld
málefni, en þó aðskilin. Spunnust
þá nokkrar umraeður út af þessari
skýrslu, enda er hér um að ræða
tvö mjög þýðingarmikil atriði í ut-
anríkisstefnu okkar Islendinga. Eru
þessi mál stöðugt til íhugunar og
umræðu manna á meðal og síðast
varð umræða um þau hér í þing-
sölunum skömmu fyrir jólin. Og lét
ég þá orð' falla á þá leið, að tæki-
færi myndi gefast hráðlega að ræða
þessi mál nánar í almennum um-
ræðum um utanríkismál.
Skal ég þá fyrst víkja að Atlants-
Jiafsbandalaginu. Sögulegur aðdrag-
andi að stofnun bandalagsins og þró-
un þess eftir að það tók til starfa
er flestum Ijós, og gerði ég þessu
nokkur skil í skýrslu minni hinn
19. apríl síðastliðinn. Þó að mikið
hafi verið deilt um þátttöku okkar
í NATO á sínum tíma, þá held ég
að í raun og sannleika sé ekki á-
gréiningur um sögulegar aðstæður,
er lágu til þéss að við tókum þá á-
kvörðun'að gerast aðilar að varnar-
bnndalagi Vesturlanda. Jafnvel and-
stæðingar bandalagsins bera ekki
lengur brigður á þær.
Er við endurheimtum nð fullu
sjálfstæðið. úr hönduni Dana, var
sú þutitra skvlda lögð á herðar hins
nvia lvðveldis að varðveita þetta
sjálfstæði og trvgeja örvggi lands-
ins og frelsi þjóðarinnar. T’etta er
eitt böfuðverkefni utanfíkisstefnu
hvers fullvalda ríkis. Fvrir fimmtíu
árum töldu Tslendingar þessum mál-
um borgið mcð einhliða yfirlýsingu
um ævarandi hlutleysi og var Dön-
um falið að tilkvnna erlenclum rikj-
um þetta. Fn haldlevsi bessarar
vfirlvsingar kom einmitt skýrast í
ljós, bep-ar við Tslendingari burftum
vorið 1940 siálfir að taka öll okkar
mál í eigin hendur, áður. en Sam-
bandslögin höfðu runnið sitt skeið
á enda. Þevar við stofnnðum okkar
utanríkisráðunevti og bnrftum fvrst
í reynd að marka okkar nólitísku
utanríkisstefnu, sem ekki eingöngu
laut að sambandinu víð Dani, þá
cr það einmitt vegna bess að hlut-
lcvsið hafði brugðig.t. Það er efiir-
minnilegt tímanna tákn, að við tók-
um til við að stiórna okkar eigin
utanríkismálum á rústum hlutleys-
isstefnunnar.
Segia má að við höfum fvrst vik-
ið frá hlutlevsisstefnunni í verki,
cr við tveimur árum eftir að stvrj-
öldihni lauk gcngum í Sameinuðu
þjóðirnar, sem upphaflcga eru
hernaðarbandalag sigurvcgaranna í
scinni heimsstyrjöldinni. — Sviss-
lendingar, sem mcst Icggja upp úr
hlutleysinu allra þjóða og vopnum
búast til að verja þáp,diafa ekki enn
þanp dag í dag gengið í Sam-
einuðu þjóðirnar.
Að lokinni styrjöldinni settu
menn trú sína á Sameinuðu þjóð-
irnar, en fljótlega kom í ljós að
smáríkjunum yrði ekki sú stoð í
þeirn, sem vonir stóðu til, enda má
segja. að forsenda fyrir friðargæzlu
ákvæðunum í stofnskrá Sameinuðu
þjóðanna sé einmitt samkomulag
stórveldanna, sem neitunarvaldið
hafa í Oryggisráðinu. Fn þegar
möndulveldin höfðu verið lögð að
velli með sameiginlegu átaki
handamanna, þá upphófst fljótlega
kalt 'stríð milli austurs og vesturs.
Lögðu kommúnistar undir sig
austur Evrópuríkin hvert af öðru,
en Vesturlönd, sem fyrst i stað höfðu
fagnað friði og íafvopnazt með
undraverðum hraða, tóku nú að
ugga um hag sinn. Ljóst var fram-
sýnustu mönnum að bindast yrði
samtökum, ef takast ætti að spvrna
við fæti. Þróuðust þessi mál síðan
stig af stigi unz þar kom að ákveð-
ið var að stofna Atlantshafsbanda-
lagið, er kommúnistar höfðu hrifs-
að völdin í Tékkóslóvakíu og sett
Vestur-Berlín í herkví 1948. Var
okkur Islendingum boðin þátttaka
frá upphafi, og eftir vandlegúm at-
hugunufn var lagt til hér á Alþingi
og samþykkt að gerast stofnaðilar
að Nato. Hefur okkur borið gæfa
til að víðta-k samstaða hefur náðst
milli lýðræðisflokkanna þriggja, og
þar með meginþorra allra lands-
manna, um þetta grundvallaratriði
í örvggismálum þjóðarinnar út á
við. Hefur þar afstaðan mótazt af.
málefninu sjálfu og engu öðru. Fr
það tvímælalaust vilji þjóðarinnar
í þessu mikilvxgasta allra mála
sjálfstæðs og fullvalda ríkis.
OIl er þessi s'aga undanfarinna
20 ára kunn og óþarft að rekja
hana hér í löngu máli enn einu
sinni. Aðalatriðið er að við íslend-
ingar gerðumst aðilar að Atlants-
hafsbandalaginu af frjálsum
vilja og þar hefur okkur farnazt
vcl. F.nginn beitti okkur þvingun-
um til inngöngu, en sem oftar
fylgdum við að málurn frændþjóð-
um okkar, _er næst okkur standa á
Norðurlöndum, Norðmönnum og
Dönum.
Við erum fullgildif aðilar að At-
lantshafsbandalaginu og skrifuðum
undir samninginn ásarnt fulltrúum
11 annarra ríkja hinn 4.-apríl 1949.
Og er það í sjálfu sér mikilsverð
viðurkenning á sjálfstæði okkar og
fullveldi, að við erum hlutgengir
í samstarfi bandalagsþjóðanna, þar
sem stórveldi á borð við Bandarík-
in og ýmis minni ríki, eins og Hol-
land og Belgía til dæmis að taka,
sem þó eru margfalt fjölmennari
en við, starfa saman á jafnræðis-
grundvelli.
Er við gerðumst stofnaðilar að
NATO, gerðum við það með fyrir-
vara, eins og við ráðherrarnir þrír
úr ríkisstjór.n Stefáns Jóh. Stefáns-
sonar greindum frá. í skýrslu okkar
um undirbúningsviðrasðurnar í
Washington í marz 1949, og skal
ég koma að því síðar er ég ræði
varnarsamninginn við Bandaríkin.
Eftir því sem alþjóðasamningar
gerast, þá er Atlantshafssamning-
urinn tiltölulega einfaldur í snið-
um, — aðeins 14 greinar. I’etta er
raunar einn af höfuðkostum samn-
ingsins. Grundvallarhugmyndin er
augljós og skýrt sett fram. Tilgang-
urinn er að bindast samtökum um
varnir aðildarríkjanna og treysta
öryggi þeirra. I fyrsta lagi skal
revnt að efla friðinn og afstýra á-
tökum í milliríkjasamskiptum, og
í annan stað skal, aðstoða hvert eitt
aðildarríki, sem kynni að verða fyrir
árás, I fimmtu grein samnings-
ins segir, — að , vopnuéi
árás á einn eða fleiri aðila banda-
lagsins skuli talin árás á þá alla,
og verða þá gerðar sameiginlegar
ráðstafanir til að hrinda Æásinní og
trvggjæ aflur öryggi bandalagsþji)ð-
anna.
Þetta er undirstööuatrSðið, sem
legið hefur til grundvallar öllu sam-
starfi bandalagsþjóðanna á undan-
fömum. tv.eimur áratugum. Aftur á
móti er ekki að finna ítarleg. á-
kvæði í Atlantshafssamningnmn uni
uppbvggingu bandalagsins. Sam-
kvæmt. 9. greininni er þó kveðið á
um stofnun ráðs, cr skipað. skuli
fulltrúum allra aðildarríkjanna.
Bandalagið hefur gctað þróazt eftir
þörfum og tekið ýmsum breyting-
um ajjt frá upphafi. En skemmsí
er að. minnast, að Frakkar drógu
herlið- sitt undan samciginlegri yf-
irherstjórn bandalagsins, sem fyrst
hafði verið sett á laggirnar í apríl
1951, og voru þá viðhlítandi breyt-
ingar gerðnr, þannig að varnar-
styrkur bandalagsins er talinn sízt
minni en áður,. er. cndurskipulagn-
ingnnni var, Jokið>
Nú ætla ég ekki að fara hér nánnr
út í uppbyggingu bandalagsins,
upplýsingar þar að lútandi. liggja
fvrir hverjum sem vill kynna sér.
Fn ég. bendi aðeins, á, að bandaJag-
ið fylgist jafnan vel með breyttum
tímurn ng hefur aðlagað sig nýjum
kringumstæðum. Atlantshafsráðið
situr á stöðugum fundum árið um
kring og ráðherrafundir eru haldn-
ir a.m.k. tvisvar á ári. Þar er stefn-
an mörknð og síðan stöðugt unnið
að framkvæmd hennar, en að auki
hafa ofr á nndanförnum árum gef-
izt rækifæri til endurskoðunar á
störfnm handalagsins og stefnu-
marki. Má bar fvrst tilnefna skýrslu
vhrincranna þriggja, sem svo eru
nefndir. frá árinu 1956, en þeir
löcðu áherzlu á efnahags- og vís-
indasamstarf bandalagsþjóðanna
Framhald á 10. síðu.