Dagur - 20.01.1944, Qupperneq 3

Fimmtudaginn 20. janúar 1944
DAGUR
3
Jónas Jónsson:
FJÁRPESTIN OG „VÍSINDIN44
Skömmu eftir að ráðuneyti Tryggva Þórhallssonar hafði strand-
að á kjördæmamálinu 1932, ákvað sú stjórn, sem þá tók við, að
beita sér fyrir innflutningi búfját í því skyni að bæta úr erfiðleik-
um kreppunnar, sem þá þrengdi mjög að bændum. Þó að undar-
legt megi heita, var Páll Zophóníasson, kvikfjárræktarráðunautur
landsins, sem allra manna mest hafði hvatt til innflutnings er-
lendra kinda, ekki látinn standa fyrir innflutning’’
um, heldur var mælingamaður Búnaðarfélags íslands, Ásgeir L.
Jónsson, sendur til Þýzkalands og látirin kaupa þar nokkrar kara-
kúl-kindur, sem síðan var dreift víða um landið. Eftir stutta stund
tók að bera á fjársýki á nokkrum þeim bæjum, þar sem útlenda
kynbótaféð hafði verið sett í því skyni að bæta bústofninn. Sýkin
var einna fyrst kunn í Deildartungu í Borgarfirði, og síðan um
stund kennd við þann bæ. En brátt kom í ljós, að karakúl-féð
hafði sýkt víðar en þar, svo sem norður í Aðaldal í Þingeyjarsýslu
og víðar. Veikinni var lítill gaumur gefinn í fyrstu. Var helzt
leitað til Dungals, sem hafði þá um stund framleitt vel nothæft
bóluefni móti bráðafári og flutt inn ensk ormalyf, sem reypdust
vel við lungnaveiki í sauðfé. Dungal tók að rannsaka mæðiveikina
í Deildartungu, og virtist alls ekki hafa áttað sig á, hver voði var
á ferðum. Ef hann hefði sagt eins og var, að hér væri um að ræða
nýjan og hættulegan fjársjúkdóm, sem ekki væri að svo stöddu
unnt að lækna, myndu menn hafa orðið varasamir, reynt að ein-
angra hið sjúka fé í Borgarfirði, enda hefði þá verið auðvelt að
koma við fjárskiptum. En Dungal þóttist kenna sjúkdóminn og
lýsti í Mbl. allítarlega sniglum, sem valdir væru að veikinni.
Taldi hann sig hafa fundið þessa snigla í Deildartungu, og áttu
þeir að lifa á grasinu og berast síðan í kindurnar og valda sjúk-
dóminum.
Morgunblaðið hafði lagt mikla stund á að kynna bændastétt
landsins, að Dungal væri mikill vísindamaður og stæði ákaflega
framarlega í öllu, sem lýtur að húsdýrasjúkdómum hér á landi.
Bændum hafði þótt gott bóluefni hans, og héldu sumir, að hann
hefði fundið upp hið enska ormalyf. Að vonum var bændastétt-
irini þess vegna mikil fróun í því, þegar Mbl. fullyrti, að Dungal
þekkti borgfirzku veikina til fulls, enda þótti þá einsætt, að meðul
myndu þá finnast til að bæta úr þessu meini.
En hér fór á annan veg. Sýkin breiddist út frá Borgarfirði um
Gullbringu- og Kjósarsýslu, Árnessýslu, Húnavatnssýslu, Dali og
nokkuð til Vestfjarða. Jafnframt kom önnur veiki, sem líka staf-
aði frá karakúl-kindum, fram í Hreppum og á Austurlandi. Er
sú pest nefnd garnaveiki og er talin öllu skæðari sjálfri mæðiveik-
inni. Að lokum varð svo vart þriðju sýkinnar frá sömu uppsprettu
í Þingeyjarsýslu. Hefir hún sýkt og eytt miklu af fjárstofni bænda
milli Jökulsár í Axarfirði og Skjálfandafljóts. Á síðustu missirum
breiðist hún út um vesturhluta Suður-Þingeyjarsýslu, og hlýtur
því að sýkja fjárstofn Eyfirðinga og Skagfirðinga, ef ekki tekst að
hindra, að sýkin haldi áfram vestur á bóginn.
Eftir að átakanlega kom í ljós, að Niels Dungal hafði sagt miklu
meira heldur en hann gat staðið við um borgfirzku pestina, dró
hann sig að mestu í hlé frá opinberum afskiptum af málinu, en
hafði þó eins konar tilraunastöð með mæðiveikar kindur rétt við
Reykjavík. Mun kostnaður viðþessar tilraunir, sem var allmikill,
hafa verið tekinn af ríkisfé, sem varið var til mæðiveikivarna.
Ungur læknir, að nafni Guðmundur Gíslason, dóttursonur
Jakobs Hálfdánarsonar á Húsavík, hafði unnið um alllangt skeið
með Dungal að búfjárveikindarannsóknum hans. Varð nú að ráði,
að hann tæki við mæðiveikirannsóknum og væntanlegum lækn-
ingum. Ríkið keypti jörðina Keldur í Mosfellssveit, 10 km. frá
Reykjavík, sem heimili fyrir rannsóknarstöð. Voru þangað fluttar
kindur þær, sem Dungal hafði haft í tilraunastöð sinni. Auk þess
voru þar nokkrir hestar, í sambandi við „serum“-framleiðslu til
vamar mænuveiki í unglömbum. Þá er og ráðgert, að á Keldum
skuli vera mikil rannsóknarstöð til að tryggja vörugæði á lýsi,
sem selt er til útlanda, og fleiri þess háttar starfsemi. J>egar Guðm.
Gíslason kom að Keldum, lét hann sem hann væri þaulæfður vís-
indamaður, með marga sigra og uppgötvanir í lífsbókinni. Var
honum umhugað um tvennt: Að vera talinn vísindamaður, og að
hafa ekki yfir sér eftirlit neins valds nema ráðherra. Alþingi átti
ekki að ákveða fjárveitinguna til „vísindanna" á Keldum. Til-
raunaráð landbúnaðarins og rannsóknaráð ríkisins máttu ekki
koma nærri starfsemi hans. Tilboð Guðmundar Gíslasonar um
að hann vildi standa „undir ráðherra" voru í hans augum sama
og að vera algerlega óháður öllu eftirliti þjóðfélagsins, en gæti
fengið peninga úr ríkissjóði eins og hann vildi. Að lokum kom
þar, að Alþingi neitaði að Guðmundi Gíslasyni væri fengnir
peningar eftirlitslaust. Fór fjárveitinganefnd þá í heimsókn að
Keldum. Gaf þar á að líta byggingaframkvæmdir Guðmundar.
Var þar mikið samsafn af óskipulegum steinsteypuskúrum, og
mun ríkið hvergi eiga jafn-viðvaningslega gerðar byggingar. í
hesthúsinu var lítið um hesta vegna ,,serum“-framleiðslunnar,
en því meira um vel alda gæðinga, sem undirmenn Guðmundar
áttu, og munu að öllum líkindum hafa haft þá þar, án hans vit-
undar. Um lækningar við mæði- eða garnaveiki var ekki að tala
frekar en fyrri daginn. Þegar Guðm. Gíslason rak sig á, að hvorki
Alþingi eða ríkisstjómin vildu hafa rannsóknirnar á Keldum utan
við fjárlög og utan við aðhald mannfélagsins, sagði hann upp
stöðu sinni. Tók mæðiveikinefnd hann þá í bili í þjónustu sína,
og rak hann einhverja lækningastarfsemi á mæðiveiku fé norður'í
Þingeyjarsýslu. Ekki bar sú viðleitni nokkurn árangur, en bænd-
um, sem létu Guðmund fá kindur til meðhöndlunar, þótti hann
erfiður og ósanngjam í viðskiptum um bætur fyrir féð.
Eftir að séð var, að ekki myndi verða mikið gagn að „vísindum“
Guðm. Gíslasonar, var tíðrætt um annan ungan mann, sem nokk-
uð hafði fengizt við sjúkdómafræði erlendis. Ekki reyndist hann
smátækari í kröfum. Lét í veðri vaka, að maður á borð við hann
gæti ekki sætt sig við minna en 4—5 sérfræðinga sem undirmenn
við Keldnabúið, og að stofnunin væri engum háð, nema vilja
forstöðumannsins og greiðsemd ráðherrans. Þriðji sérfræðingur
af sama tagi, sem bauð fósturjörðinni vinnu sína við vissa tegund
ar náttúrufræðirannsóknum, vildi fá eitt þúsund krónum hærri
árslaun, heldur en elzti starfsmaður við rannsóknastofu atvinnu-
veganna, og að kona sín fengi þar atvinnu og jafnhá árslaun eins
og einn af helztu fræðimönnum sem þar starfa.
Þorvaldur Thoroddsen, Stefán Stefánsson, Bjarni Sæmunds-
son og Helgi Péturss töldu sér sæma að vinna ár eftir ár að hin-
um merkilegustu verkum við rannsóknarstörf á Islandi með
þeirn kjörum, sem þjóðin gat boðið. Eftir alla þessa rnenn liggja
mikil og staðgóð vísindastörf. En 1 lausung yfirstandandi tíma
kemur hver óreyndur skólapiltur af öðrum. Þeir kalla sig vís-
indamenn, án þess að nokkuð liggi eftir þá, og heimta að gera
fátækt og erfiðleika landsmanna, eins og sauðfjárpestirnar, að
fjársukksfyrirtæki fyrir sig og sína.
Eftir að sýnt var, að Níels Dungal, sem var sá eini, af hinum
sjálfkjörnu vísfndamönnum, sem reynt hafði í alvöru að fást við
íslenzka dýrasjúkdóma, hafði gefizt upp, var sýnt að ekki yrði á
annað að treysta en brjóstvit bændastéttarinnar í fjárpestarmál-
um. Má segja að bændur hafi á síðari árum algerlega haft mæði-
veikivarnir í sínum höndum. Þeir hafa reynt að hindra útbreiðslu
veikinnar með girðingum og varðsveitum. Þeir hafa gert tilraun-
ir með fjárskipti. Þeir hafa leitazt við að lijálpa bændum til að
finna í sínu eigin fé skepnur, sem kynnu að þola pestina. Meðan
vel lætur í ári og dýrtíðin blómgast hefir verið hægt að eyða
miklu fé í sambandi við mæðiveikivarnir. En þegar hin mikla
kreppa er komin eftir að stríðinu lýkur, verður þyngra undir
fæti með öll fjárútlát. Það er þess vegna eitt hið þýðingarmesta af
framtíðarmálum atvinnulífsins á íslandi, að horfast í augu við
þann voða, sem stafar af fjársýkinni. Vísindin .hafa í bili gefizt
upp, þó að nóg sé framboð frá hálfu viðvaninga, sem lofa bjarg-
ráðum, ef þeir megi leika vísindamenn í pestarmálum. Framlög
til pestarmála, eins og nú tíðkast, tefja fyrir eyðileggingunni, en
ekki heldur meira. Bændastéttin og aðrir menn, sem fást við
þjóðmál, mega ekki gleyma þeim voða, sem stafar af fjársýkinni.
m
HJARTANLEGA ÞAKKA eg kvenfélaginu „Hjálpirí' í Saur-
bæjarhreppi fyrir jólagjöfina. Óska félaginu gæfu og gengis á
komandi árum.
ALBÍNA KRISTJÁNSDÓTTIR.
HJARTANLEGA þakka eg öllum þeim, sem heimsóttu mig
á 75 ára afmælisdaginn minn og gáfu rqér góðar gjafir. Sömuleið-
is þakka eg öllum fjær og nær, sem sendu mér hugheilar kveðjur
þarm sama dag. — Guð blessi ykkur öll.
Arnarnesi, 16. janúar 1944.
GUÐM. MAGNÚSSON.
Húsasmíðar eftir stríðið.
Tilbúin húsl Verksmiðjufram-
leiðsla! Þessi orð eru tæpast lík-
leg til þess að-vekja neina hrifn-
ingu í hugum þeirra, sem bíða
þess með óþreyju, að tímarnir
leyfi þeim að reisa hús og heim-
ili. Þau minna þá á eitthvert
ómerkilegt hrófatildur, — stríðs-
framleiðslu, en virðast fjarri
traustu og notalegu framtíðar-
áeimili. En orðið verksmiðju-
smíði hefir þó rutt sér braut
undanfarna mánuði og skapað
sér þó nokkurn virðingarsess í
hugumþeirra, sem fylgjast með.
Og víst er, að kerfið, sem við það
er bundið, getur skapað þjóð-
inni mikil þægindi ef rétt er að
farið.
Lítum þá nánar á þýðingu
þess. í húsabyggingúm er hún
þessi: a) Úrvals teikningar af
húsum eða húsahlutum notaðar
þannig, að húsinu er skipt nið-
ur í ákveðna hluta og hver hluti
fyrir sig framleiddur í þúsunda-
vís. b) Hlutarnir, eins og þeir
koma frá verksmiðjunni, settir
saman í heild. Til dæmis: bað-
herbergi er teiknað þannig, að
baðkerið og handlaugin eru við
sama vegg. Verksmiðjusmíði
þess mundi þannig hagað, að
fyrst yrði skilrúmsveggurinn
gerður og því næst baðkerið og
handlaugin sett við hann, ásamt
öllum leiðslum og krönum, er
með þarf og þannig frá gengið,
að setja megi vegginn upp í
heilu lagi. Þessi húshluti er
síðan sendur í heilu lagi á bygg-
ingarstaðinn og settur upp á
skömmum tíma. Víst er að 75%
af innréttingu íbúðarhúsa má
fullgera í verksmiðjum. Baðher-
bergi, eldhús, skápa, stiga o. s.
frv., mætti auðveldlega fram-
leiða í stórum stíl. Reynsla hefir
þegar sýnt, að þetta er auðvelt og
margan hátt heppilegt. Allir
vilja tilbreytingu í húsagerð og
innréttingu og fá að ráða sjálfir
um útlit heimila sinna. Þessu er
engan veginn fórnað, þótt tekin
yrði upp sá háttur, er hér hefir
verið getið. Utanhússgerð er enn-
þá á valdi húseigandans að
mestu leyti. Innréttingar af
ýmsu tagi mundu hæfa vissri
gerð húsa og gefinni stærð her-
bergja. Fyrir stríðið voru byggð
200.000 húsa árlega í Eng-
landi .Nú er ráðgert að fljótlega
eftir stríðið þurfi að byggja 4—5
milljónir íbúða í Englandi, auk
skola og annarra opinberra bygg-
inga. Þegar slíkar stórfram-
kvæmdir eru ráðgerðar er verk-
smiðjusmíði að einhverju leyti
ekki aðeins æskileg, heldur bráð-
nauðsynleg. Skipulagning fram-
leiðslunnar er komin á það stig,
að auðvelt á að vera, að reisa á
þennan hátt hús, sem eru í senn
traust, vistleg og búin öllum
þægindum. Ýmsar nýungar í
byggingaiðnaði verða þannig
mun betur hagnýttar, heldur en
ef hver einstaklingur á að brjóta
þar öll vandamál til mergjar,
eins og fyrr tfðkaðist.
(Útdráttqr úr grein í Qbseryer).