Dagur - 26.05.1944, Blaðsíða 3

Föstudagur 26. maí 1944
DAOUR
3
JÓNAS JÓNSSON frá Brekknakoti:
ÁLYKTAN
I. ' •
y „Tímarnir breytast og menn-
irnir með“, segir málsháttur
gamall og í mörgu sannur, ekki
sízt nú á tímum. En þótt margt
sé breytt og umsnúið frá því,
sem áður var, er þó eðli
mannsins ekki svo á'hverfanda
hveli statt, sem margt hið ytra.
Hitt er annað mál, að nú þarf
oft meira til þess að eðlinu verði
til fulls þjónað. Kröfur fólksins
vaxa og vaxa, eins og ráðríki
barnsins, sem allt er látið eftir,
og hefir það til, þegar á unga
aldri, að segja bæði pabba og
mömmu fyrir verkum. Og auð-
vitað eiga verkin öll að snúast
um það. Hversu lengi þetta get-
ur blessast, veit eg ekki. Og
hvort líkur eru til að slíkt upp-
eldi skapi andlega og líkamlega
heilbrigða og starfsglaða æsku,
virðist enn vafasamara. En, sem
sagt, kröfur okkar eru farnar að
minna nokkuð freklegá á kröfur
eftirlætisbarnsins, sem vant er
orðið valdinu.
En umhyggja fyrir öðrum og
tillitssemi við aðra eru höfuð-
dyggðir, sem hvergi mega vera
fyrir borð bornar.
Ása og Helga, dætur karls og
kerlingar í koti, voru næsta ólík-
ar að skapgerð og í háttum. Sú
fyrrnefnda gerði kröfur stórar
til annarra og ætlaði allt að
vinna án verðleika, án kær-
leika og samúðar, án fórna —
en hlaut ekkert, nema hrak-
farir og smán. En Helga sem
öllum vildi hjálpa, ótrauð gekk
til allra verka og engan krafði
neins, hlaut fyllstu hamingju og
drottningarsessinn.
Þjóðsaga----en þó ætíð
sönn saga, hvað boðskapinn
snertir.
En er það ekki svo að við
gleymum þessum sannindum
oft og séum farin-íslenzka
þjóðin, dóttir karls í koti — að
líkjast í mörgu Ásu í sögunni —
ölu meira en Helgu? Því miður
virðist margt benda til þess. Lít-
um í kringum okkur. Að vísu
sjáum við oft fúslega veitta f jár-
hagslega aðstoð, þegar eftir er
leitað, til handa þeim, sem á
einn eða annan hátt hafa orðið
hart úti. En peningar eru fljótt
fengnir nú á dögum og nógir til
hjá mörgum, og kostar minni
fórn nú en oft ella, að láta ríf-
lega af mörkum krónurnar. En
komið á skemmtistaðina og sjá-
ið hvers þar er krafist og bezt
talið. Komið í verzlanirnar og
sjáið hvað á boðstólum er og
mest keypt. Komið í vínverzl-
anirnar og hugleiðið hvílíkur
manndómur og fullveldisáhugi
hlýtur að liggja á bak við
áfengiskaup fyrir meira en 20
millj. á ári! Komið í kirkjurnar
og vitið, hvort ekki er auðveld-
ara að telja fólkið en bekkina,
sem auðir eru. — Komið í sali
Alþingis og athugið vinnu-
brögðin — og samtökin þar. —
Komið á vinnustaðina og kynn-
ist viðhorfi þeirra, !$em vinna,
Greinargerð
ríkisstjórnarinnar um vegavinnu-
deiluna.
mönnum væri það í sjálfsvald
sett, hverjum hóp fyrir sig, og
skyldi meiri hluti ráða, hvort
unnið væri.
a) 10 stundir á dag í 6 daga.
b) Nærri 10 stundii»á dag í 5
daga, eða
c) 8 stundir á dag í 6 daga
allt með dagvinnukaupi.
3. Alþýðusambandið gerði
kröfu til, að sama fyrirkomulag
yrði um kaupgreiðslu og svæða-
skiptinu og var síðastliðið ár,
þannig að greitt væri gildandi
kaup verklýðsfélaga á hverju
félagssvæði en utan þeirra væri
greitt kaup þess verklýðsfélags,
sem næst væri, en þó með viss-
um takmörkum.
Ríkisstjórnin var fús til að
greiða gildandi kaup verklýðs-
félaga á félagssvæði þeirra og
sama kaup og síðastliðið ár ut-
an félagssvæðanna, en jafn-
framt bauð hún kaupjöfnun á
stóru svæði, sem fól í sér veru-
lega hækkun frá fyrra ári sök-
um þess að hún hefir talið sam-
ræmingu vegavinnukaupsins í
sveitunum réttmæta og æski-
lega.
Meðan að samningarnir stóðu
yfir, gaf Alþýðusambandið út
yfirlýsingu um það, að verkfall
yrði hafið í vegavinnu um allt
laríd 3. maí ef samningar hefðu
þá ekki tekist. Verkfall var einn-
ig lýst við vitabyggingar þótt
ekki væri ríkisstjóminni kunn-
ugt um, að ágreiningur væri um
kaup og kjör í slíkri vinnu.
Þrátt fyrir þessa hótun í garð
ríkisstjórnarinnar, leyfði hún
vegamálastjóra að halda áfram
samningaumleitunum.
Að kvöldi 2. maí var útséð
um að Alþýðusambandið vildi
engar verulegar tilslakanir gera á
ofangreindum atriðum og næsta
dag átti að hef jast verkfall, sem
ríkisstjórnin taldi vera ólöglegt,
áleit hún sér því skylt að slíta
samningum og krefjast dómsúr-
skurðar um verkfallið. Alþýðu-
sambandið fyrirskipaði samúð-
arverkfall í nokkrum ríkisstofn-
unum, frá morgni 15. maí, sem
það, er til kom, treystist þó ekki
til að láta koma til fram-
kvæmda.
Félagsdómur hefir í dag dæmt
verkfallið ólöglegt.
Um það leyti er málflutningi
var lokið fyrir Félagsdómi hóf-
ust samtöl að nýju fyrir atbeina
sáttasemjara ríkisins. Sættir
tókust í gærmorgun um fram-
angreind atriði, á eftirfarandi
grundvelli:
1. Alþýðusambandið féll al-
gerlega frá kröfunni um for-
gangsrétt félagsbundinna verka-
manna innan Alþýðusambands-
ins.
2. Á nokkrum stærstu fjall-
vegunum yfir sumarmánuðina
ráði vinnuhóparnir því sjálfir
með einföldum meiri hluta,
hvort þeir vinna 10 stundir á
dag í 6 daga eða nærri 10
(Framhald á 5. síðu).
bæði til starfsins og þeirra, sem
vinnuna veita, — eða horfið á
verkefnin og verkfærin, sem
bíða og bíða — í kyrrstöðu.
Og eftir þessa rannsókn er
okkur víst hressing að því, að
opna útvarpstækið og heyra úr
öllum krókum og kimum !ands-
ins, og frá alls konar hópum,
samhuga, eldheitan og aflþrung-
inn vilja er „lýsir eindregið yfir
fylgi sínu við stofnun lýðveldis
á íslandi, eigi síðar en 17. júní
næstk.“ — Já, vissulega er mál
komið að íslenzk þjóð verði aft-
ur frjáls og fullvalda, en það
verður bara ekki — nema að
nafninu einu — ef að við göng-
um ekki fram með hugarfari
Helgu en ekki Ásu. Það er meg-
inskilyrði. Ekki bara að heimta,
heldur fyrst og fremst að leggja
að sjálfum sér, ekki aðeins að
njóta, heldur og að fórna, ekki
einvörðungu að hugsa um sig og
eigin hag — heldur — a. m. k.
á þessu ári — um það, á hvern
hátt við, — þú og eg — fáum
bezt að því unnið að þjóð okkar
fái í raun og veru verðskuldað
á ný frelsi og fullt sjálfstæði.
Því betur hafa nú'margir
þetta í huga, — vafalaust, — og
leitast við að sinna þessum
skyldum sínum sem bezt. En
þar verða allir að eiga þátt í, ef
að vel á að fara. Streita og drátt-
ur milli flokka, stétta og at-
vinnuvega innan þjóðarinnar
koma í veg fyrir það, að stærstu
afrekin verði unnin og hún eign-
ist þjóðminjadag, sem öllum
verði kær og helgur. Og hver
stétt, hver fylking og hver at-
vinnuvegur hefir sannarlega sitt
hlutverk að vinna, í samvinnu
og einingu með öllum hinum,
en ekki sundurþykkju.
•
Bændastéttin og landbúnað-
urinn hafa verið umdeildir aðil-
ar í þjóðarbúskapnum á síðustu
árum. En flestir landsmenn
munu þó undir niðri sammála
um það, að bændastéttin, sem
nú er mjög tæpt stödd vegna
fólksfæðar, megi ekki draga enn
saman seglin í framleiðslu sinni.
Hvernig færi t. d. ef bændur
hættu að framleiða mjólkuraf-
urðir nema fyrir sitt eigið heim-
ili? Án þeirra megum við ekki
vera. En þetta verður erfitt, ef
að kaupgjald á enn að hækka.
Þrátt fyrir miklar breytingar
til bóta á ýmsum sviðum í sveit-
inni þykir mörgum fábreytt þar
enn, og byggist þar á að nokkru
fólksfæðin. Ein skörungs-hús-
freyja í heimasveit minni, sem
lifað hefir rúm 80 ár, hefir verið
eina einustu nótt æfi sinnar
annars staðar en á sínu heimili,
—- sama stað alla æfina. Mörg-
um sinnum og mörgum fremur
hefði hún getað veitt sér það að
ferðast og finna vini og vanda-
menn, nær og fjær. En heimili
hennar og fjölskylda áttu hug
hennar og krafta og þurftu
^ þessa við, mun henni hafa fund-
(ist. — Þetta mun nú nærri eins-
dæmi, en ennþá er þó margri
sveitakonunni erfitt að losna frá
j heimilisstörfum og hverfa á
braut, þótt aðeins sé um nokk-
urn tíma að ræða.
En samkv. upphafi máls
míns vil eg benda á, að í því sé
eðli manna óbreytt að allir og á
öllum tímum, þurfi sér eitthvað
að eiga til yndis og hugarléttis,
eitthvað sem stund og stund
fjarlægir erfiðleika og áhyggjur
hversdagslífsins. En oftast virð-
ist hver eiga nóg með sig og sitt
og gleyma öðrum. Til eru þó
undantekningar frá *þessu,
þakkaverðar, og vil eg að síð-
ustu minnast tveggja slíkra sem
gjarna mættu verða öðrum til
eftirbreytni.
Ungmennafélag sveitar einn-
ar hafði fyrir reglu að fara eina
sameiginlega skemmtiferð á
sumri. En einu sinni brá það
venju þessari en bauð í staðinn
eldra fólki sveitarinnar, feðrum,
mæðrum o. fl. í skemmtiför í
bíl einn sólskinsdag til Mývatns,
en var sjálft — unga fólkið —
við bústörfin heima. Og öllum
varð nýjung þessi til gleði og
blessunar.
Búnaðarféla^ Arnarnesshr. í
Eyjafirði hefir innleitt hjá sér
athygliverða nýbreytni. Það er
árleg samkoma, eins til tveggja
daga námsskeið, fyrir húsfreyj-
ur og annað vaxið kvenfólk í
hreppnum. Hugmyndin mun
vera frá Árna Björnssyni kenn-
ara og var fyrsta mótið fyrir 4
árum og það'síðasta núna 30.
apríl sl. og var eg þá svo hepp-
inn að fá tækifæri til að kynn-
ast þessu nánar.
í þetta skipti var bara um
einn dag að ræoa, og hófst sam-
koman kl. 2 e. h. Um 50 konur,
yngri og eldri, voru mættar og
boðnar velkomnar af einum úr
nefnd þeirri, sem hafði fram-
kvæmd mótsins méð höndum,
Jóni Melstað, bónda á Hallgils-
stöðum. Þarna var svo kven-
fólkinu boðið á skólabekk að
nýju, og fyrirlesarar tóku til
máls einn eftir annan og ræddu
ýmislegt til fróðleiks og
skemmtunar. Öðru hvoru var
þó staðiÖ upp og sungið — en
frammi í salnum fór að heyrast
glamur í bollum og skeiðum og
kaffiilmurinn úr kjallaranum
lofaði góðu. Og efndimar urðu
ekki síðri, en nefndarmenn
buðu til borðs og renndu í boll-
ana. Höfðu þeir þar alla
frammistöðu á hendi, bæði í
eldhúsi og veizlusal, og virtist
prýðilega frá öllu gengið, jafnt
kökuröðunum á ótal fötum og
hlutfallinu á milli kaffi og vatns
í könnunum. Var glatt yfir borð-
um og að lokum bæði sungið og
ræður fluttar. Kom þar greini-
lega í ljós, að konurnar mátu að
verðleikum þessa viðleitni karl-
mannanna, tóku hana bæði sem
hvatningu til dáða og ágæta
ánœgjustund, eins og geisla frá
í lok marzmánaðar hófust
umræður um kaup og kjör í
vegavinnu milli vegamálastjóra
f. h. ríkisstjórnarinnar og samn-
inganefndar er Alþýðusam-
bandið tilnefndi. Hinn 2. maí
slitnaði upp úr samningaum-
leitunum og var þá ágreiningur
um eftirfarandi þrjú atriði:
1. Alþýðuasmbandið gerði
kröfu til að meðlimir allra fé-
laga innan sambandsins skyldi
hafa forgangsrétt til allrar
vinnu við vegagerð og brúar-
smíði.
Ríkisstjórnin neitaði þessu
skilyrðislaust, þar sem hún gat
ekki viðurkennt þá meginreglu,
að allir landsmenn ætti ekki
jafnan rétt til vinnu hjá ríkinu.
Þar að auki er þess að gæta, að
meira en helmingur þeirra, er
unnið hafa að vegagerð eru ófé-
lagsbundnir menn úr sveitum
landsins, sem með þessu hefði
verið gerðir réttlægri en aðrir
og átt algerlega undir högg að
sækja með vegavinnu.
2. Á síðastliðnu ári krafðist
Alþýðusambandið þess að
hvergi væri unnið á dag lengur
en 8 stundir fyrir dagkaup. Nú
krafðist sambandið hins vegar
að unnið væri nærri 10 stundir
daglega með dagvinnukaupi 5
daga vikunnar, laugardagurinn
frí, þegar verkamenn óskuðu og
unnið væri svo langt frá heimil-
um að ekki þætti henta að þeir
færi heim daglega.
Afstaða ríkisstjórnarinnar til
þessarar kröfu var, að til þess að
komast hjá mjög almennri óá-
nægju meðal vegavinnumanna,
sem áberandi var síðasta ár, sér-
staklega í fjallvegum, með 8
stunda vinnudaginn, krafðist
ríjcisstjórnin þess, að vegavinnu-
sól gegnum skýjaþykkni hvers-
dagsanna.
Þarna voru flutt 5 erindi og
að lokum sýnd kvikmynd. Sum-
um myndi nú sennilega þykja
nóg um að sitja undir öllum
þeim orðastraum — og þarna
skki á neinum dillibekkjum, —
-n ekki gætti þess hjá konun-
um, og var ágætlega hlustað. —
Héraðslæknirinn, Jóh. Þorkels-
æn, hefir flutt erindi á öllum
mótunum. Aðrir fyrirlesarar1
hafa verið víða að, en þó helzt
frá Akureyri, ráðunautar, kenn-
arar o. fl.
Víst er, að víða um sveitir
yrði tækifærum sem þessum vel
fagnað. Kostnaðarhliðin virtist
ekki ægileg, helztu liðirnir bíl-
far fyrirlesara og svo efni til
veitinganna — en hvorugt háar
upphæðir. Framfarasjóður bún-
aðarfél. hefir lagt til nokkurt fé
og síðan er skotið saman að auki
eftir því, sem til hefir þurft.
Ekki mun þessi fundur hafa
sent frá sér neinar ályktanir um
æskilegt sjálfstæði íslands, en
rann vann að framgangi þeirrar
hugsjónar, og mun það ekki eins
mikilsvert?