Dagur - 26.05.1944, Blaðsíða 2

DAOUR
Fimmtudagur 25. maí 1944
a
Ekkert undrunarefni.
Fáein sænsk blöð hafa sent
íslendingum kaldar kveðjur
vegna stefnu þeirra og ákvarð-
ana í sjálfstæðismálum þjóðar-
innar, sem öllum eru kunnar.
Ummæli þessara blaða bera
þess ljósan vott, að þau hafa
mjög takmarkaða þekkingu á
málstað íslendinga í sambandi
við sjálfstæðiskröfur þeirra,
svo að af þeirri ástæSu einni er
óþarfi að taka ummælin alvar-
lega.
Þess hefir þó orðið vart, að
sumum mönnum hefir hnykkt
við út af hinum köldu kveðjum
frá Svíþjóð, og hefir slegið á þá
óhug nokkrum af þessum sök-
um, ekki á þann hátt að þeir
hafi orðið hikandi í sjálfstæðis-
málinu við nýafstaðna at-
kvæðagreiðslu um það, en þeir
segja sem svo:
Ætlar reyndin að verða sú,
að hin þrátt umtalaða og marg-
lofaða samvinna Norðurlanda
sé svo haldlaus og óheil, að hin-
ar stærri Norðurlandaþjóðir
snúist á móti því, að minnsta
þjóðin öðlist fullt frelsi og megi
óáreitt og að eigin vilja sníða
sér það stjórnarform, sem hún
telur henta sér bezt?
Spurningin er að vísu ekki
óeðlileg, en sé dýpra grafið,
verður þó að treysta því, að
hún sé óþörf.
Það er sem sé fyrirfram vit-
að, að í öllum löndum, og þar á
meðal Norðurlöndum, hafa ver-
ið, eru og munu verða þröng-
sýnir afturhaldsmenn, sem aldr-
ei geta lært að meta frelsi þjóða
réttilega og er beinlínis í nöp
við það. Þessir menn, sem til
eru á öllum tímum, þola ekki,
að lítil þjóð megi verða frjáls.
Þegar litið er á málið í þessu
ljósi, eru hinar köldu kveðjur
frá Svíþjóð ekkert undrunar-
efni, ekkert annað en það, sem
búast mátti við. Og við verðum
að vera við því búnir að fá
meira af þvílíku góðgæti (!)
ekki aðeins frá Svíþjóð, heldur
einnig frá Danmörku og jafnvel
frá öllum Norðurlöndum. En
við megum ekki kippa okkur
upp við þetta. Því verður að
treysta, að þessar raddir séu
sprottnar af þröngsýnni aftur-
haldssemi, sem, eins og áður er
fram tekið, þróast með hverri
þjóð að einhverju leyti, að ís-
landi meðtöldu. Það skorti ekki
aðvaranirnar, hótanirnar og ill-
spárnar hér innanlands, meðan
íslenska þjóðin var að búa sig
undir að stíga lokaskrefið á
sjálfstæðisbrautinni. En eins og
þessar íslensku raddir voru í
hverfandi litlum minni hluta á
íslandi, svo mun hið sama verða
upp á teningnum annars staðar
á Norðurlöndum. Allar Norður-
landaþjóðirnar berjast af alefli
fyrir frelsi sínu og verndun
sjálfstæðis síns Hvers vegna
skyldu þær þá ekki skilja
frelsisþrá íslendinga, að undan-
teknum Kvislingum og þröng-
sýnustu afturhaldsmönnum?
Sænska blaðið Göteborgs-
och Handelstidning hefir rætt
úm sjálfstæðismál íslands og
þar á meðal um orðsendingu
Kristjáns X. til íslendinga.
Kveður þar við annan tón en í
hinum áminnstu blöðum. Blað-
ið ræðir um málstað íslendinga
af velvild og skilningi. Um boð-
skap konungs segir blaðið m. a.:
„Kristján konungur hefir nú
látið til sín heyra og þar með
rofið hina löngu þögn sína. Það
er ekki sem konungur Dan-
merkur, sem hann talar. í því
landi er sem stendur ekki til
nein lögleg stjórn og konungur-
inn í raun og veru stríðsfangi.
En Kristján konungur getur
íeldur ekki gegnt skyldum sín-
um sem þingbundinn konungur
íslands. í fjögur ár hefir þetta
itla eyríki í Norður-Atlants-
rafi orðið að stjórna sér sjálft.
Og þetta ástand hefir það notað
til þess að rjúfa í eitt skipti fyrir
öll tengslin við sambandsland-
ið. Samkvæmt nýrri stjórnar-
skrá, sem samin hefir verið, á
ísland framvegis að vera lýð-
veldi.
Að þróunin skyldi hægt og
hægt verða þessi, kemur engum
á óvart. Síðan 1918, þegar full-
veldi íslands var viðurkennt í
konungssambandi við Dan-
mörku, hefir það verið augljóst,
að ekki væri nema um bráða-
birgðaástand að ræða. Enginn
efaðist um, að ísland myndi
segja upp sambandslögunum,
þegar það hefði heimild til, eða
með öðrum orðum, árið 1941.
Hefði heimsstyrjöldin ekki
skollið á áður, hefði þessu máli
nú verið lokið í bróðerni milli
Dana og íslendinga með fullum
skilnaði.
Málið er nú komið svo langt
áleiðis, að það er ótrúlegt, að
íslendingar snúi aftur á síðustu
stundu. — Einmitt þessa daga
eru 3 ár, síðan Alþingi sam-
þykkti formlega uppsögn sam-
bandslaganna. Málsmeðferðin
er að ýmsu leyti lík þeirri, sem
Norðmenn höfðu 1905, þegar
því var yfirlýst, að Óskar kon-
ungur hefði látið af konung-
dómi vegna þess, að hann gat
ekki fengið myndað ráðuneyti.
Sennilega verður boðskapur
Kristjáns konungs engu áhrifa-
meiri en ávarp Óskars konungs
til norsku þjóðarinnar".
Ritstjórn Handels- och Sjö-
fartstidning hefir orðið sannspá
hér um.
En hvað er þá um konungs-
boðskapinn að segja með hlið-
sjón af þröngsýnni afturhalds-
semi og skilningsleysi á málstað
íslendinga? Er konungurinn
þröngsýnn afturhaldsmaður?
Öll framkoma Hans Hátignar
alla hans konungstíð hefir geng-
ið í þveröfuga átt. Hann hefir
verið einn allra vinsælasti kon-
ungur, m. a. vegna frjálslyndis,
ekki aðeins í Danmörku, heldur
og á íslandi. Hann er dáður um
víða veröld vegna þess hetju-
skapar, er hann hefir sýnt undir
járnhæl erlendrar kúgunar nú
síðustu árin. Hvernig getur þá
á því staðið, að í boðskap sínum
til íslenzku þjóðarinnar talar
hann eins og Stór-Dani? Þetta
stingur alveg í stúf við alla hans
fyrri framkomu. Hér verður
engin tilraun til skýringar á
þessu atriði gerð, ekki sízt fyrir
SOGN OG SAGA
--------Þjóðfræðaþættir ,J)ags“__________________
ÞÁTTUR AF ÞÓRÐI SÝSLUMANNI í GARÐI.
r (Framhald).
ist til ölfanga og óregki og kom heim frá Höfn sama ár og faðir
hans andaðist og tók við búsforráðum í Garði.
Ári síðar (1835) kom út konuefni hans, danskur kvenkostur,
Kristjana að .nafni (fædd Hoffmann). Giftust þau og bjuggu
skamma hríð í Garði, því að Hallgrímur andaðist þar 1836.
Haft var eftir Hallgrími, er hann frétti lát föður síns, að hon-
um þætti þá líkast því, sem létt væri af sér torfu.1)
S 'v
2. Sigríður hét annað barn þeirra hjóna. Þótti hún ágætur
kvenkostur, og fékk hennar Tómas Sæmundsson, er síðan varð
prófastur á Breiðabólsstað í Fljótshlíð (1835—1841). Giftust þau
í Neskirkju 24. október 1834. Dvaldi Tómas í Garði veturinn eft-
ir giftingu sína en fluttist með konu og tengdamóður suður um
Sprengisand í júlí 1835. Mundi amma mín, Guðrún Jónsdóttir á
Sílalæk frá barnsárum sínum í Stóru-Tungu í Bárðardal, er þaðan
sást til ferðar þeirra Tómasar suður með „Fljótinu“ að vestan,
áður en lagt var. upp á Sprengisandsveg. Sagði hún, að séra Tóm-
as hefði sézt ríða liðugt'langan spöl á undan lestinni; og var það
á orði haft til merkis um áframhald og áhuga Tómasar. — 1 þeirri
för var það, að séra Tómas lenti í blindbyl og..fann Tómasarhaga.
Þau Sigríður og Tómas voru foreldrar Þórðar læknis á Akur-
eyri og Þórhildar móður Jóns biskups Helgasonar.2)
D Eftir Jóhannesi Guðmundssýni afabróður. — Höf. ,
2) Sjá að öðru leyti: Tómas Sœmundsson eftir J. bp. H. Rvík 1941 Bls.
108—115.
þá sök, að skýringin liggur ekki
laus fyrir., Orðsending konungs
mun reynast öllum íslending-
um torskilinn leyndardómur að
sinni, hvað sem síðar verður.
Forsætisráðherra íslands hef-
ir 11. þ. m. sent sendiráðinu í
Kaupmannahöfn símskeyti, er
hljóðar svo á íslenzku:
„Sendiráðið er beðið að til-
kynna Kristjáni konungi X. að
eg haii, samkvæmt ósk kon-
ungs, látið birta íslenzku þjóð-
inni símskeyti það, sem sendi-
ráðið sendi áíram, og haíði inni
að halda persónulega orðsend-
ingu Hans Hátignar irá 2. maí.
Óska eg að konungi sé gerð
kunn sú sanníæring mín, að
þjóðaratkvæðagreiðslan, sem
lýkur 23. maí, muni sýna óskir
þjóðarinnar um iramtíðar-
stjórnaríormið, sem Alþingi ger-
ir síðan ályktun um að komast
skuli í framkværrtd, svo íremi
hinn stjórnskipulega ákveðni
fulli meiri hluti atkvæða íellur
á þann veg.
Það er ástæða til að taka það
iram, að vera erlends herliðs hér
í landi er því ekki til tálmunar,
að þjóðin geti með fullu frelsi
látið uppi vilja sinn. Hér er litið
svo á, að hin gildandi íslenzka
stjórnskipun sé byggð á og stað-
festi þá grundvallarreglu, að í
fullvalda ríki eigi einungis þjóð-
in sjálf að kveða á um stjórnar-
formið.
Eg get fulfvissað Hans Há-
tign um það, að hann nýtur
hjá íslenzku þjóðinni hinnar
mestu virðingar persónulega, og
danska þjóðin hirmar innileg-
ustu vináttu.“
i
Undir öll þessi orð forsætis-
ráðherra vors munu allir íslend-
ingar vilja skrifa.
Súpur!
Allskonar súpuefni í pökk-
um. Verð frá 1.60 til 4.90
pakkinn.
/
KAUPFÉLAG
EYFIRDINGA
Nýlenduvörudeild og útibú.
Rúsínur
Sveskjur
Gráfíkjur
Bl. ávextir
Kramdir tómatar
í dósum
Súrkál
KAUPFÉL. EYFIRÐINGA
N ýlenduvörudeild.
3. Þriðja barn Þórðar og Bóthildar var dóttir er hét Steinunn,
t>g dó á ungum aldri.1)
Séra Vernharður Þorkelsson prestur í Nesi (1817—1826) og
vinnumaður hans, er Þorsteinnhét.ortusóknarvísuríNessóknum
alla bændur sóknarinnar og húsfreyjur þeirra. Mun prestur hafa
ort um konurnar, en Þorsteinn um bændurna. Þessar vísur munu
nú varla vera til í heild og sumar því týndar, en sumar þeirra
kann sá er þetta ritar. — Upphaf þeirra mun vera vísa eftir Vern-
harð prest:
Að mér tók eg efnin vönd,
ekta greina af sprundum:
En annar skók sinn orða vönd
að öllum fleina pundum
Meðal bændavísnanna er þessi um Þórð sýslumann og virðist
vera síðari vísa af tveimur: f
Kanselliráð2) af kóngsins náð,
kjörinn í bráð amtmaður,
, — vizkuláð þess vel fær gáð —
í völdunum dáðahraður.
Minnismerki voru í Neskirkjugarði á legstöðum þeirra feðga,
Þórðar og Hallgríms, er lágu saman suðvestan til í gamla garðin-
um (garðurinn er nú stækkaður suður). Yfir Þórði var svokölluð
„kapella" úr timbri, er hafði verið rauðmáluð utan. Var hún ris-
löguð, kringum alin á hæð ög nokkuru meira á breidd, en á lengd
eins og venjulegt leiði. Hafði hún verið læst með skrá og lykli
þannig, að önnur súðin (að norðan) liafði verið á hjörum við
mæninn. Að innan hafði „kapellan" verið svert eða svartmáluð,
og skrifuð innan með stóru hvítu snarhandar-letri, sem hefir
]) Þórð telur og Espólín son þeirra, og hefir hann þó dóið ungur.
J) Þórður sýelum. fékk kanselliróðs-nafnbót 8/9. 1810.