Dagur - 13.01.1944, Blaðsíða 5

Fimmtudaginn 13. janúar 1944
DAGUR
5
Haliclór Halldórsson, byggingafulltrúi:
VERÐLÆRKUN
Áhrif hennar á öryggi eignarréttar og öryggi atvinnulífsins.
J^JORGUNBLAÐIÐ birti 10.
des. sl. grein eftir Vigfús
Guðmundsson, þar sem borin er
fram tillaga um, að verðlag og
vísitala sé lækkað niður í það,
sem var fyrir stríð, og að sú
breyting gerist á ca. 3 árum.
Markmið tillögunnar er: ,,að
gengi krónunnar verði hafið
upp úr því öngþveiti, gengisleys-
is og gagnsleysis, sem hún nú er
sokkin í, engum til gagns, en öll-
um til óþurftar". Og enn segir:
„Ef fastur grundvöllur yrði
fenginn fyrir lækkun dýrtíðar-
innar ár frá ári, væri það örugg-
asta trygging atvinnuveganna og
hagsæld ríkis og þjóðarinnar.
Áhugasamir dugnaðarmenn yrðu
þá hugdjarfari og öruggari að
auka atvinnutæki sín og stofna
lil nýrrar atvinnu og iðnaðar.
En það væri jafnframt bezta og
öruggasta vörnin gegn stórfelldu
atvinnuleysi, sem allir óttast nú
og ékki að ástæðulausu."
Hér er í stuttu máli, en greini-
lega, lýst þeirri skoðun, sem al-
mennust mun vera um lausn
dýrtíðarmálanna.
Við skulum nú athuga betur,
hvort sú leið, að láta allt verðlag
lækka niður í það, sem var fyrir
núverandi styrjöld, muni reynast
þjóðinni eins hagsæl og menn
gera sér vonir um.
öryggi eignarréttar, með tilliti
til lánsfjár og skulda. *
Peningar eru notaðir til að
fullnægja tvenns konar þörf við-
skipta á milli manna: Þeir eru
notaðir sem mælikvarði á verð-
gildi vinnu, vinnulaun. Lífs-
þarfir, svo sem vörur, húsnæði o.
fl.» er síðan metið til peninga-
verðs og látið gegn greiðslu í
peningum. Á þennan hátt þjóna
peningarnir framleiðslu og dreif-
ingu verðmæta. Viðskiptin ger-
ast á líðandi stund. Verðgildi
vöru og peninga er jafnt, þar
sem seljandi vörunnar getur aft-
ur framleitt eða keypt sömu
vörutegund fyrir sama verð. Á
þessu sviði fullnægja pening-
arnir fullkomlega hlutverki
sínu. 1 öðru lagi eru peningar
notaðir gegnum lánaviðskipti
sem mæilkvarði til geymslu á
gildi verðmæta. Þessi viðskipti
gerast á lengri eða skemmri
tíma samkvæmt gerðum samn-
ingum. Á þessu sviði fullnægir
það peningakerfi, sem nú er not-
að, alls ekki hlutverki sínu. Á
umbrotatímum slíkum sem við
nú lifum, getur verðgildi mynt-
ar breytzt stórkostlega frá þeim
tíma, sem lán er veitt, þar til
það er endurgreitt. Viðskiptin
geta orðið svo ójöfn, að um full-
komið rán verðmæta sé oft að
ræða. Þessi viðskipti eru i eðli
sínu ósamrímanleg ríkjandi
réttarfarshugmyndum vorum. —
Sparifjárinnstæður, verðbréf
eða annað lánsfé, sem til var á
árunum fyrir núverandi styrjöld,
og sem kemur aftur í hendur
eigenda á verðbólgutímanum.
hefir þá rýrnað að verðgildi um
þrjá fjórðu hluta þess sem það
áður var.* Á sama tíma og á
sama hátt hafa gamlar skuldir
endurgreiddar á verðbólgutím
anum fallið um þrjá fjórðu
hluta upprunalegs verðgildis.
Nú hafa myndazt nýjar sparifjár-
innstæður á verðbólgutímanum,
að tölum til langt fram yfir það,
sem áður hefir þekkzt hér á
*Þótt vísitalan sýni aðeins 260 stig,
virðist flestum, að verðlag sé nú fer-
falt hærra en fyrir stríðið.
landi. Og nýjar skuldir hafa
einnig myndazt í stærri mæli-
kvarða en áður. Það eru skuldir
vegna nýrra húsabygginga, nýrra
atvinnufyrirtækja, nýrra raf-
virkjana, hitaveitu Reykjavíkur
o. fl. Og nú þarf tafarlaust að
hefja nýsköpun atvinnuveganna
sem verðbólgan hefir valdið, ef
það er enn leiðréttanlegt. En
það verður ekki bætt með nýju
og enn meira ranglæti. 1 þessu
sambandi vildi eg benda mönn-
um á að kynna sér rit um „Lög-
skráð dagsgengi miðað við fasta
stofnkrónu", eftir Böðvar Bjark-
í stærri stíl en nokkru sinni fyrr., an.
Lækkun verðlagsins frá því, sem >
nú er, þegar hinar nýju spari-
fjárinnstæður og nýju skuldirj
hafa myndazt, niður á það stig,
sem var fyrir verðbólgutímann,
Jjýðir óréttmælan og stórkosUeg-,
an eignaflutning verðmæta milli
manna. Nýmyndaðar skuldir og
innstæður endurgreiðast með
ferföldu verðgildi.* Það er rétt
og skylt að bæta það eignatjón,
Einnig mætti benda á, að
Láns- og leigulög Bandaríkjanna
sniðganga peningakerfið sem
verðmiðil. Þau lán eiga að end-
urgreiðast með jafnvirði í vör-
um. Það ætti að vera ljóst, að
hag Jjeirra manna og fyrirtækja,
sem stofnað hafa til meiri háttar
skulda á verðbólgutíma, er illa
komið ,ef stórkostlegt verðfall á
að verða lausn dýrtíðarmálanna.
Það er ei vænlegt atvinnulífi
þjóðarinnar, ef svo skal launa
* Nokkur dæmi um breytilegt verð-
gildi myntar:
Maður, er nýstofnað hefir bú í
sveit, fær að láni 10 ær hjá nágranna
sínum, metnar til peningaverðs á kr.
1500. Að þrem árum liðnum ber hon-
um að endurgreiða lán sitt kr. 1500.
A sama tíma hefir verðlag aftur
lækkað niður í það, sem var fyrir
verðbólguna. Hann greiðir sömu upp-
hæð í krónum, en til þess þarf hann
þá að selja 40 ær. Annar maður á 1
milljón kr. í sparisjóði og notar það
eigi fyrr en verðlag hefir lækkað nið-
ur í 1/4 hluta þess sem nú er. Hann
hefir þá eignazt verðmæti sem jafn-
gilda 4 milljónum króna, pamkvæmt
núverandi verðlagi. Án minnsta til-
/erknaðar, annars en að láta inn-
stæðu sína bíða eftir verðfallinu, hef-
ir hann aukið eign sína um verðmæti
ið upphæð 3 milljónum króna (mið-
að við núverandi verðlag).
Nú má eignast 10 íbúðarhús fyrir
aina milljón kr. Eftir verðfallið, 40
sams konar hús. Fyrir þá, sem eiga
spariféð í bönkunum nú, er verðfallið
íuðveldasta leiðin til auðssöfnunar,
til að leggja undir sig þjóðarauðinn
íllan. Hin vinnandi alþýða þessa
'ands og málsvarar hennar verða að
skilja þetta.
dugnað og áræði. Um 30% af
íbúum hinna stærri kaupstaða
búa nú í nýbyggðum eða ný-
keyptum húsum. Leiga eða hús-
næðiskostnaður þessa fólks mun
vera um þrefalt hærri en hin lög-
verndaða leiga gamalla húsi, sú
sem vísitöluútreikningurinn
byggist á. Það er einkum ungt
fólk, sem nýmyndað hefir heim-
ili og það, sem hefir flutt búferl-
um ,er búa verður við þessi hús^
næðiskjör. Þótt verðlag og vísi-
tala lækki, mun þessi húsaleiga
haldast fyrst um sinn. Það er nú
þegar brýn nauðsyn, að ástæður
þessara manna verði teknar til
greina í gegnum útreikning
vísitölunnar. En ef enn á að
kreppa kjör þeirra með lækkaðri
vísitölu, eru það engin sældar-
kjör, sem hið unga, fullvalda, ís-
lenzka lýðveldi býr verðandi
borgurum sínum.
Öryggi atvinnulífsins.
Hér að framan hafa verið færð
SOGN OG SAGA
Þjóðfræðaþættir „Dags“
Hei thu-strandið við Hvanndali 1888.
[Skrásett af Jóni Jóhannessyni fiskimatsm. Siglufirði. Eftir frásögn Sigurð-
ar, Guðmundssonar frá Vatnsenda, 1942, en hann var vinnumaður í Vík í
Héðinsfirði þegar strandið varð, — þá 18 ára gamall].
Haustið 1888 var óstillt og illviðrasamt. — Gránufélagið hafði
þá mikla verzlun á Siglufirði. Aðallega byggðist sú verzlun á há-
karlaútgerðinni, sem þá stóð hér enn í talsverðum blóma, þótt
hafískárin næstu þar á undan hefðu nokkuð kippt úr henni.
Gránufélagið var hér að kalla mátti eitt um hituna, því önnur
fastaverzlun en þess, var hér ekki þá; aðeins kom hér eitthvað af
lausakaupmönnum, hinum svokölluðu „spekulöntum“, og var
það aðallega skonnortan „Haabet" frá Borgundarhólmi, sem um
mörg ár hafði siglt hingað til Siglufjarðar, legið hér yfir sumar-
tímann og verzlað við landsmenn. Þótti „Haabet" flytja góðar
vörur og selja þær sanngjörnu verði.
Verzlun Gránufélagsins á Siglufirði var ekki einskorðuð við
Siglufjörð né heldur við sjávarafurðirnar. Ólafsfjörður, Héðins-
fjörður og Fljótin, og jafnvel alllangt inn eftir austurkjálka Skaga-
fjnrtferini, sóttu þá verzlun í Siglnfjörð. Fékk þv< Gránufélagið
einnig talsvert af landbúnaðarafurðum, og á Siglufirði var þá
talsverð fjártaka á haustin.1)
Gránufélagið átti sjálft þau skip, er það haíði í förum landa i
milH. Það voru skonnortur. Sumar þeirra frönsk fiskiskip, sem
höfðu strandað hér við land, félagið keypt og náð á flot aftur.
Flest munu þessi skip hafa verið um og yfir 100 smálestir. — Eg
man eftir Gránu, Rósu, Christine og Herthu, sem ræðir um í frá-
sögn þessari.
Vorið 1888 var kalt. Hafísinn lá við Norðurland fram í júni-
mánuð. Úr þessu bættist þó nokkuð er fram á sumarið kom, en
þó mun afkoma manna á Norðurlandi hafa verið fremur léleg.
— Haustið var harðviðrasamt. Hertha lá hér á Siglufirði fram eft-
ir haustinu og beið eftir haustvörunum. Hún lagði í haf héðan
24. október, og hélt austur með landinu. Sennilega hefir hún ekki
verið komin lengra en austur á Grímseyjarsund eða austur í
Skjálfandaflóann um nóttina, þegar veður brevttist snögglega.
Gekk að með norðan eða norðaustan storm með dimmviðris
bleytuhríð og stórsjó, og hélzt hríðin í viku og setti niður allmik-
inn snjó, en frostlítið var oftast.
Skipstjóri á Herthu var Hans Petersen, sem síðar var lengi
skipstjóri á Rósu. Voru þeir, hann og Lauritz Petersen skipstjóri
á Gránu, synir gamla Petersens, fyrsta skipstjórans á Gránu
(Framhald).
') Árið 1902, man sá er þetta ritar, að fastir reikningsmenn við Gránufél.-
verzlunina & Siglufirði voru um 720, og mun um helmingur þeirra hafa ver-
hftwttir i þ*»ium iv«itu».
rök fyrir óréttmætum eigna-
flutningi milli manna, sem verð-
breytingar valda. Auðvitað hefir
slíkt stórkostleg áhrif á atvinnu-
lífið. Nýsköpun atvinnutækja er
alltaf að meira eða minna leyti
háð lánsfé. En hér kemur fleira
til greina. Aðstaða okkar til við-
skipta út á við breytist skyndi-
lega, Jaegar stríðinu lýkur. Þá
hefjast aftur óhindruð viðskipti
við þau lönd, sem næst liggja, og
þar sem verðlag hefir breytzt
miklu minna en hér. Með
óbreyttu gengi verður þá kaup-
máttur okkar eigin gjaldeyris
stórum meiri á erlendum mark-
aði en gegn vörurri framleiddum
innanlands. Inn í landið verða
keyptar vörur, sem okkar eigin
iðnaður er nú farinn að fram-
leiða með góðum árangri. Verð
þeirra mun verða svo lágt, að
innlenda framleiðslan verður þá
ósamkeppnisfær. Hægfara lækk-
un vísitölunnar (þótt hún væri
framkvæmanleg) myndi ekki
bjarga aðstöðunni. Mörg okkar
ungu iðnfyrirtækja munu fyrr
hafa gefizt upp. Nýsköpun at-
vinnufyrirtækja undir slíkum
aðstæðum er eigi líkleg. Eina
leiðin til að bjarga okkar inn-
lenda iðnaði er að nota gengis-
lækkun til að jafna þann að-
stöðumun, sem hin mikla verð-
bólga hefir skapað. Þar sem iðn-
aður okkar er enn ungur og ekki
fullþroskaður, þolir hann alls
ekki að kaupmáttur okkar eigin
myntar sé meiri gegn erlendum
vörum en innlendum. Aðstaða
{reirra atvinnugreina, sem fram-
leiða vörur til sölu á erlendum
markaði, verður engu betri. Sala
á landbúnaðarvörum á erlend-
um markaði er vonlaus, nema
gengislækkun komi til hjálpar.
Framleiðslukostnaður á þessum
vörum er nú svo hár. Svipað
mun mega segja um sjávarútveg-
inn. Þótt aðstaða hans á þessu
sviði sé miklu betri, mun einnig
hann lenda í óþolandi kreppu,
nema gengislækkun komi þar
enn til hjálpar. Verzlunarfyrir-
tæki munu verða fyrir miklum
áföllum af lækkandi verðlagi.
Verðgildi vörubirgða getur rýrn-
að stórkostlega, einkum ef verð-
breyting kemur skyndilega.
Niðurlag.
Hvort sem litið er á öryggi
eignarréttar eða öryggi atvinnu-
lífsins verður það rökrétt álykt-
un, að núverandi verðlagi ber
að halda sem minnst breyttu.
Þegar aðstæður viðskipta okkar
við aðrar þjóðir breytast, ber að
nota gengisbreytingu sem jafn-
vægisslóð. Lækkandi verðlag
mun skapa þjóðinni innbyrðis
ófrið, atvinnuleysi og hvers kon-
ar óáran. Réttlát stjórn skapar
frið. En friður veitir þegnum og
þjóðfélagi hagsæld. Það er talað
um að nú skulu menn slá af
kröfur. Nei, þjóðin þarf að gera
meiri kröfur um fullkomið rétt-
læti og starf handa hverjum
manni, sem vill og getur unnið.
Aðeins það er menningarþjóð-
félagi samboðið. Aldrei áður
hefur íslenzka þjóðin haft aðra
eins möguleika og nú, til meiri
starfa og aukins þroska. Það er á
ábyrgð þjóðarinnar, en aðeins
á valdi þings og stjórnar, hvern-
ig aðkallandi vandamál hennar
1 verður leyst, — hver verða hin
, iyniM ipor okkar unga lýðveldii,