Dagur - 17.02.1944, Blaðsíða 4

4
DAGUR
Rítstjóm: Ingimax Eydcil,
Jóhcmn Frímann,
Haukur Snorraaon.
AígreiSslu og innheimtu annast:
Sigurður Jóhannesson.
Skrifstoía við Kaupvangstorg. — Sími 96.
Blaðið kemur út á hverjum íimmtudegi.
Árgangurinn kostar kr. 15.00.
Prentverk Odds Bjömssonar.
Skip hefir farizt, báta vantar
■^IÐ ÍSLENDINGAR erum að vísu frá önd-
verðu vanir tíðindum um sjóslys og skaða á
höfunum kringum strendur landsins, en þó setur
menn ávallt hljóða, er slíkar harmafregnir berast
mönnum til eyrna. Það er og mála sannast, að
með hverri fleytu, sem týnist úr íslenzka flotan-
um, gjöldum við álíka afhroð hlutfallslega eins
og stórþjóð, sem tapað hefir fólksorrustu og
misst heil herfylki á vígvöllunum.
En þótt þjóðin sé þannig ýmsu vön í þessum
efnum, hefir þó fyrst kastað tólfunum nú á allra
síðustu tímum um sjóskaðana og stórslysin. Sjald-
an eða aldrei fyrr hefir Ægir konungur látið svo
skammt stórra högga á milli. Höfuðskepnurnar
virðast hafa hamazt gegn sjóhetjum okkar og
flota. Það er sárt og hörmulegt, en yrði þó að
þolast möglunarlaust, ef við engan væri að sak-
ast nema blind og hamröm náttúruöfl, og æðsta
herstjórnin að baki víglínanna hefði hvergi legið
á liði sínu né brugðizt skyldum sínum í neinu.
Hitt er óþolandi og ósköp, ef handvömm, ófor-
sjálni og óseðjandi gróðafíkn einstakra manna
eða félaga á sinn þátt í fleiri eða færri síðustu
stórslysa hér við land. — En því miður benda
sterkar líkur til þess að svo sé.
Það er upplýst eftir óyggjandi heimildum, að
eftir að hið háa fiskverð kom til sögunnar nú á
ófriðarárunum, hafa ýmsir stórútgerðarmenn
breytt verulega útbúnaði skipa sinna í því skyni,
að þau rúmuðu sem mestan afla. Talið er full-
víst, að breytingar þessar hafi i flestum tilfellum
dregið mjög úr öryggi skipanna og spillt gæðum
fisksins. Við umræður um þessi mál á Alþingi
hefir t. d. sannazt, að hleðsla togaranna hefir
með þessum hætti í mörgum tilfellum tvöfalda*zt
síðan árið 1939. Þá hefir Þorvaldur Bjömsson
hafnsögumaður gefið merkilega og hörmulega
skýrslu á Fiskiþinginu um fyrirhyggjulausar og
stórhættulegar breytingar, sem gerðar hafa verið
á gömlum, erlendum skipum, sem keypt hafa
verið til fiskveiða hér við land. Fjölmörg önnur
gögn, sem hér væri of langt mál upp að telja, hafa
upp á síðkastið komið fram í þessum málum, og
hníga þau öll mjög í sömu átt: óseðjandi gróða-
fíkn einstakra manna og félaga annars vegar og
ónógt aðhald og eftirlit hins opinbera og skipa-
skoðunar ríkisins hins vegar hafa á síðustu tím-
um teflt lífi fjölda sjómanna og öryggi skipanna
1 bráðan voða.
Við svo búið má ekki lengur standa. Ríkisvald-
ið verður að kippa hér í taumana með fullum
myndugleika og hlífðarleysi gegn glæframönnun-
um, áður en lengra er haldið á þessari slysabraut.
Hér er meira í húfi en svo, að nokkur vettlinga-
tök dugi. Sjómennirnir okkar eru settir í fremstu
víglínu í baráttu þjóðarinnar allrar fyrir daglegu
brauði og menningarlegum lífskjörum í landinu.
Þeir 'hafa til alls annars og betra unnið en að
heilsu þeirra og lífi sé að óþörfu teflt í tvísýnu
vegna stopuls stundarhagnaðar, sem þá er allt of
dýru verði keyptur.
DAGUR
Fimmtudaginn 17. febrúar 1944
í
Bjargálnamaður og vafafé.
£*UNNAR BÓNDI GUNNARS-
SON, skáldið á Skriðuklaustri,
hefir, svo sem alkunnugt er, nýlega
afsalað sér „vafafé“ úthlutunamefnd-
ar ríkisstyrkjanna til skálda og rit-
höfunda, og ennfremur mælzt undan
því, að nokkur fjárbeiðnarerindi séu
rekin fyrir hann á Alþingi. Kveðst
Gunnar vera efnalega sjálfbjarga, og
eflaust mun honum og þykja það all-
vafasamur heiður að eiga mat verka
sinna undir andlegum landaurareikn-
ingi þeirra manna, er fara eins og
stendur með umboð ríkisvaldsins í
þessum efnum. Úthlutunarskrá þeirra
hefir nýlega verið birt, og er hún eitt
hið furðulegasta plagg. En það mun
almannarómur, að hvað sem annars
megi segja um dómvísi rithöfunda
þeirra, er í nefndinni eiga sæti, sé
hitt vist, að hvorki hafi þeir gleymt
sjálfum sér né einkavinum sínum,
þegar „heiðurslaununum“ var úthlut-
að. Hæstur allra trónai þó Halldór
Kiljan Laxness með 17—20 þús.
„heiðurslaun" af almannafé á næsta
ári (að meðtalinni grunnlaunahækk-
un og verðlagsuppbót, sem borguð
hefir verið á fjárhæðir þessar).
Tvö skáld um málefni
dreifbýlisins.
J^ESENDUM ÞESSA blaðs mun
kunnugt um ýmis skrif þessa
skáldkonungs úthlutunaruefndarinnar
um íslenzk menningarmál, þ. á. m. um
málefni dreifbýlisins í landinu. Nú
hefir Gunnar Gunnarsson, „sá styrk-
laus'i", látið nokkuð til sírt heyra um
þessi efni, og er raunar býsna fróð-
legt fyrir landslýðinn að bera saman
tóninn í ummælum þessara tveggja
manna, þegar þeir ræða hvor um sig
um kjör, menningu og aðstöðu fólks-
ins í sveitum landsins — annarsvegar
bæjarmannsins með „heiðurslaunin“
háu af almannafé og hins vegar
skáldsins, sem telur sig geta lifað af
penna sínum og afrakstri íslenzkrar
gróðurmoldar. — Gunnar á Skriðu-
klaustri var' nýlega á ferð í höfuð-
staðnum og átti þá tal við blað eitt
þar, er spurði hann frétta úr sveit-
inni. Fórust skáldinu svo orð m. a.:
Bóndinn og skáldið.
— Eg kann ágætlega við mig á
Skriðuklaustri. Það er manni eðlilegt
að vera tengdur því lífi, sem hrærist
í kringum mann, þátttakandi í at-
vinnu þjóðarinnar. Kann vel við að
hafa vítt útsýni og tært loft. Bregður
við, þegar ég kem í bæjarloftið hérna.
— Búskapur mikill á Klaustrinu?
— Nei, það get ég ekki sagt, um
300 ær. Eg á varla bóndanafnið skil-
ið, því að ég vinn svo lítið að bú-
skapnum sjálfur.
— Meira að ritstörfum?
— Allt öðru vísi en áður. Fer mér
hægar. Ekkert sem rekur á eftir,
nema það, að ekki er hægt að lifa án
þess að starfa að því að koma hugs-
unum sínum í orð.
Fyrr á árum vann ég við skrifborð-
ið vissa tíma á dag og þoldi illa að
vera truflaður. Nú er þetta allt öðru
vísi. Nú valda daglegar frátafir eng-
um óþægindum lengur. Og verði þær
miklár yfir daginn, get ég unnið þeim
mun lengur fram eftir nóttunni.
Sveitalífið hefir hressandi áhrif á
mig.
— Hvaða verk eru í smíðum?
— Bezt að tala sem minnst um
það. Þau koma fram á sínum tíma.
Læknisleysið í dreifbýlinu
— „til smánar og stórtjóns“.
EGAR læknisleysið í sveitinni ber
á góma, lætur Gunnar Gunnars-
son m. a. svo um mælt:
„Læknafæðin er skelfileg fyrir
Auitfirðinga, Ef maður verður alvar-
lega sjúkur, getur það hæglega orðið
svo mikið fjárhagslegt áfall fyrir
hann, að hann fái ekki afborið það.
Eg veit um dugnaðarmann í af-
skekktri sveit, sem varð alvarlega
veikur. Hann hefir m. a. brotizt í því
að reisa nýbýli. Hann þurfti að láta
sækja læknir þrisvar sinnum. Kostn-
aðurinn við þær ferðir varð samtals
á 3. þúsund krónur. Ungbam datt af
legubekk ofan á gólf með pelann sinn.
Þetta var í Hornafirði. Þurfti að
sækja lækni austur á Djúpavog.
Ferðin kostaði 1200 krónur.
Þið, sem búið í fjölmenninu, gerið
ykkur enga hugmynd um þessa erfið-
leika.
Það er ekki hægt að láta héruðin
vera læknislaus, eins og viðgengizt
hefir í allmörg ár. Því hvað er þjóð-
félagið, ef það miðar ekki fyrst og
fremst að því, að þjóðfélagsþegnarnir
láti sig skipta um hagi annarra. Lækn-
ar fá menntun sína til þess, að þeir
geti hjálpað sjúkum. Það er skylda
þjóðfélagsins að sjá um, að fólk geti
með skaplegu móti náð til læknanna.
Að láta þetta slarka svona áfram,
eins og verið hefir, er þjóðspillandi."
Nú mun vera fyrir þinginu frum-
varp um lagfæringu á þessu ófremd-
aróstandi. Er ráðgert að flytja lækn-
inn frá Brekku á Fljótsdal að Eiðum.
Mun að því einhver bót þótt fjarri
sé, að full lækning geti talizt
Þrekraunir í óbyggðum.
■jTRFIÐLEIKARNIR í ‘fámenni
sveitanna eru margir, %em þið
borgarbúar vitið lítið um.
Flestir bændur hafa ekkert fólk
yfir veturinn, nema skyldulið sitt.
Þegar eitthvað ber út af, sjúkdómar
eða slys, eru heimilin í voða og öll
framtíð fólksins.
Sumarið 1942 kom maður austur á
Hlíð og seldi þar nokkra hesta. Tveir
þessara aðkomuhesta struku. Annar
fannst um haustið eftir langa Ieit Til
hins fréttist í sumar uppi á Brúarör-
æfum. Hann hafði gengið þar af um
veturinn. Annar hestur sást þar með
honum. Ekki voru tök á því í sumar
að leita þá uppi. Þegar komið var
fram á haust, tóku tveir menn sig
upp til að leita hestanna. Annar þess-
ara manna var bóndinn að Heiðarseli
á Jökuldalsheiði. Hinn var frá Ei-
ríksstöðum. Þeir tóku með sér nesti
til tveggja eða þriggja daga. Þeir ætl-
uðu ekki að vera lengur á ferðinni.
Þeir fengu hríð á öræfunum og lentu
í villum. Eftir viku fannst Eiríks-
staðamaðurinn uppi á fjalli. Hann
ráfaði þar um og vissi lítt, hvar hann
fór, aðframkominn af hungri og
þorsta. Þeir höfðu orðið viðskila.
Bóndinn í Heiðarseli fannst nokkru
síðar. Hann var ennþá verr kominn,
kalinn á báðum fótum. Fyrst í stað lá
hann heima, en var fluttur fyrir jól í
sjúkrahúsið á Seyðisfirði. Hætt við,
að hann fái aldrei bót meina sinna.
Þessu líkar eru ýmsar raunasögur
úr erfiðu lífi sveitafólks, sem lítt er
talað um.“
Vinnumannskaup — 120 dilkar.
Að lokum segir G. G. í blaðavið-
tali þessu:
„Annars mætti margt segja um
sveitabúskapinn, bæði hvernig hann
er nú, og hvemig framtíðarútlit hans
er. Eg þarf í mínum búskap hér um
bil 120 dilka til að greiða kostnað
við að halda einn vinnumann, kaup,
fæði og orlofsfé, og fæ að likindum
90 kr. fyrir dilkinn. — Hvað er fram-
undan, þegar verðhrunið kemur?
Ef landbúnaðar á að geta staðizt
hér í framtíðinni, þarf að gera honum
gagngerðari umbætur en flesta grun-
ar. Það er eg alveg viss um. En má-
ske höfum við tækifæri til að tala
um þau fnól betvir *einna.“
MODIR, KONA, MEYJA
Það var hérna á dögunum, að mig vantaði skó-
svertu. — Eg gekk inn í eina verzlunina okkar
og bað um umræddan varning. ,,Því miður er
engin skósverta til,“ svaraði afgreiðslustúlkan,
„. . . . nema Sjafnar,“ kom svo löngu síðar! Eg
gat ekki varizt brosi. „Nú já, ekkert nema Sjafn-
ar, en eg ætla að fá eina dós.“ Eg sá ekki betur
en stúlkan yrði öldungis forviða!
Um gæði skósvertunnar ætla eg ekki að ræða
hér — en fyrr má nú vera!
Þessi saga af skósvertunni er annars ekkert
einsdæmi. Flestir munu kannast við svör eins og
þessi t. d.: „Því miður, bara Gefjunardúkur". —
„Ekkert nema þetta íslenzka band“ og svo mætti
lengi telja. „Fussum fei og svei, svei“, segir sumt
fólk og grettir sig, ef því er boðinn íslenzkur
varningur, en „namm, namm“, segir það, ef
varningurinn er útlendur.
Hvernig á nú iðnaðurinn okkar að þrífast í
slíku andrúmslofti?
Nei, það er sannarlega kominn tími til að
læknast af þeim gamla og leiða kvilla, að allt sé
Uezt, er frá útlandinu kemur.
Saga sú, er hér fer á eftir, hefir nýlega borizt
hingað frá Ameríku:
Iúðsforingi nokkur úr ameríska hernum, er
dvaldi hér, keypti íslenzkan dúk frá Gefjun og
sendi heim konu sinni í „dragt“. Nokkru síðar
var þessi frú í boði (cocktail-party) skammt frá
New York, og var þá í drágtinni úr þessum ís-
lenzka dúk, er maður hennar hafði sent henni. 1
boðinu gengur til hennar maður, sem hún hafði
aldrei séð áður, ávarpar hana og segir: „Afsakið
frú, en er þetta ekki Gefjunardúkur?" Frúin
játti því, en spurði, hvernig í ósköpunum honum
hefði dottið þetta í hug.
Sagði hún að maðurinn sinn, er verið hafi á
íslandi hafi sent sér efnið.
„Jú,“ sagði þessi herramaður, „það er nú ekki
á hverjum degi, sem maður sér Gefjunardúk, en
hvar sem hann sézt, kemst maður ekki hjá því að
veita honum sérstaka eftirtekt, því að hann er
svo auðkennilegur og fallegur".
Maður þessi er sérfræðingur á sviði vefnaðar-
og dúkaframleiðslunnar í Ameríku.
Kannske þessi saga geti kennt einhverjum að
meta betur okkar eigin framleiðsluvörur, því að
hún er sönn og kemur frá útlandinu í þokkabót!!
„Puella“.
★
Kvillar karla og kvenna. Veikindadagar kven-
fólks eru helmingi fleiri en karla. Samt er konan
langlífari. Líftryggingarfélag í Bandaríkjunum
gerir ráð fyrir að heilbrigt meybam nái 64,36
ára aldri, en piltbarn lifi 60,18 ár.
— Karlar eru oftar litblindir en konur.
— Konur ná sér fljótar og betur eftir mikinn
blóðmissi og þola betur vökur.
— Konur þola öllu betur sársauka en karl-
menn.
— Piltar eru oftar vanskapaðir en stúlkur
fæðast t. d. oftar með skarð í vör, aukalega fingur
og tær eða bægifót. Þeir eru líka oftar örvhentir
eða fávitar frá barnaæsku.
/
— Kvenfólk þolir betur svæfingar en karlmenn.
— Þær fyrirfara sér sjaldnar.
— Úr botnlangabólgu deyja helmingi fleiri
karlar en konur (í U. S. A.). Hins vegar þjást
konur oftar af gallsteinum, sykursýki og rykkja-
dans („st. Veit’s dans“).
Úr („Heilbrigt líf“).
★
_______j. Hugrekki mannsins heldur
honum uppi í sjúkdómi hans, en
dapurt geð, hver fær borið það?
(Orðskviðir Salómons),