Dagur - 09.03.1944, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 9. marz 1944
DAQUR
3
Jónas Jónsson:
MILLI FJALLS OG FJÖRU
Þegar liðnar voru aldir frá því að Shakespeare andaðist, keyptu
Englendingar hús hans í Stratford on Avon og gerðu það að al-
þjóðareign og minjajþip allra enskumælandi þjóða. Var þá að
vonum fátt eitt til af þeim gripum, sem verið höfðu í húsinu í
tíð skáldsins og vandamanna hans. En svo mikils þykir vert um
þetta Shakespeare-heimili, að þangað koma í heimsóknir hundruð
þúsunda ár hvert og þykjast góðu bættir að sjá, þó ekki sé meira
en húsið, þar sem skáldið bjó og dó. — Þjóðverjar voru meira á
verði með heimili Goethes í Weimar. Það stendur enn óhreyft,
eins og það var, þegar skáldið andaðist. Yfir rúm hans er breitt
sama teppið eins og þar var, þegar Goethe kvaddi heiminn með
orðunum: Meira ljós.
í fátækt okkar íslendinga er ekki verndað svo mikið sem eitt
heimili til minningar um andans menn þjóðarinnar. En eitt slíkt
heimili er til, sem enn er hægt að vernda. Það er hús Matthísar
Jochumssonar við hlið hinnar nýju kirkju á Akureyri. Skáldið
byggði þetta hús, bjó þar lengi með börnum og barnabörnum og
andaðist þar. Að vísu hefir lnisinu verið breytt lítils háttar síðan
þá, en það má auðveldlega lagfæra. Auk þess er svo skammt liðið
frá andláti skáldsins og mörg náin skyldmenni lians enn á lífi, að
ekki ætti að vera bundið sérstökum erfiðleikum að gera húsið að
miliningarsafni um einn höfuðskörung íslenzku þjóðarinnar.
Þangað rnætti safna öllum útgáfum af verkum skáldsins, þýðing-
um, og ritum um hann og verk hans. — Það væri eðlilegt, að Ak-
ureyringar hefðu forustu um framkvæmd í þessu máli. Nokkrir
áhugamenn í bænuin liafa nú þegar keypt og geyrnt merka hluti
úr eigu skáldsins. Akureyri og ríkið í samlögum ættu að kaupa
hús skáldsins, og halda því síðan við sem Matthíasarsafni.
• • •
Það vakti að vonum mikla eftirtekt í vetur, þegar 1. þm. Rang-
æinga, Helgi Jónasson, gat ekki starfað á þingi af því, að ekki var
unnt að fá nokkurn lækni í stað hans, meðan á þingi stóð. Sama
er saga annarra héraðslækna, að þeir eru algerlega bundnir við
heimili sín, vegna þess, að ekki er unnt að fá vana menn. Þó eru
miklu fleiri menn við læknanám í háskólanum, heldur en þörf er
fyrir hér á landi, og erlendis stunda nú framhaldsnám hálfu fleiri
læknar heldur en héruð eru á íslandi. Ég bar í vetur fram þings-
ályktun um, að heilbrigðisstjórnin beitti sér fyrir löggjöf í þá átt,
að stytta bóklestrartíma læknaefna um eitt ár, og láta iæknanem-
ana hins vegar vera um stund aðstoðarmenn út um land, þar sem
þess væri þörf. En þetta mál var svæft í nefnd í þinginu. Heil-
brigðisstjórnin svaf sínum væra blundi. Héraðslæknarnir sváfu
líka, og það sem hættulegast er: Fólkið í dreifbýlinu, sem á mest
undir að héraðslæknar geti notið sín við hin þýðingarmiklu störf
sín, segir heldur ekki neitt. Ef almennur skilningur og áhugi væri
fyrir þessari urpbót, yrði hún framkvæmd tafarlaust.
• • •
íslenzka þjóðin hefir í rúmlega 1000 ár lifað í sérkennilegum
híbýlum, lágreistum bæjum úr tirnbri, grjóti og torfi. Um meira
en títi alda skeið hefir öl 1 menning þjóðarinnar verið ofin saman
við sveitabæina. Nú eru þessir bæir að hverfa úr sögunni. Og
þjóðin hefir verið svo gálaus, að láta meginið af þessum fornu
heimilum hverfa svo að segja sporlaust, með öllu, sem þeim til-
heyrði. Sú kynslóð, sehi nú vex upp í landinu, veit h'tið um
heimili og lífskjör forfeðranna, hvað þá síðari kynslóða. Enn er
hægt að bæta úr þessu. Það þarf að vernda nokkra gamla bæi,
með öllum húsbúnaði og áhöldum. Nokkur hreyfing er á komin
í þessu efni. Vestfirðingar safna fé í bæ, sem á að reisa skammt
frá ísafjarðarkaupstað. Skagfirðingar og Þingeyingar vinna að því
að vernda og endurbæta prestsetrin í Glaumbæ og Grenjaðarstað.
Austfirðingar vilja halda við bænum á Burstarfelli í Vopnafirði.
Við Eyjafjörð er einn hinn myndarlegasti bær á landinu, prest-
setrið í Laufási. Innan skamms verður Laufás kominn í gott ak-
vegasamband. Þá fer að verða freistandi fyrir byggðirnar við Eyja-
fjörð, að gera þann bæ að sínu safni.
AVARP
Mikill fjöldi danska flótta-
manna dvelur í Svíþjóð og víðar
um þessar mundir. Flestir þess-
ara manna hafa komist úr landi
slyppir og snauðir og munu eiga
litla kosti atvinnu og vera mjög
hjálparþurfa. Fólk þetta er úr
öllum stéttum þjóðfélagsins og
meðal þess margt barna, kvenna
og gamalmenna. íslenzka þjóðin
hefir þegar sýnt Finnurn og
Norðmönnum samúð sína í
verki og efnt til almennrar fjár-
söfnunar þeim til handa. Eru
það þá Danir einir af hinum
nauðstöddu Norðurlandaþjóð-
um, sem enginn slíkur vináttu-
vottur hefir verið sýndur. Mun
það hafa komið af því, að fram
til þessa hafa íslendingar litið
svo á, að eigi væri hægt að veita
þeim hjálp, er að gagni mætti
koma, en nú mun þörf hinna
dönsku flóttamanna í Svíþjóð
vera einna brýnust þeirra Norð-
urlandabúa, sem unnt er að rétta
hjálparhönd eins og sakirstanda.
íslendingar eru aflögufærir öðr-
um til styrkfar og munu þeir
fúsir til að sýna Dönum þannig
vinarhug í verki. Verði þátttak-
an almenn, erum við færir um
að létta verulega raunir margra
danskra flóttamanna, og það án
þess að nokkur einstaklingur
taki nærri sér. Væntum vér því,
að íslendingar liggi nú ekki á
liði sínu heldur láti gjafir skjótt
og vel af hendi rakna, enda er
ætlunin, að söfnunin standi yfir
aðeins næstu mánuði. Mun
sannast sem jafnan, að fyrsta
hjálpin er bezta hjálpin, enda
verði féð sent jafn óðum og það
kemur inn. Það rná ekki ein
vörðungu telja rétt, að íslenzka
þjóðin efni til slíkra samtaka,
ingar mega aldrei láta hlut sinn
eftir liggja, þegar unnið er að
mannúðarmálum.
Reykjavík, I. marz 1944.
Sigurður Nordal, prófessor.
Kristján Guðlaugsson, ritstjóri.
Lúðvík Guðmundsson, skólastj.
Stefán Jóhann Stefánsson,
formaður Norræna félagsins.
Benedikt G. Waage, form. Í.S.Í.
Páll S. Pálsson, form. Stúdentar.
Björn Br. Björnss., tannlæknir.
Auk framkvæmdanefndar rita
undir ávarpið:
Forseti Alþingis, forsætisráð-
herra, formenn þingflokkanna,
ritstjórar flokksblaðanna, for-
menn ýmissa landssambanda og
stéttarsamtaka og fleiri málsmet-
andi menn.
Bókaverzlanir á Akureyri taka
á móti framlögum í fjársöfnun
þá, er ofanskráð ávarp fjallar
um.
ANNÁLL DAGS
(Framhald af 1. síðu).
til þess að líta á olíugeymasmílð-
ina, og varð Hallgrími þá að
orði: „Á þennan brúsa kemur
aldrei olía“, en Héðinn sagði:
„Það var slæmt að þeir skyldu
ekki byggja hann á lóðinni
minni, þá þyrfti eg ekki að flytja
hann“. Eysteinn Jónsson var
olíusamlaginu alltaf haukur í
homi, meðan hann var við-
skiptamálaráðherra. Nú býr sam-
lagið við óhagstæðan samning
við olíufélögin, en í hugum
samlagsmanna lifir vonin um að
bráðum sé ófriður úti.
★
Öfugþróun virðist mönnum
það, þegar fimmfölduð var
trygging á fólki því, sem vinnur
við útgerðina í landi, og slysa-
trygging sjómanna þrefölduð um
næstliðin áramót, samtímis og
allar aðrar tryggingar em að
lækka, og umhugsunarefni er
það, að þessi atvinnurekstur
skuli vera svo réttlaus hjá þjóð-
félaginu, að þessi gjöld séu að
þarflausu margfölduð, án þess að
nokkmm, sem koma mál þessi
við, sé gefinn kostur á að koma
fram gagnrökum.
★
Talstöðvaokrið er annar liður,
sem sífellt er verið að hækka í
afnotagjaldi og er leitt til þess að
vita að það opinbera bókstaflega
dragi úr notkun góðra öryggis-
tækja með tilefnislausu gjalda-
okri, því fyrir smáútgerðina er
þetta tilfinnanlegt.
★
Sigurður Kristjánsson, sem
ber gælunafnið Mosaskeggur,
mun tvímælalaust sá maður, sem
útgerðinni er óþarfastur á síðari
ámm. Hann hefir komizt á þing
á velvildargaspri um útgerð og
útgerðarmálefni. og gerir svo
ekki annað en standa fyrir álagn-
ingu nýrra og nýrra kvaða á at-
vinnurekstur þennan og stofnun
sjóða, sem hann vill geyma, og
síðan vill hann gefa sömu aðil-
um hluta af fé því, sem af þeim
er þannig tekið í formi ölm-
usu.
★
Raforkuleysi og samgöngu-
leysi eru þeir hlutir, sem verst
kreppa nú að Eyjabúum. í Eyj‘
unum er rafstöð, sem rekin er
með olíumótomm, og er að von-
um orðin alltof lítil og hindrar
þannig framkvæmdir, sem raf-
orku þarf til, auk þess að raf-
magnið er allt of dýrt. Iðnaðar-
rafmagn kostar kr. 0.50 kw. og
rafmagn til ljósa kr. 1.25 kw. Á
þessari jafnréttisöld væri ekki ó-
sanngjamt að rafmagn væri alls
staðar á landinu selt með sama
verði, enda hníga öll rök að
þvi, þar sem öll stærri raforku-
verin eru byggð á herðum þjóð-
arheildarinnar. Úr samgöngun-
um rætist ekki með öðm móti en
því, að komið verði upp flug-
velli, og er það út af fyrir sig
ekkert þrekvirki. H. B.
DAGUR
fœst keyptur i
Verzl. Baldurshaga,
Bókaverzl. Eddu og
Bókabúð Akureyrar
HART BRAUÐ
Kringlur og ,,extra“ góðar tví-
bökur, fást í heild- og smásölu.
Sími 57. A. SCHIÖTH.
Fást einnig hjá:
Pöntunarfélagi verkalýðsins.
Turninum í Norðurgötu.
Lok Evrópustyrjaldarinnar.
„Árið 1944 mun sjá byrjun á
liefnarhug Þjóðverja til nazist-
anna. Hitler mun í lengstu lög
reyna að halda völdum nreð ógn-
aröld, en þegar herirnir á víg-
völlunum vilja ekki berjast
lengur, verður borgara- og her-
lögregla Himmlers magnlaus.
Hluti af þýzka hernum mun
leggja niður vopn og margir her-
flokkar gera uppreisn. Þetta
mun verða merkið um hrunið,
sem á eftir kemur. Útlendu
verkamennirnir og stríðsfang-
arnir innan Þýzkalands munu
gera uppreisn. Fyrst verður yfir-
ráðaklíku nazistanna útrýrnt og
síðan nmn þjóðlélagsbákn þriðja
ríkisins hrynja.
Þýzka hernaðarvélin mun
verða moluð á suðurvígstöðvun-
um í Rússlandi. Á þessum víg-
stöðvum verða úrslitin. Þýzka
víglínan á norðurvígstöðvunum,
fyrir sunnan Leningrad, mun
falla saman. Ösigrar Þjóðverja á
suðurvígstöðvunum munu opna
rauða hernum leið inn í Balkan-
löndin og til Dónárdalsins.
Ósigrarnir á norðurvígstöðvun-
um munu hins vegar opna leið-
ina inn í Austur-Prússland. Árið
1944 mun þýzka hernaðarvélin
horfast í augu við upplausn í
Suðaustur-Evrópu. Á þessum
slóðum munu síðustu áhangend-
ur Hitlers yfirgefa hann. 111-
skeyttur skæruhernaður verður
tekinn upp og margir þýzkir her-
flokkar umkringdir og einangr-
aðir.
Innrásin að vestan mun heppn-
ast. Brezk-ameríski herinn, flot-
inn og flugherinn munu brjóta
niður varnir Þjóðverja. Þjóð-
verjar munu aðeins eiga um
tvennt að velja: í fyrsta lagi að
draga herinn úr Rússlandi og
flytja hann vestur á bóginn. í
öðru lagi að flytja síðustu leifar
varaliðsins til Rússlands og þá
um leið að skilja vesturvíglín-
una eftir óvarða. Þýzka herinn
mun skorta hermenn á báðum
aðalvígstöðvunum í austri og
vestri. Frá suðri, austri og vestri
munu Þjóðverjar mæta ofur-
þunga Bandamanna. Víglínan
mun rofin á mörgum stöðurn, án
þess að Þjóðverjar stöðvi fram-
rásina. Ósigrum þessum mun
fylgja minnkandi mótspyrna og
síðan algerður ósigur. Tímabilið
milli hinnar minnkandi mót-
spyrnu og algers sigurs mun
verða stutt, fáeinir mánuðir eða
jafnvel vikur.
Atburðirnir munu gerast með
leifturhraða. Rússnesku, ensku
og amerísku herirnir munu
greiða hvert höggið á fætur
öðru. Skæruh’ernaðurinn á bak
við víglínu Þjóðverja mun leiða
til almennrar uppreisnar her-
teknu þjóðanna. Vonleysi stríðs-
þreyta og andstaðan við Hitler
mun magnast innan Þýzkalands.
Örlög þriðja ríkisins eru auð-
sæ. Árið 1944 mun sjá algert
hrun Þýzkalands, bæði hernað-
arlegt og fjárhagslegt. Fullyrð-
(Framhald á 6. síðu).