Dagur - 19.02.1921, Blaðsíða 2

DAOUR
26
7. tbl.
verzlun meö gróða fyrir þjóðina,
að tapa 100 kr. eða 200 á hverju
kolatonni. Ávítaði stjórnina og þó
einkum Landsverzlunarstjórnina fyr-
ir aðferðina í skömtunarmálinu, þar
sem skömtuninni hefði verið svo
hagað, sem var, til þess að skella
tapi landsverzlunar yfir á almenn-
ing, sem hefði glæpst, til að kaupa
sykur fram yfir þáverandi þarfir,
rétt áður en sykur féll, af því hann
heföi kviöið sykurskorti framundan.
Þá mintist hr. B. L. á örðugleik-
ana, sem atvinnuvegir landsins
hefðu við að stríða. Viðreisnar von
þeirra væri, að geta kept við aörar
þjóðir f frjálsri samkepni, en nú
væri verið með þessari nýju einok-
unarstefnu, að koma sölu afurðanna
á eina hönd og það vœri að kippa
fótunum undan atvinnuvegunum. Fór
hann síðan allmörgum orðum um
ástandið eins og það væri orðið í
þessum einokunarhring, sem kaup-
félögin væru orðin. Spurði hvort
hann sem kaupfélagsmaöur mundi
mega selja eina kettunnu hérna í
bænum. Tók næst dæmi frá einok-
unartímanum, þar sem manni var
neitað um far til útlanda, nema
hann Iegöi fram uxaket sem farar-
eyri. Sagðist nú ekki hafa annað í
höndum, en ógjaldgenga seðla ut-
an lands; spurði, hvort hann mundi
mega taka með sér uxa, ef hann
færi utan. Sagði að ástandiö væri
nú orðið slíkt, að maður gæti orð-
ið fyrir fjárhagslegu tjóni við það
að komast á öndverðan meið við
suma menn. Spurði hvort það gæti
ekki skeð, að menn greiddu at-
kvæði, eftir því sem hagur þeirra
stæði hjá kaupfélögunum o. s. frv.
Þar næst mintist hr. B. L. á sam-
bandið milli verkamannaforsprakk-
anna og kaupfélagsforsprakkanna.
Um verkamenn þyrfti ekki að tala,
því þeir væru eins hann var áður
búinn að segja um bændur, vilja-
Iaus verkfæri í höndum forsprakk-
anna. Þetta samband hlyti að vera
bygt á einhverju hcerra og göfugra en
hann gœti skilið. Hann kvað þó
hagsmuni þessara tveggja aðila rek-
ast mjög á. Hann vitnaði í ein-
hverja grein í Tímanum til stuðn-
ings þeirri staðhæfingu sinni, að
samvinnumenn vildu sildarútveginn
feigan, sem verkamenn lifðu eink-
um á. Hinsvegar þætti verkamönn-
um bezt, þegar bændum gengi sem
hraklegast, því þá yrði ketverðið
Iágt. Honum þætti það meir en Iít-
ið tortryggilegt, hversu margir Heró-
desar og Pílatusar væru að verða
vinir, á þessum tímum. Verkamenn,
sem vildu landbúnaðinn feigan,
með því að gera þær kröfur á
hendur honum um kaupgjald, sem
hann gæti ekki risið undir og sem
sæu ofsjónum yfir því, að bændur
fengju hátt verð fyrir vöru sína, —
gætu þó narrað samvinnumenn til
fylgis við sig. Samvinnumenn, sem
vildu sjávarútveginn feigan eða
réttara síldarútveginn, sem að dómi
hr. B. L. er Iífsskilyrði Akureyrar
og sem vildu akast undan öllum
útgjöldum til bæjarins, gætu narrað
verkamenn til fylgis við sig, til þess
að halda uppi Landsverzlun. Þannig
nörruðu hvorir aðra. Tæplega væri
hægt að skilja þetta annan veg, en
að þetta væri runnið undan rifjum
forsprakkanna. Tilgangurinn sá að
komast til valda í bænum; ekki þó
til þess að spara, því verkamanna-
forkólfarnir prediki á móti sparnaði.
Verkamannaforingjarnir auðgist en
verkafólkið ekki. Peir vilji halda fólk-
inu fálœku, til þess að geta hafi það
i hendi sinni. Fyrirlesarinn sagðist
vita hvað fátæktin væri. Hann hefði
sjálfur verið svo fátækur, að hann
hefði ekki bragðað mat í tvo daga.
Enginn, sem sparaði ekki frá æsku,
yrði öðruvfsi en fátækur. En það
væri rothögg á mannúðina, að stofna
til fátæktar á þann hátt, að predika
á móti sparnaði.
Hr. B. L. veik oftar en einu sinni
að sambandi verkamanna- og sain-
vinnuforsprakkanna, sem var svo
óskiljanlegt og tortryggilegt í hans
augum. Komst hann að þeirri nið-
urstöðu að sambandið væri bygt á
þvf, aö hvorir vildu hjálpa öðrum
til valda. Samvinnumenn hjálpuöu
verkamönnum til valda í bænum.
Verkamenn hjálpuðu samvinnu-
mönnum, til þess að halda við
Landsverzlun, sem væri nokkurs-
konar samherji og hjálparhella S. f. S
og sem væru tveir'samstæðir hlekkir I
þeim einokunarfjötri, sem samvinnu-
menn væru að leggja þjóðina í.
Þessi hugsanagangur leiddi hann
síðan, til þess að koma með margs-
konar dylgjur um hag og ástæður
sambandsins og spurningar um það
efni, sem voru talsvert nærgöngular.
Hann vildi fá að vita hvað Sam-
bandið skuldaði Landsverzlun. Nú
væri búið að gera kaupféíögin
pólitísk, þau væru búin að ná í
sínar hendur völdum og fjármunum
landsins og nú væru þau líka búin
að leggja undir sig Landsverzlun.
Setjum svo, sagöi hr. B. L., að Sam-
bandið skuldi Landsverzlun 2*/2
miljón og að það skuldi annars-
staðar 2*/2 miljón. Hver yrði þá
ábyrgðin, sem hvílir á hverjum
bónda og hversu mikið félli á þjóð-
ina, ef Landsverzlun tapar fé sínu,
sem hún á hjá S. í. S. Þetta viljum
við fá að vita sagði hr. B. L. Áður
þurftum við ekki að spyrja um hag
Sambandsins, en nú síðan félögin
urðu pótitísk þurfum við að fá að
vita þetta. Áður nægði okkur Reyk-
húsafotsjónin. Nú nægir hún ekki
Iengur.
Og að lokum klykti hr. B. L. út
með bæn til guðs almáttugs um að
hann gæfi það, að við gætum orð-
ið frjálsir menn í frjálsu landi.
Það mátti segja, að allvel færi á
því, eftir því sem á undan var kom-
ið og á eftir fór.
Hr. B L, flutti fyrirlestur sinn af
mikilli mælsku, en ekki af eins mik-
illi smekkvísi. Auk þess, sem bent
var á hér að framan, sór hann eitt
sinn við drengskap sihn og alt sem
honum væri heilagt á himni og
jörðu, að hann vildi ekki segja ann-
að en sannleikann. En sumum mun
virðast, að á sannleikanum hafi orð-
ið misbrestur og að hr. B. L. hefði
I upphafi bygt erindi sitt á traust-
ari heimildum, ef honum hefði ver-
ið svona ákaflega ant um sannleik-
ann. Nærgöngulum spurningum
hans var sumum svarað og sumum
ekki, vegna þess að þeirra var ekki
spurt á réttum vettvangi. Lands-
verzlunarforstjórinn rak ofan i hann
gífuryrðin um Landsverzlunina við-
víkjandi kolatapinu og sykurskömt-
uninni og varð ekki annað séð, en
að hann rendi þeim.niður viðstöðu-
laust. Á ýmsan hátt lét hann undan
síga. Gekk jafnvel inn á það, að
viðskiftanefnd mætti starfa áfram, ef
nefndina skipuöu hæfir menn sem
Iétu til sín taka, þó hann væri áður
búinn aö telja hana mesta böl og
frelsisfjanda, sem mundi ef til vildi
hamla því, að hann gæti tekið með
sér uxa til utanfarar.
Þessi fyrirlestur verður smátt og
smátt tekin til athugunar hér í blað-
inu. Útdráttur þessi er auðvitað að-
eins lítill hluti af öllu, sem hr. B. L.
sagði við þetta tækifæri, en hann
er samt æriö nóg umræðuefni. Þó
skal það tekið fram, að andsvörum
frá honum verður ekki leyft rúm
hér í blaðinu. Ritstjórinn lítur svo
á, eftir að hafa hlýtt á prédikun og
bænir hr. B. L., að greinar hans um
samvinnumál eigi ekki heima í
Degi. Hann lítur svo á, að enginn
samvinnuvinpr mundi haga sér
neinstaðar í námunda við það, sem
hr. B. L. gerði við þetta tækifæri.
Ritfregi).
Réitur. Ritstj. Þóróltut Sig-
urðsson.'V. ár, i. og 2.
hefti.
Fyrir nokkru bárust Degi þessi heíti
af Rétti og þykir ástæða, til þess að
vekja athygli almennings á ritinu. Rit-
stjórinn dvaldi í Englandi s. I. vetur,
enda ber ritið þess glöggan vott, að
hann hefir komið þar og ekki verið
blindur fyrir þvf, sem var að gerast.
England er, eins og lesendurnir vita,
vfðtækasta s'órveldið í Evrópu. Vald
þess og ftök eru til og frá um allan
heim. Svo hefir verið litið á, að það
vissi ekki aura sinna tal. Sjálfir hafa
Englendingar álitið vald sitt og vin-
sældir í heirninura óþrjótandi. En strfð-
ið mikla hefir hróflað við mörgu, sem
hefir virzt vera jarðgróið. Svo er og
um keisaraveldið brezka. Það hefir
nú í öllum höndum með að halda
saman sundurleitum rfkishlutum. írland
hefir nú iengi verið í blóðbaði. Sagt
hefir verið, að biblfuþjóðin mikla hafi
gerst ívilnarar Hundtyrkjans vegna
rlkisvaldshagsmuna sinna á Indlandi
og vfða er meira og minna los út á
við, sem Lloyd George þarf að spenna
greipar uin. Hitt veldur þó meiru um
óvissu framtfðarinnar fyrir brezka veid-
ið, að þjóðin heima íyrir er að vakna.
Þjóðin er að verða meira sundurleit f
skoðunum. Annarsvegar er heimsveld-
isstefnan, sem vill halda sem fastast
við það skipulag, sem rlkir. Hinsvegar
er almúginn og verkalýðurinn, sem
metur drotnun yfir öðrum þjóðum
minna en hitt, að drotna yfir sínum
eigin lffskjörum. Lloyd George á þvl
við mikla örðugleika að etja inn á
við og út á við.
Réttur færir okkur að þessu sinni
ágæta fræðslu um þetta efni. Okkur
getur aldrei orðið litilsvirði að vita
um, hvað er að gerast hjá þessum
volduga nábúa okkar. Örlög okkar
sjálfra geta að ýmsu leyti verið því
háð. Eru það t. d. í verzlua og fleiru.
í ritinu er voldug ræða eftir Lloyd
George og svar Asquits við þeirri
ræðu. Margt fleila er f þes3um heít-
um. >Skipulag Islenzkra bókasafna«
ákaflega skýr og skarphugsuð grein
eftir Arnór Sigurjónsson, >Vandamál
vorra tíma« þýdd grein eftir C. N.
Starcke, góð grein. „Frá bretum'‘ eft-
ir ritstjórann. Sú grein er veigamest
og bezt. Hún gefur yfirlit atjórnmála-
ástandsins f landinu og dregur fram
f skýrum dráttum, það sem drepið var
á hér að framan. Seinast í ritinu er
byrjum á bók, sem heitir „Heillar
aldar rangsleitni“ eítir einn af hers-
höfðingjum Búa. Það er frásögn um
aðfarir Breta við þá fyrir aldamótin
sfðustu, þegar þeir voru að leita að
ófriðarátyllunni. Bretar hafa oftar en
einu sinni fundið ástæðu til þess að
bannfæra þessa bók, jafnvel f Suður-
Afríku. Og í Englandi er álitið, að
tvö eintök séu til af bókinni og ekki
meira. W. T. Stead hefir skrifað for-
mála bókarinnar, svo óhætt er um það,
að hér er ekki um almennan þvætting
að ræða. Helgi Hermann þýddi. Rétt-
ur er tvfmælalaust bezta tfmaritið,
sem nú kemur út hér á landi fyrir
þann hluta þjóðarinnar, sem hugsar
um fleira en daginn og veginn. Út-
sölumaður ritsins er Ben. Benedikts-
son, Baldurshaga, Akureyri. Ritið
kostar fyrir áskrifendur 4 kr. árgang-
urinn, en kr. 4.25 f lausasölu og er
þvf mjög ódýrt.
Þingfréttir.
Þingið kom saman þann 15. Kært
var yfir kosningu alþingismanna í
Reykjavfk, en var dæmd gild með
miklum meiri hluta atkvæða.
Forsetar sörnu. Efrideild: Guðm.
Björnsson, neðri deild: Ben. Sveinsson,
sameinað þing: Jóh. Jóh.
Stjórnin lagði um 50 frumvörp til
laga fyrir þingið þann 17. Þar á með-
al frumvarp um Æinkasölu á rúgi, rúg-
méli og hveiti. Annað um seðlaútgáfu.
Helztu drættir. Rfkisstjórninni veitist
heimild, til þess að gefa út 3 milljónir
á næstu 3 árum og lána Landsbank-
anum. íalandsbanki gefur út seðla
eftir þvt sem þörf krefur fram yfir
það. Eftir 2 ár byrjar íslandsbanki að
draga inn seðla sfna og gerir það á
næstu 10 árum, en Landsbankinn
gefur út að sama skapi. Ekki veit
blaðið hver takmörk er ætlast til að
verði fyrir útgáfurétti hvors banka
eftir þessu frumvarpi.
í framsóknarflokkinn gengu Magnús,
Stefán í Fagraskógi, Þorleifur, Eiríkur,
Gunnar og Björn á Rangá. Ffokkurinn
13 eða 14 menn og sterkastur f þinginu.
Yfirmatsnefnd er að ljúka störfum.
Hefir hækkað mat f flestum sýslum
landsins.