Dagur - 09.03.1944, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 9. marz 1944
DAOUR
5
Þórarinn Kr. Eldjárn:
Hafnarmál Ólafsfjarðar
Fyrir sýslufundi Eæjafjarðar-
sýslu, er slitið var 26. febr. sl., lá
beiðni frá Ólafsfjarðarhreppi
um ábyrgð sýslunnar á lántöku
til hafnargerðar í Cíafsfjárðar-
horni. Ábyrgðarbeiðni þessari
synjaði sýslunefndin, svo sem
kunnugt er orðið í gegnurn út-
varp, þar sem Ólafsfirðingar til-
kynna það, að þeit telji sig
.verða að leita ráða til að losna
úr tengslum við sýslufélagið,
vegna þess að þeir vilji ekki una
aðgerðum sýslunefndarinnar í
hafnarmálum Ólafsfjarðar. Væri
óskandi að þeim tækist það, ef
það er leið til að bjarga þessu
stórmáli þeirra, hafnarmálinu.
Þar sem óvíst er, að öllum
þorra landsmanna sé ljóst. hvað
hér er um að ræða, og yfirlýsing-
ar Ólafsfirðinga virðast gefa í
skyn, að synjun sýslunefndarinn-
ar sé óvænt og óeðlileg, virðist
ekki fjarri að reifa málið lítils-
háttar á opnum vettvangi, svo að
rnönnum gefist kostur á, eink-
um Eyfirðingum. að skapa sér
skoðun á málinu á hreinum
grunni.
Þá er sú ástæða engu minni
til opinberra umræðna, að það
hefir komið í ljós, að í hafnar-
lögum, ekki aðeins hafnarlögum
Ólafsfjarðar, heldur hafnarlög-
um almennt, er ákvæði, sem
ástæða sýnist til að athuga hvort
eigi þurfi einhverra breytinga
við, er þar átt við ábyrgð sýsln-
anna á lántökum til hafnargerð-
anna, en það er einmitt þetta at-
riði, sem komið liefir hafnar-
máfum Ólafsfirðinga í þá
kreppu, sem þau nú eru í og
hljóðbær erú orðin.
Áður en lengra er farið út í
málið, skal það tekið fram, að
sýslunefndinni var fullljós nauð-
syn Ólafsfirðinga á hafnarbót-
um, ef atvinnulff þeirra og fjár-
hagsleg afkoma á ekki að bíða
hinn alvarlegasta hnekki.
Til úrbóta á því vandamáli
verður að finna einhverja færa
leið, og getur ríkið ekki gengið
fram hjá því. Hvað það er, sem
gera á, er eigi á færi þess, er
þetta ritar, að dæma um. Það
skal meira að segja ekkert bolla-
lagt um það. hvort líklegt sé
eða ólíklegt, að fyrirhuguð og
umrædd höfn sé það sem korna
skal, eða eitthvað annað. Hér
skal aðeins gengið inn á þá stað-
reynd, að sýslunefndin átti að
taka afstöðu til þess, hvort leggja
ætti á Eyjafjarðarsýslu þá fjár-
hagslegu ábyrgð, er hafnargerð-
in í Ólafsfirði krafðist af henni,
ef úr framkvæmdum ætti að
verða, og viðhorf sýslunefndar
til þessa máls. — En það er það,
sem hér skiptir mestu máli.
Samkværat þeim skjölum,
sem fyrir sýslunefndinni lágu,
hafnargerðinni, er ^ þetta: Þegar þingið semur lög
höfnin í Ólasfirði um jafnstórfelldar framkvæmd-
ir, sem hafnargerðir eru, er
kosta milljónir, sýnist það vera
hreinasti óvit, ef ekki ósann-
girni. að ætla sýslufélögunum að
standa ábyrgum fyrir milljóna
króna lánum.
viðvíkjandi
áætlað, að
muni kosta 5j4 milljón kr. (Lok-
uð höfn, sennilega örugg). Af
þessari upphæð, ef rétt reyndist,
— en áætlanir hafa oft haft til-
hneigingu til að standast ekki,
hvernig sem fer um þessa — ber
ríkissjóði að greiða 2/5 hluta,
allt að 1 milljón kr. Ætti þá
hafnarsjóður að bera millj.,
samkvæmt hafnarlögunum. —
Þetta er þá sú upphæð, sem
Eyjafjarðarsýsla mátti eiga von
á að taka ábvrgð á smátt og
smátt eftir því, sem verkinu mið-
aði fram, þó ábyrgðarbeiðni sú,
er fyrir sýslufundi lá að þessu
sinni, væri eigi lík þessari upp-
hæð, heldur langtum lægri.
Mun nú ekki öllum sann-
gjörnum mönnum ljóst, að hér
er um hærri fjárupphæð að ræða
en komið geti til mála að nokk-
ur sýslunefnd með heilbrigða
hugsun og snefil af ábyrgðar-
kennd mundi leyfa sér að taka
ábyrgð á fvrir sýslunnar hönd?
Þegar nú þess er gætt, að sýslu-
sjóðirnir hafa að heita má enga
aðra tekjustofna en það niður-
jafnaða gjald, er þeir leggja á
hreppsfélögin, og því sáralitlu
fjármagni yfir að ráða, ætti ekki
að þurfa að fara í grafgötur til
að sjá, að greiðslugeta sýslnanna
er lítil, og væri rétt að sníða
ábyrgðarkröfur á hendur þeim
með það fyrir augum.
Já, aðaltekjustofn sýslusjóð-
anna eru hreppafélögin, og fram
á síðustu ár var greiðslugeta
þeirra eigi meiri en svo, að þau
munu allmjög hafa fundið til
þeirra útgjalda, og það striðsöl,
sem nú er á könnunum, er eng-
inn korninn til að segja hvað
lengi varir eða hvað við tekur.
Það er með þá staðreynd fyrir
augum, að sýslurnar hafa lítil
fjárráð, og sýslunefndirnar eiga
að líta eftir, að hreppafélögin
fari hyggilega með fjármál sín
og ani ekki út í stórvafasöm fyr-
irtæki, sem kynnu að ofþjaka
greiðslugetu hreppsbúa, að
sýslunefnd Eyjafjarðarsýslu hef-
ir talið sig af siðferðilegum
ástæðum — þó að öðru væri
sleppt — skylda til að ganga á
móti málaleitun Ólafsfirðinga
um nýja ábyrgð ofan á hundruð
þúsunda ábyrgða, sem fyrir eru
og sýslunni munu reynast nægi-
lega þungar af á reynir. í synj-
uninni leynist ekki hinn minnsti
andúðarvottur á málum Ólafs-
fjarðarhrepps, heldur er hún
bein, rökrétt afleiðing af ofan-
rituðu.
Og þá skal komið að hinu at-
riðinu, því sem eg tel hreina
glompú á hafnarlögum frá lög
gjafans hendi, og sem hann hlýt
ur að sjá við athugun, en það er
Hafi löggjafinn trú á, að hafn-
argerð á einhverjum stað sé þess
verð. að lagðar séu í hana
milljónir, og það getur oft ver-
ið, og skapi liann slíku fyrirtæki
lög, verður hann í þeirn sömu
lögum að ætla ríkissjóði bróður-
partinn af útgjöldunum.
Það má telja eðlilegt og sjálf-
sagt, að meðmæli héraðsstjórna
komi til, þegar um stórfelldar
] ramkvæmdir er að ræða í hérað-
inu, og það er fullkomlega rétt-
mætt ,að þeim sé ætluð einhver
'járhagsleg áhætta í sambandi
við þær, en sú ábyrgð á að vera
sniðin við það, að þurfi til að
taka, sé unt að gera þessa ábyrgð
gildandi. Þetta mundi skapa
miklu nreira fjárhagslegt öryggi,
og vaéri sæmandi hverri héraðs-
stjórn undir að ganga. Hitt, að
nýja sýslurnar út í ábýrgðir,
sem forráðamönnum þeirra er
ljóst, að er langt yfir þeirra getu,
og aldrei kemur til mála að þær
greiði, er blátt áfram siðspill-
andi og þjóðhættulegt. Ábyrgð-
arleysinu opnaðar dyrnar.
Nú er fjarri nrér að álita, að
þessi sé hugsun löggjafans, en
mér virðist að það verka þannig
í reynd. Það er skiljanlegt og
mannlegt, séð frá bæjardyrum
sýslunefndanna, þegar hreppsfé-
lögin leita til þeirra um ábyrgð-
ir á lánum til nauðsynlegra
framkvæmda, að þær finni til
þess að ganga á móti nauð
synjamáli og verða þeirn
þannig fjötur um fót. Leiðir
óhjákvæmilega til þess. að hætt
verður á hin tæpustu vöð, sem
leitt getur eymd yfir sýslufélög-
in, og er þá illa farið.
Hér skal eigi teygður lengri
lopi um þetta að sinni. Það skal
aðeins fram tekið, að sýslunefnd
Eyjafjarðarsýslu hefir sent Al-
þingi tillögu, sem að öllu leyti
fer í sömu átt og greinarkorn
þetta, og er þess að vænta, að
þingið taki þá tillögu til athug-
unar og sýni rnálinu fullanskiln-
ing, breyti umræddu ákvæði, og
ætli sýslunum ekki þyngri byrgð-
ar, en þær eru færar um að rísa
undir.
Minningarorð
Hinn 11. febr. sl. andaðist í
Húsavík við Skjálfanda ft'ú Sig-
rún Sigurðardóttir frá Skörðum
í Reykjahverfi. Hún var dóttir
hjónanna Sigurðar sál. Guð-
mundssonar. er lengi bjó í
Hvömmunum — Prestshvammi
og Miðhvammi — í Aðaldal, og
Solveigar Grímsdóttur Jóakims-
sonar, er áður var gift Finnboga
Finnbogasyni frá Laugavatni í
Reykjahverfi. Meðal annarra
barna þeirra Sigurðar og Sol-
veigar voru þau Páll Sigurðsson,
er lengi var símstjóri í Húsavík
og sem látinn er fyrir nokkr-
um
árum — og Þuríður kona
Verða íslendingar eftirbátar Norðmanna?
Tíu vikur eru ekki langur
tími, sízt í sögu þjóðarinnar.
Innan aðeins 10 vikna rennur
upp stór stund í sögu íslenzku
þjóðarinnar.
Þá eiga íslenzkir kjósendur að
láta í Ijósi vilja sinn um það,
hvort þeir ætlast til þess, að
þjóðin ráði að öllu yfir landi
sínu og málefnum í framtíðinni,
þ. e. verði stjórnfrjáls þjóð, eða
hvort hitt á að haldast eins og
áður, að yfirráðin í vissum mál-
um séu hjá erlendri þjóð og
þjóðhöfðingja hinum megin við
hafið.
Um þetta eiga íslendingar að
greiða atkvæði í maímánuði
næstkomandi.
Til eru íslendingar, sem lifa
í þeirri trú, að stjórnmálabar-
áttu þjóðarinnar hafi lokíð með
fullum sigri 1918. En ef svo
hefði verið, var hreinn óþarfi af
íslendinga hálfti að tryggja sér í
sambandslagasáttmálanum rétt
til fyllra þjóðfrelsis að 25 árum
liðnum.
Sannleikurinn er sá, að íslenzka
þjóðin hlaut ekki fullt stjórn-
skipulegt frelsi 1918, þó að mikl-
um mun þokaðist nær því marki
en áður. Áð vísu mega íslending-
ar setja sér lög að eigin vild, en
ekki öðlast þau þó stjórnskipu-
legt gildi, fyrr en þau hafa verið
samþykkt suður við Eyrarsund.
Samkvæmt sambandslagasátt-
málanum fara íslendingar sjálfir
ekki með utanríkismál sín og
mega enga samninga gera við
önnur ríki, nema í samráði við
eða fyrir atbeina danska utan-
ríkisráðuneytisins, og ekki öðl-
ast slíkir samningar gildi, fyrr
en konungurinn hefir lagt sam-
þykki sitt á þá. íslendingar megæ,
hafa eigin varðskip til gæzlu
landhelgi sinnar, en til frekara
öryggis eru þeim þó fengin
dönsk skip til gæzlunnar. íslend-
ingar eiga sjálfir land sitt, en
jafnframt eru þeir skyldir til að
þola þrjátíu sinnum mannfleiri
þjóð réttinn til allra hinna
sömu nota af landinu og þeir
sjálfir hafa.
Hvað sýnist mönnum? Er
þetta óskorað stjórnfrelsi?
íslendingar verða að muna
það við atkvæðagreiðsluna í maí
að sjálfs er höndin hollust. Dan
ir hafa oft sýnt það, að þeirn
geðjast vel að því að vera yfir-
þjóð íslendinga. En þau yfirráð
hafa jafnaðarlega reynzt íslend
ingum litil heillaþúfa. Þetta
mun þó aldrei hafa stafað af ill-
vilja Dana í vorn garð, heldur
af skeytingarleysi og skilnings-
leysi á högum vorum og þjóðar-
eðli. Velvilji Dana í garð íslend-
inga hefir að líkindum alltaf ver
ið fyrir hendi, jafnvel þegav
þeim voru mislagðastar hendur
eins og t. d. við friðarsamning
ana 1864, er þeir höfðu ráða-
gerð um að bjóða Þjóðverjum
ísland í skiptum fyrir nokkra
sneið af Slésvík.
Fyrir skömmu flutti Ari Arn-
alds sýslumaður útvarpserindi
Jóns Ágústs Árnasonar. Bjuggu
þau lengi í Skörðum og eru
bæði enn á lífi, en hætt búskap.
Dveljast þau nú hjá dóttur sinni
og rnanni hennar, Jóni Þórarins-
syni prests Þórarinssonar fráVal-
ajófsstað. Meðal barna þeirra
Solveigar og Finnboga voru
þau: Jóhanna, tengdamóðir Pét-
urs sál. Jónassonar framkvæmda-
stjóra á Hjalteyri; Albert, faðir
Eiðs skólastjóra á Fáskrúðsfirði
og þeirra systkina og 'Valves,
faðir Valdemars Snævarrs fyrr-
um skólastjóra í Neskaupstað.
— Sigrún í Skörðum — svo var
hún oftast nefnd — giftist Sig-
urði Sigurðssyni frá Skörðum,
sem enn lifir, og bjuggu þau þar
allan sinn búskap, en búi
brugðu þau á síðastliðnu hausti.
Þeim varð tveggja barna auðið:
Drengs, er fæddist andvana, og
stúlku, sem skírð var Elísabet.
Hún veiktist mjög ung og þó að
hún héldi lífi, sem kraftaverk
mátti kalla, fékk hún hvorki
heyrn né mál. Hún mun hafa
andast á milli fermingar- og tví-
tugsaldurs. Með þessu og fleira
var foreldrunum kveðinn ærið
þungur harmur, sem þau þó
báru með furðanlegri stillingu.
Sigrún sál. var lengstan hluta
æfinnar heilsutæp. Sjóndepra
ásótti hana snemma og ágerðist
mjög með aldrinum. Sigrún var
kona vel gefin að eðlisfari, en
miklar og þungar raunir urðu
einatt hlutskipti liennar og
þeirra hjóna og lamaði hana
mjög. En trú hennar, heit og
einlæg, ntun oft hafa lyft henni
yfir þreytu og mótlæti lífdag-
anna. Eg hygg, að hennar verði
varla að öðru en góðu einu get-
ið. F.g held, að hún hafi áreið-
anlega öllum samferðamönnum
sínum góð viljað vera.
Blessuð sé minning hennar.
V. Sn.
um skilnað Noregs og Svíþjóðar
1905. Stórþingið hafði gengið
frá málinu fyrir sitt leyti. Síðan
fór fram þjóðaratkvæðagreiðsla
í Noregi, og samþykkti norska
þjóðin gjörðir Stórþingsins með
368.208 atkvæðum gegn 184.
Um þetta fara Ara Arnalds svo
orð:
„Athugið, íslendingar, at-
kvæðamuninn, 368208 gegn 164.
Hvernig myndi þessi hlutfalls-
tala samsvara íslenzkum kjós-
endafjölda, miðað við síðustu
kosningar? Ef reiknað er með
sömu kjósendatölu, þegar at-
kvæðagreiðsla fer fram urn sam-
(Framhald á 6. síðu).