Dagur - 17.02.1944, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Fimmtudaginn 17. febrúar 1944.
FUNDARÁLYKTARIR „LÖ6SKILN-
ADARMANNA" A AKUREYRI
Glundroðamennimir í sjálf-
stæðismálinu hafa gefið sér
samheitið lögskilnaðarmenn. —
Með nafngift þessari vilja þeir
eflaust gefa til kynna, að halda
beri fast við ákvæði sambands-
laganna frá 1918 um aðferðina
við afnám þeirra, að þar megi
ekki víkja frá um hársbreidd.
Það er því eðlilegt, að ályktanir
þær, er „lögskilnaðarmenn“ hér
í bæ samþykktu á fundi sínum
7. þ. m. og birtar voru í síðasta
blaði samkvæmt bón þeirra,
hefjist á því „að skora á ríkis-
stjórnina og Alþingi að hvika
ekki frá ákvæðum dans-íslenzkra
sambandslaga um aðferðina við
afnám þeirra“.
I sambandslagasáttmálanum
viðurkenna Danir fullan rétt
fslendinga til sambandsslita eft-
ir árslok 1943, og aðalatriðin um
það hvemig þau skuli fram fara,
ef til kæmi ,eru á þá leið, að
fyrst verði Alþingi með vissum
meiri hluta atkvæða að sam-
þykkja skilnaðinn, og síðan fari
fram leynileg atkvæðagreiðsla
allra kosningabærra manna í
landinu til samþykkis eða synj-
unar málinu.
Nú skyldi maður ætla, að það
væru fyrst og fremst þessi ákvæði,
sem „lögskilnaðarmennirnir"
vildu ekki láta hopa frá, enda
hefir „óðagotsmönnum", sem
Alþýðumaðurinn kallar svo, víst
aldrei dottið það í hug. En nú
kemur það spaugilega í ljós, því
í 3. ályktun fundar „lögskilnað-
armanna" lýsa þeir ánægju sinni
yfir því, að fram hafi komið
uppástunga, þar sem ætlazt er
til að höfð sé önnur aðferð en
sú, sem fyrirskipuð er í sam-
bandslögunum og er því algjört
brot á þeim. Þessa aðra aðferð
virðast „lögskilnaðarmenn" fall-
ast á og eru þá orðnir á móti
ályktun sinni um hvika ekki frá
ákvæðum sambandslaganna f
þessum efnum.
Fyrrgreind uppástunga er um
það, að þjóðfundur, en ekki bein
atkvæðagreiðsla allra kosninga-
bærra manna, eins og sambands-
lögin segja fyrir um, ráði úrslit-
um í skilnaðar- og lýðveldismál-
inu. Þessi þjóðfundur yrði þá að
sjálfsögðu fulltrúafundur, sem
að vísu væri kosið til með al-
mennum kosningum eftir lögum
er Alþingi yrði-að setja þar um,
en þó er einnig gert ráð fyrir, að
þar ættu setu ýmsir æðstu em-
bættismenn í Reykjavík sem
sjálfkjörnir og án umboðs frá
kjósendum.
Hvað sem um þessa þjóðfund-
aruppástungu má segja, þá verð-
ur ekki um það deilt, að hún er
hvorki eftir bókstaf né anda
sambandslaganna, en hún er
meira en brot á þeim lögum, því
að hún stríðir einnig móti
stjórnarskránni. Það kann nú
„lögskilnaðarmönnum" að finn-
ast smámunir, því að alltaf megi
breyta stjórnarskránni, en þær
breytingar þurfa nú að sam-
þykkjast á tveimur þingum með
kosningum á milli, svo að nokk-
uð getur það nú dregið i tímann,
en þó að þetta væri nú allt um
garð gengið, þá væri eftir að
setja og samþykkja lög um þjóð-
fundinn, efna til kosninga til
hans, og svo fundarhaldið sjálft,
sem enginn getur um sagt, hvað
langan tíma kynni að taka.
Þegar á allt þetta er litið, ligg-
ur það í augum uppi, að ef
framkvæma ætti þjóðfundarhug-
myndina, þá yrði skilnaðurinn
og lýðveldisstofnunin að færast
allmjög fram í tímann. Þetta sjá
„lögskilnaðarmenn", og það þyk-
ir þeim auðvitað bærilegt, því
að frestur þess, að ísland fái
fullt frelsi; er þeim fyrir öllu.
Þann frest vilja þeir kaupa dýru
verði, svo dýru, að þeir vilja
vinna það til, að brotin verði
ákvæði sambandslaganna, sem
þeir þó á yfirborðinu þykjast
vilja verja.
í 2. fundarályktun sinni telja
„lögskilnaðarmenn" eigi
„heppilegt né' sæmilegt" að
ganga frá lýðveldisstofnun, fyrr
en viðræður hafi farið fram við
konunginn.
Það er alkunnugt, að á undan-
förnum mánuðum hafa „lög-
skilnaðarmenn“ þrástagast á því,
að afnám sambandslaganna megi
ekki fram fara án viðræðna við
Dani, og að ekki megi stofna lýð-
veldi á Islandi án viðræðna við
konunginn. En þegar þessir
menn eru spurðir að því, hvað
eigi að tala við Dani og hvað við
kónginn, þá vita þeir það ekki.
Þessi krafa um viðræður virðist
því ekki hafa nokkurn tilgang.
Ef „lögskilnaðarmenn" hefðu í
huga að til mála gæti komið að
samið yrði um, að einhver
ákvæði sambandslaganna yrðu
látin gilda áfram, þá mætti segja,
að krafa þeirra um viðræður
væri skiljanleg. En því harðneita
þeir. Þeir segjast vera ákveðnir
skilnaðarmenn og harðir á því
að stofnað verði lýðveldi á ís-
landi, og þó að Danir og kon-
ungurinn verði hinir örðugustu
í þessum málum, þá tökum við
ekkert tillit til þess. Niðurstaðan
hlýtur því að verða sú, að krafan
um viðræðurnar sé tilgangslaus,
en þá hefir hún líka ekkert gildi.
í fjórða lagi krefjast „lögskiln-
aðarmenn" þess, að ríkisstjórnin
gefi út bók, er innihaldi öll skjöl,
skilríki og orðsendingar, er
varða þessi mál. Það, sem mestu
varðar í þessum efnum, eru
samningagerðir og orðsendingar
milli íslenzku ríkisstjórnarinnar
annars vegar og stjórna Bret-
lands og Bándaríkjanna hins
vegar. En um þessi mál er ís-
lendingum sæmilega vel kunn-
ugt. Þeir vita, að þegar þessir að-
ilar gerðu hervarnarsamninginn
1941, þá viðurkenndu þessi stór-
veldi „algert frelsi og fullveldi
íslands", og var þá m. a. um það
samið, að Bandaríkin og ísland
skiptust á diplomatiskum sendi-
mönnum. íslenzka þjóðin veit
og, að á árinu 1942 fóru fram
orðsendingar við Bandaríkin
um skilnaðarmálið, og að þeim
orðsendingum lyktaði á þann
veg, að hinn 14 .okt. það ár til-
kynnti sendiherra Bandaríkj-
ann hér ,að stjórn hans mundi
ekkert hafa á móti því, að ísland
yrði gert að lýðveldi 1944. Frá
öllu þessu hefir verið skýrt opin-
berlega.
Hvaða skjöl og skilríki eru'
það þá, sem verið er að heimta |
að birt verði í bókarformi? Að
líkindum vita „lögskilnaðar-
menn“ ekkert, hvað þeir eru að
biðja um.
Þá er 5. og síðasta ályktunin á
þá leið, að ,,lögskilnaðarmenn“
„æskja þess, að fram fari útvarps-
umræður um sambands- og lýð-
veldismálið milli lögskilnaðar-
manna og hraðskilnaðarmanna,
þar eð útvarpið hefir til þessa
einungis flutt einhliða áróður
um málið“. (Leturbr. blaðsins.
Nei, „hvað er að tarna, hvað
sagðirðu þarna?“ Var ekki uppá-
stungan um þjóðfund og rök-
stuðningur fyrir henni flutt í út-
varpinu? Var bréf ríkisstjóra
vors „einhliða áróður um mál-
ið?“ Svo er að heyra á orðalagi
ályktunarinnar, en áreiðanlega
hefir það ekki verið tilætlunin
að halda því fram. Það er bara
eins og hver annar klaufaskapur,
þó að undarlegt sé, þar sem jafn
færir menn eiga í hlut. „Lög-
skilnaðarmenn" ættu að venja
sig á að hugsa, áður en þeir
tala.
Að öðru leyti má segja, að
ályktun þessi sé meinlaus, en lík-
lega gagnslaus. Það getur vel
verið, að einhverjir hafi gaman
af að heyra menn einu sinni enn
leiða saman hesta sína í útvarp-
inu, en mál þessi eru orðin svo
þaulrædd, að vart mun nokkuð
nýtt fram koma, þó að stofnað
væri til útvarpsumræðu um þau.
Og vafalítið mundi slík umræða
ekki verða „lögskilnaðar“mönn-
um til ávinnings eða ánægju.
Þegar lögskilnaðarmenn í
gæsalöppum eru spurðir að því,
hvort þeir ætli að óbreyttum
kringumstæðum að greiða at-
kvæði móti því, að ísland fái
óskorað vald yfir öllum sínum
málum og að hér verði stofnað
lýðveldi 17. júní næstk., þá
yppta þeir öxlum; annað svar
gefa þeir ekki. Af þessu má
marka, að þeir séu á báðum átt-
um. í lengstu lög má því vona,
að þeir átti sig og fylgi réttu
máli, þegar til þjóðaratkvæða-
greiðslu kemur. Annað væri
þeim heldur ekki sæmandi. Eng-
um Islendingi er það sæmandi
að greiða atkvæði á móti réttum
málstað þjóðar sinnar.
SOGN OG SAGA
---Þjóðfræðaþættir „Dags“-
SIGURÐUR BRENNIR
skráð eftir frásögn Jóns Jónssonar frá Hofsstöðum við Mývatn af Helga
syni hans, veturinn 1939. Af Sigurði Brenni er þáttur prentaður í Grímu
10. h., bls. 3—8. Hefir Þorsteinn M. Jónsson skráð hann að mestu eftir
sögn Sigurjóns Þorgrímssonar. Eru þar flest aðrar sagnir nema Steðjasag-
an, sem þó er fyllri hér. Frá andláti Brennis er sögninognæstumsamhljóða.
Ætt Sigurðar Brennis.
Maður er nefndur Helgi, sonur Illuga prests á Þóroddsstað.
Bróðir Helga var Jón Illugason lærði í Skógum á Þelamörk.
Hann var göldróttur mjög og átti í brösum við nafna sinn Jón á
Hellu á Árskógsströnd, svo sem segir í þjóðsögum.
Jón Illugason í Skógum var faðir Jóns á Laugalandi föður
Stefáns föður Galdra-Geira á Végeirsstöðum. Þorgeir Stefánsson
(Galdra-Geiri) vakti upp draug þann er „Þorgeirsboli" nefnist og
orðinn er þjóðfrægur.
Helgi Illugason, bróðir Jóns í Skógum bjó á Ytra-Felli í Aðal-
reykjadal. Kona hans var Elín Ólafsdóttir systir góðfrægasta
galdramanns á íslandi, Arnþórs á Sandi.
Einn sona Fjallshjónanna hét Pétur. Hann bjó á Fjalli eftir
föður sinn. Einn sona hans var Vigfús á Geirbjarnarstöðum. Börn
Vigfúsar voru Sigríður og Þorkell er bjó á Tjörn í Reykjadala.
Dóttir Þorkels á Tjörn var Guðrún á Sílalæk, móðir Sigurbjargar
á Sandi móður Guðmundar á Sandi. Annað barn Guðrúnar á
Sílalæk Þorkelsdóttur, var Þorkell á Syðra-Fjalli faðir Indriða.
Systir Þorkels á Tjörn var Sigríður Vigfúsdóttir. Hún giftizt
Sigurði, austlenzkum manni. Þeirra son var Sigurður á Lundar-
brekku faðir jóns bónda þar og Sigurðar er síðar bjó í Brenniási,
og kallaður var Brennir eftir bæ sínum.
Þegar Sigríður Vigfúsdóttir, systir Þorkels á Tjörn dó, var
þessi staka ort;
Kveður enginn vakurt vers,
vanta söngs íþróttir,
frá því rýmdi siðug sess
Sigríður Vigfúsdóttir.
Um Þorkel bróður hennar kveður Indriði þetta:
Enginn kvað eins hratt og hátt,
hér um þessar slóðir.
Lýsing Sigurðar og kvonfang.
Sigurður Sigurðsson, kallaður Brennir var meðal-hár, rýr um
lendar, baraxla, bringuþunnur og allur ófagur, en þó hvergi
stórlýti, ljós á hár og hörund og svipurinn ekki mikill. Hann
hirti skepnur svo vel að þær gljáðu af spiki og þrifum, en gekk
sjálfur óþveginn venjulega í hvítum strigabuxum en voru gljáar
af fitu og óhreinindum. Hann talaði fast og dró.orðin til áherzlu,
en gól stundum í upphafi setninga, til frekari áherzlu. Hann tal-
aði skipulega og var meinfyndinn í frásögn og tilsvörum.
Kona Sigurðar hér María. Hún var dóttir Áma, er byggði
Sandvík í Bárðardal upp af auðn. Kona Árna var Hólmfríður
Aradóttir frá Skútustöðum. Hólmfríður var samfeðra Kristjönu
á Gautlöndum móðir Jóns Sigurðssonar. Þau María og Sigurður
áttu ekki börn. Bróðir Maríu var Ari, kallaður „Blessað blóð“.
Ari var blíðmæltur í eyru manna en illmálgur á bak. María var
lík bróður sínum, hún kvakaði fram orðin og voru raddföll þeirra
hjóna, Sigurðar og hennar, mjög ólík að hrynjanda.
Jóni Jónssyni frá Hofstöðum var Sigurður Brennir mjög
minnisstæður frá því hann sá hann í fyrsta og síðasta sinn. Jón
lék að gullum með systkinum sínum á Kolli við tún á Hofsstöð-
um við Mývatn. Þau áttu sér einskis ills von og voru niðursokkin
í leiki sína, unz þau heyrðu ámátlegt gól og hrukku við. Var þar
kominn ókunnur maður fast að þeim, otaði hann fram kollóttu
priki og sagði um leið: „Eg skal reka þetta í rassinn á ykkur“.
Ekki varð þó af framkvæmdum.
(Framhald).