Dagur - 16.11.1944, Qupperneq 2

2
DAGUR
Fimmtudaginn 16. nóvember 1944.
Hvað er að gerasl I sljórnmál-
um Islands?
i.
Allt fram undir síðustu tíma
hafa tveir stjórnmálaflokkar á
landi hér verið höfuðandstæð-
ingar, þegar litið hefir verið á
stjórnmálin frá sjónarhóli al-
mennings. Það eru Sjálfstæðis-
flokkurinn og Sameiningar-
flokkur alþýðu — Sósíalistaflokk-
urinn, sem í daglegu tali gengur
undir nafninu kommúnistar.
Stjórnmálastefnur þessara
tveggja flokka eru, að því er þeir
sjálfir hafa túlkað þær, eins og
tveir andstæðir pólar. Kommún-
istar hafa lýst Sjálfstæðisfl.for-
ingjunum sem harðsnúnum auð-
valdssinnum, er bæru stórat-
vinnurekendur og stórgróða
þeirra fyrir brjósti og jafnvel
borið þeim á brýn, að þeir væru
grímuklæddir nazistar og að inn-
ræti af sömu skúffu og nán-
ustu áhangendur Hitlersí Þýzka-
landi. Talsmenn Sjálfstæðisfl.
hafa aftur á móti kynnt komm-
únista sem hlýðna þræla Stalins,
er hefðu það eitt að markmiði
að ganga af öllu einstaklings-
frelsi dauðu, leggja íslenzka at-
vinnuvegi í rústir og láta síðan
Rússa hirða reiturnar eftir
þrotabú íslenzku þjóðarinnar.
Ljótir eru þessir vitnisburðir
á báðar hliðar. Hver mundi hafa
trúað því, að þessir tveir aðilar
tækju í skyndi höndum saman
um að leiða þjóðina út á veg
framfara og farsældar með gagn-
kvæmu trúnaðartrausti?
. Fjöldi manna hér á landi
stendur agndofa yfir því, að
Sjálfstæðismenn og sósíalistar
hafa gengið í stjómarsamvinnu
og sett sér sameiginlega stjórnar-
stefnu. Á síðustu árum hafa þeir,
er telja sig forustumenn Sjálf-
stæðisflokksins, hrakyrt Fram-
sóknarmenn fyrir að hafa látið
sér komá til hugar að rannsaka,
hvort kommúnistar væru hæfir
til stjórnarsamvinnu. Sú rann-
sókn fór fram veturinn 1942—
1943. Að henni lokinni lýstu
Framsóknarmenn því yfir í ýtar-
legri greinargerð, að kommún-
istar væm óhæfir til stjórnar-
samvinnu með frjálslyndum,
borgaralegum flokkum. Alþýðu-
flokkurinn, sem þátt tók í rann-
sókninni, var á sama máli. Þrátt
fyrir þetta hefir meirihluti Sjálf-
stæðisflokksins á Alþingi undir
forustu Ólafs Thors hallazt að
því ráði að taka kommúnista í
pólitískt fóstbræðralag og hæla
sér drjúgum af því afreki. Mikið
má það vera, ef Sjálfstæðisflokks-
menn óska þess ekki í huga sér,
að svörtu striki væri hægt að slá
yfir öll lastyrði þeirra í garð
Framsóknarmanna fyrir athug-
un þeirra á innviðum kommún-
ista. Að því, sem nú er fram
komið, mundu Sjálfstæðisfor-
ingjamir helzt óska, að öll stór-
yrði þeirra um þessi efni grafizt
í gleymskunnar djúp.
•> .
II.
Við sammna auðvaldsins og
þeirra, sem vilja koma á öreiga-
einræði, vaknar sú spuming-
Hvað er að gerast í stjórnmálum
íslands? Á yfirborðinu er það
stjórnarsamvinna illvígra and-
stöðuflokka, en hvað felst í
djúpinu? í sambandi við þær
spurningar rifjast upp fyrir
mönnum atburðír þeir, er áttu
sér stað í Þýzkalandi fyrir nokkr-
um árum, þegar nazistaklíkan
þar var að festa rætur og unnið
var að einræði hennar. Verkalýð-
urinn hreifst með foringjadýrk-
uninni, sem reynt var að hlaða
sem mest undir. Hávær dýrðar-
óður var sunginn um Hitler og
klíku lians og þjóðinni lofað
gulli og grænum skógum, ef hún
félli fram og tilbæði hann. Þetta
hreif. Þýzka jrjóðin lét dáleiðast
af gurninu og fagurgalanum. En
hvern e'nda fær foringjadýrkun-
in í Þýzkalandi og öll hin ginn-
andi loforð þjóðernisjafnaðar-
manna? Ekki er annað sýnilegt,
en það allt endi í dýpstu niður-
lægingu og svörtustu eymd.
Að myndun nazismans stóðu
valdagráðugir einstaklings-
hyggjumenn og auðjötnár
Þýzkalands, er unnu allt í eigin-
gjörnum tilgangi, en ekki með
frelsi og farsæld þjóðarheildar-
innar fyrir augum. Til foringja
voru kjörnir valdasjúkir æfin-
týramenn, er voru vel til þess
fáilnir að flytja gargandi æsinga-
ræður í eyru mannfjöldans og
fyllt hann trylltum hugarofsa og
hatri til allra þeirra, er litu öðr-
um augum til málefna en foring-
inn og klíka hans vildu vera láta.
Þegar allt var þanrrig í pottinn
búið, þurfti ekki að búast við
öðru, en að allt hið stóra æfintýri
endaði með skelfingu fyrir þýzku
þjóðina, enda lítill vafi á að svo
verður.
Menn geta ekki lokað augun-
um fyrir því, að svipuð fyrir-
brigði virðast gera vart við sig
hér á landi um þessar mundir,
eins og þau sem gerðust í Þýzka-
landi. Auðvaldsbubbar og for-
ingjar verklýðssamtakanna taka
liöndum saman um stjórnar-
myndun og lofa íslenzku þjóð-
ínni glæsilegri framtíð, ef hún
fylki sér um nýju stjórnina.
Þetta gengur allt eins og í sögu,
áður en tii nokkúrra fram-
kvæmda kemur. 'Stjórnin biður
þingið að veita sér hálfs mánað-
ar næði til að iiugsa um velferð
þjóðarinnar. Meðan á því stend-
ur rignir árnaðaróskum og
traustsyfirlýsingum yfir nýju.
stjórnina frá hinum og öðrum
félagasamtökum, sem öll virðast
vera í sjöunda himni yfir „mál-
efnasamningnum" og hinum
glæsilegu framkvæmdum, sem
hann iofar. Kommúnistar segjast
treysta Ólafi Thors hið bezta,
krötum nokkru miður, en allt
sýnist stefna að því að koma hér
á fót foringjadýrkun að hætti
þýszkra nazista.
Þjóðfélagslega séð er skyld-
leikinn auðsýnn milli þess, er
þýzki nazisminn var í upp-
sigiingu og þess, sem hér er að
gerast, þó að hugarfar Óiafs
Tiiors muni vera allt annað en
Hitlers. Líklega vill hann láta
gott af sér leiða, og ef til vill
reynist nýja stjórnin betur, en
margir búast við, að minnsta
kosti ættu menn að leitast við að
sleppa ekki allri von um það,
fyrr en reynslan sker þá úr í
þeim efnum. Það getur meira að
segja verið leyfilegt að ætla, að
kommúnistar skáni eitthvað við
SÖGN OG SAGA
---Þjóðfræðaþættir ,J)ags“-
Strandamannasaga Gísla Konráðssonar
(Frámhald).
og fjölkunna, er kallaður_var, norður á Hvanneyri í Siglufirði,
Jónssonar. Deildi prestur sá við Höskuld bónda í Höfn í Siglu-
firði. En móðir Einars, kona Magnúsar sýslumanns, var Þórunn,
dóttir Einars prests á Stað á Reykjanesi og áður á Stað í Stein-
grímsfirði; liann var bróðir Páls sýslumanns Torfasonar í ísafirði,
föður Mála-Snæbjarnar. Einar prestur var lagaflækjumaður mik-
ill. Bróðir Þórunnar var Einar, sýslumaður um 7 vetur, dó í Stóru-
bólu. Einar hét launsonur hans, lögréttumaður á Svínanesi, sem
Svínanes-Einarar eru frá komnir. Og annar bróðir Þórunnar var
Einar yngri á Hóli í Bíldudal; þó telja sumir hann son Einars
lögréttumanns óskilgetinn verið hafa.1)
En er Ormur sýslumaður Daðason hafði haldið 'Strandasýslu
um 8 vetur, tók hann Einar Magnússon að lögsagnara, 1726, en
sagði sig frá henni tveim vetruin síðar. Var hún þá veitt Einari
1728, og hafði hann haldið hana 6 vetur, er Halldór prestur í
Árnesi lézt, sem fyrr er talið. Sumarið eftir, 1735, voru birt kaup-
bréf, er Strandasýslumaður2) sá, er Halldór hét Bjarnason,3) hafði
D Einar 6 Hóli var bróðir Einars sýslumanns Einarssonar.
2) Þ. e. maður úr Strandasýslu.
8) Að líkindum Halldór á Melum í Trékyllisvík, „fyrirhyggju- og fjárafla-
maður mikill“, forfaðir Einars skólds Benedjktssonar, í beinan karllegg.
það að komast í stjórnaraðstöðu,
reka sig á blákaldan veruleikann
og ef til vill verða varfr við
nokkra ábyrgðartilfinningu.
Hins vegar er rétt og skylt að
vera vel á verði gagnvart öllu
því, er miður kann að fara.
III.
Það er eftirtektarvert hversu
stjórnarblöðin eru hrædd við
gagnrýni á gjörðum hinnar nýju
ríkisstjórnar. Getur það bent til
þess, að undir niðri óttist þau,
að stjórninni kunni að verða ær-
ið mislagðar hendur. í öðru orð-
inu -þarma þau, að Framsókn
hafi ekki tekið þátt í stjórnar-
mynduninni, en í hinu orðinu
látast þau vera því fegin. Gagn-
rýnina óttast þau sýnilega frá
Framsóknarmönnum, en hana
vilja þau útiloka. Allir 'eiga að
blessa allt, sem stjórnin hefst að
undir forustu Ólafs Tliors'. Alls
staðar gægist foringjadýrkunin
fram. Annars lýsir það megnum
vanþroska að vilja útrýma allri
gagnrýni á stjórnarathafnir með-
al lýðræðisþjóða. Hjá stjórn-
málalega þroskuðum þjóðum,
eins og t. d. Bretum, er gagnrýni
frá stjórnarandstæðingum á
hverjum tíma talin holl og bráð-
nauðsynleg, því að öðrum kosti
sé hætta á að spilling grafi um
sig í st jórnmálalífinu, hafi ríkis-
stjórnin lítið eða ekkert aðhald.
Frá þessu brezka sjónarmiði séð
má það teljast vel farið, að einn
flokkur standi utan við stjórnar-
samtökin, til þess að vera á verði
gagnvart afglöpum stjórnarinn-
ar. í því tilfelli, er hér um ræðir,
er það Framsóknarflokkurinn,
sem tekur þetta hlutverk að sér.
Framsóknarflokkurinn mun
veita stjórninni lið við fram-
kvæmd þeirra mála, er hann tel-
ur horfa til heilla fyrir þjóðina.
Hins vegar mun hann gagnrýna
hispursjaust og djarflega allt
það, sem hann hyggur stefna til
óheilla. Þetta vita stjórnarsinnar.
Þess vegna ýfast blöð þeirra við
Eramsóknarmönnum. Ekki
mega þeir hafa málfundi úti um
land, til þess að skýra kjósendum
frá stjórnarmynduninni og lýsa
stjórnmálaviðhorfinu. Þá skelf-
ast nýju ráðherrarnir og hugsa:
Nú erii þeir að tala illa um okk-
ur!
Svo reyna blöð stjórnarinnar
að berja það. inn í almenning,
að Ólafur Thors hafi lagt sig all-
an fram um að fá Framsókn til
að vera með í stjórnarsamvinn-
únni, en hún hafi verið að öllu
ófáanleg, „skorizt úr leik“.
Eins og tekið er fram i grein
Bernh. Stefánssonar alþrn. í síð-
asta blaði er þetta ósatt. Og nú
hefir málgagn Ólafs Thors
sannað, að þetta er ósatt. Laug-
ard. 4. þ. m. birtir Mbl. bréf frá
Framsókn til Sjálfstæðisflokks-
ins, skrifað 3. okt.
I bréfinu er fyrst minijzt á
undangengnar tilraunir til
myndunar stjórnar fjögurra
flokka, er engan árangur hafi
borið, og sé því rétt að reyna aðr-
ar leiðir. Síðan er minnzt á
þriggja flokka ríkisstjórn, sem
Framsóþnarfl. telur eðlilegasta
og ákjósanlegasta, en af viðtali
við menn úr Alþýðufl., séu eng-
ar líkur til að því geti orðið
framgengt. Síðan segir orðrétt í
bréfinu:
„Fyrir því gerir Framsóknar-
flokkurinn það að tillögu sinni,
að Framsóknarfl. og Sjálfstæðis-
fl. standi saman um ríkisstjóm,
er þannig sé mynduð, að núver-
andi forsætisráðherra, dr. Bimi
Þórðarsyni, sé falið forsæti í
henni, ef hann er fáanlegur til
(Framhald á 7. síðu).
keypt 6 lindr. á Ófeigsfirði af Alexíusi Jónssyni, er átti Þorbjörgu,
dóttur Halldórs prests í Árnesi. Þár var og lýst kaupi Ólafs, prests
Eiríkssonar, er kallaður var ,,Mek“, er hann gerði fyrir kaupand-
ann, Pétur kaupmann, á hálfu Felli í Kollafirði, af Einari sýslu-
manni Magnússyni og hálfu af Ormi sýslumanni Daðasyni. Sagt
er að Einar sýslumaður byggi þá á Felli.
FRÁ JÓNI AUÐUNSSYNI, DAUÐA HANS OG ÖÐRU.
Einar sýslumaður reið ekki næstá sumar til Alþingis. Þessi
misseri, 1736, andaðist Jón Auðunsson á Melum í Hrútafirði,1) er
lengi hafði þar búið og verið gildur bóndi. Hafði hann fyrri kom-
izt í illt mál og flókið, er sagt var að risi af því, að hann fylgdi
manni eða léti fylgja yfir Haukardalsskarð, er bæri peninga, en
maður sá kgmú aldrei til skila síðan. — Það var og annað mál
hans, er til Alþingis kom, að hann hefði haft með höndum fals-
bréf eitt um landamerki milli Vatnshorns og Leikskála. Var það
ákært 1651 og aftur þrem vetrum síðar á Alþingi; honum var áð-
ur dæmt að birta það, hversu á því stæði, en vildi hann það eigi
gera, skyldi hann fangaður og réttækur og refsað með húðláti til
13 marka og sé mannvirðingalaus. En svo vafði hann mál þetta,
að ónýtt varð. Er að sjá, að eitthvað muni satt í því, þá konungur
gaf honum aftur fulla mannvirðingu sína 1696,2) en dæmdur
hafði hann verið 1670. Jón var gamall maður, er hann lézt. Hann
átti Guðrúnu Jónsdóttur, vestan úr Breiðafjarðareyjum, Hró-
inundssonar, en móðir hennar var Karítas Ólafsdóttir, Þórðarson-
ar, Gunnlaugssonar á Oddsstöðum. Jón var sonur þeirra Jóns
(Framhald).
D Dánarár Jóns Auðunssonar er rangt, sbr. 6. kap. (aths.). Steingrímur
Jónsson biskup telur Jón hafa dáið skömmu eftir að hann fékk uppreian
æru sinnar, þ. e. fyrir 1700.
*) Jón Espólín segir konungsbréf þetta hafa verið út gefið 1694.