Dagur - 14.12.1944, Blaðsíða 7

Fimmtudaginn 14. desember 1944
D A G U R
'7
Reykjavíkurvaldið í þinginu stöðvar áburðar-
verksmiðj urnál ið
Framhald af 1. síðu
áburðarverksmiðja, sementsverk-
smiðja og lýsisherzlustöð". Til
Jress tíma hafði það engan veg-
inn þótt svo sjálfsagt, að þessi
fyrirtæki öll yrðu sett einmitt
þar, þótt enginn neitaði nauðsyn
þess, að þau kæmust á fót eins
fljótt og auðið væri. Þegar svo
fyrrv. atvinnumálaráðherra hóf
raunhæfan undirbúning málsins
og fékk hingað sérfræðing frá er-
lendu fyrirtæki, sem alheims við-
urkenningu hefir í þessari fram-
leiðslugrein, hóf Morgunblaðið
hvatvíslegar árásir á hann, m. a.
fyrir Jrað, að hann skyldi láta sér
detta í hug, að verksmiðja þessi
„riíi upp“ annars staðar en í
Reykjavík. Fór blaðið þá hinum
háðslegustu orðum um þá fjar-
stæðu, að nokkur skyldi láta sér
til hugar korna, allra sízt ráð-
herra, að verksmiðjan yrði reist
á ,,útskækli“ norður í landi. Þessi
nafngift blaðsins á höfuðstað
Norðurlands vakti og mikla at
hygli hér um slóðir, og mun
áreiðanlega hafa átt sinn Jrátt
þeirri vakningu, sem er að verða
víðla um byggö'ir landsins til
varnar gegn „útskæklasjónar-
miðum“ Reykjavíkurvaldsins og
til eflingar á vörn byggða og
bæja fyrir sókn Reykjavíkur í
öllum fjár- og viðskiptamálum.
í þessu blaði hefir því jafnan
verið haldið fram, í sambandi
við áburðarverksmiðjumálið, að
reisa beri verksmiðjuna þar á
landinu, sem sannanlegt væri að
hún væri bezt sett með tilliti til
stofnunar og reksturs hennar.
Álitsgerð sérfræðinganna og und-
irbúniingur málsins.
Þegar þing kom saman í haust
flutti fyrrv. atvinnumálaráð-
herra frumvarp um áburðag-
verksiniðju, sem grundvallað var
á áætlunum og álitsgerðum
þeim, sem sérfræðingar og verk-
fræðingar, erlendir og innlendir,
höfðu gert, og fylgja þessi skjöl
frumvarpinu. Þar er gert ráð fyr-
ir, að ríkið láti reisa áburðar-
■verksmiðju og tryggi henni jafn-
framt nægilega rafmagnsorku til
vinnslunnar. Stjórn verksmiðj-
unnar skipa 3 menn. Velur
stjórn Búnaðarfélags íslands
einn þeirra, stjórn S. í. S. annan
og landbúnaðarráðherra skipar
hinn þriðja. Stjórnina skal skipa
í fyrsta sinn, þegar eftir að frum-
varpið er orðið að lögum og skal
stjórnin ákveða hvar verksmiðj-
an skuli reist. — í álitsgerð hins
ameríska verkfræðings segir m. a.
að af þeim stöðum, sem. skoðaðir
smiðjunnar fyrir augum, komi
smiðjunnar fyrir augum komi
einkum til greina Oddeyri á
Norðurlandi og nágrenni Elliða-
ár á Suðurlandi. Segir svo orð-
rétt um þessa staði í álitinu:
Oddeyri við Akureyri virðist
bezti staðurinn á Norðurlandi.
Raforka er fáanleg frá Laxár-
stöðinni um 43 km. raflínu, ef
lögð er 1 km. leið yfir höfnina,
eða 63 km. línu, ef lögð er fyrir
fjarðarbotn. Er áætlað, að 5700
árskw. fáist til viðbótar í rafstöð-
inni með Jrví einuaðtvöfaldanú-
verandi vantspípur og bæta við
vélum án breytinga eða viðbóta á
stíflunni. Einnig er áætlað, að
meir en 70000 kw. megi virkja á
þessu svæði. Stórt, flatt lands-
svæði er fyrir hendi, og er Jrað
nógu stórt fyrir áburðarverk-
smiðju og allar viðbyggingar.
Jarðvegur er aðallega sandur og
möl og er sagður hafa um 4 smá-
lesta burðarþol á ferfet. Norðan-
og sunnanvindar eru algengastir
og hámarksvindhraði talinn 50
metrar á sekúndu. Mesti meðal-
kuldi að vetri er -4- 20° C, og
.mesti kuldi hefur mælzt -4- 30°
C. Frostdýpt er unr 4 fet.
Verksmiðjustæðið liggur við
höfn, sem venjulega er opin allt
árið. Mælingar sýna 20 feta dýpi
90 fet frá f jöru. Hægt er að nota
bryggju, sem þar er til, og ef ósk-
að yrði, mætti byggja aðra til að
tryggja útskipun framleiðslu-
Aöru beint frá verksmiðjunni.
Glerá hefur lágmarksvatns
straum 600—700 lítra á sekúndu,
og er það meir en nóg fyrir verk-
smiðju þá, sem ráð er fyrir gert.
Vatnshiti fer að sumri ekki fram
úr 5° C., og að undanteknum
fáeinum leysingadögum á ári er
vatnið hreint og ógruggað. Nægi-
legt kælivatn má leiða inn
verksmiðjuna úr Glerá með
km leiðslu í litla stíflu, er liggur
38 metrum yfir verksmiðjustæð
inu.
Elliðaárstöðin er álitinn bezti
staðurinn á'Suðurlandi. Raforku
mætti fá úr Sogsstöðinni um 46
km raflínu. Nauðsynlegt væri að
ljúka við stækkun Ljósafoss-
stöðvarinnar og virkja efra hluta
Sogs með stöð milli Þingvalla-
vatns og Úlfljótsvatns.
Landrými er nóg fyrir hina
fyrirhuguðu stöð ásamt stækkun
Jarðvegur er blágrýtisklöpp með
burðarþoli talsvert yfir 4 smál
á ferþumlung. Nauðsynlegt mun
vera að grafa 4 fet í jörð. út af
sprungum í klöppinni. Ótak
rnarkað kælivatn og vatn til iðju
má fá úr Elliðaám. 25 metra fal
fæst sé vatnið tekið úr stíflunni
1 km frá stöðinni. Vatnið er sag
alveg hreint og að hitastigi
2—6° C.
Mesti vindhraði er áætlaður
50 m á sek., og aðalvindáttir eru
suðaustan og vestan.
Mesta kuldastig hefur mælz
-4- 32° C og lægsti meðalkuldi
-4- 17° C.
Eins og séð verður af Jressu
gerir hinn erlendi verkfræðing
ur ekki upp á milli þessara staða
beinlínis með þessum orðum
En frumvarpi atvinnumálaráð
herra fylgdu og álitsgerðir þeirr
Steingr. Jónssonar rafmagns
stjóra og Árna Pálssonar verk
fræðings um möguleika til aukn
ingar á rafvirkjun Sogs annar
vegar og Laxár hins vegar.
Laxárvirkjunar til þessara fram-
kvæmda, en Sogsvirkjutjarinnar.
Frá Laxárstöðinni mundi á-
burðarverksmiðja geta fengið
keypta raforku fyrir 140—150
krónur árskw. á móti ca. 350
krónum á ársktv. frá Sogsvirkj-
un. Er hér um gífurlegan mis-
mun að ræða.
í þessu mjög mikilvæga atriði
er hlutur Norðurlandsins því
stórum betri og virðist ekki hafa
verið auðvelt fyrir Jringmennina
að ganga fram hjá Jressári hlið
ntálsins. Þá kemur og í ljós, af
ástæðum hins ameríska verk-
fræðings, að verksmiðja á að geta
borið sig á Jreim grundvelli, að
verð áburðarins verði þriðjungi
lægra en nú hefur verið um hríð.
Eru því yfirskin^stæður stjórn-
arflokkanna að Jressu leyti hlægj-
legar.
Af þessum álitum er ljóst, að
stórkostlegur munur er á því hve
hagkvæmara er að auka orku
en
Tegund áburðarins.
í eldhúsdagsumræðunúm frá
Alþingi, var það gert að Grýlu
sambandi við málið, að hinn
nýji áburður væri „sprengiefni",
sem hlypi í kökk, þegar minnst
vonum varði, og væri efni Jaetta
algjörlega óþekkt til áburðar hér
landi „og á Norðurlöndum".
Var það fjármálaráðherrann
sem var látinn halda þessum vís-
dÓmi fram. Hvað segja sérfræð
ingar um Jretta? í greinargerð
hins ameríska verkfræðings eru
talin upp 36 fyrirtæki víðs vegar
um heim, sem framleiða sams
tonar áburð og með sömu að-
]:erð og lagt er til að notuð verði
hér, þar á meðal hjá Norsk
Hydro á Notodden í Noregi.
Ummæli f jármálaráðherrans um
hið gagnstæða eru því vísvitandi
blekking. Með frumvarpinu fylg-
ir og álit Björns Jóhannessonar
verkfræðings „um áburðarteg-
undina ammoníumnítrat". Þar
segir svo m. a,:
Notagildi ammóníumnítrats
sem áburðar er ekki minna en
notagildi ammóníum súlfats og
saltpéturs á hverja einingu köfn-
unarefnis, og er full ástæða til
að ætla, að það gildi jafnt á ís-
landi sem annars staðar. í fjölda
tilfella verður ekki gert upp á
milli þessara þriggja áburðar-
tegunda.
Þær varúðarráðstafan ir gegn
amruna, sem hér eru notaðar,
grundvallast á því að koma efn-
inu í perluform og þekja síðan
hverja perlu eða pillu með næf-
urþunnu lagi af petrolatum-
rósín-parafíni eða með fíngerðu
dusti. Þannig myndast einangr-
andi lag á snertingar punktum
perlanna.
Sé um góð geymsluskilyrði og um-
skamma geymslu að ræða, þykir
ekki nauðsynlegt að bæta í fram
andi efnum. Það dust, sem notað
er, er annað hvort kaólín eða kís
ilgúr, en aðrar fíngerðar leirteg
undir ættu að geta kornið til
mála. í sumum tilfellum er leir-
áburðar. Ef slík meðferð reynist
nauðsynleg heima, Jryrfti auð-
vitað að flytja parafínið inn og
ef til vill leirdustið. Það er Jró
mögulegt, að heima séu lög af
rtægilega fíngerðum kísilgúr- eða
kaólínjeir, og munu jarðfræð-
ingarnir heima vera rnanna fróð-
astir í þessu efni.
Um isamrunahættuna segir
svo:
Full reynsla er enn ekki feng-
in fyrir því, hve langa geymslu
hin ýmsu preparöt ,sem nú eru
á markaðnum, þola við breytileg
geymsluskilyrði. Þó er vitað, að
þau hafa ekki runnið saman við
geymslu í a. m. k. fjóra vetrar-
mánuði í mið- og norðurhluta
Bandaríkjanna.
Loftslag hefir, sem gefur að
skilja, geysileg áhrif á það, hve
lengi má geyma Jrennan áburð,
án þess að hann renni í hellu.
Það er stórum erfiðara að geyn
hann í heitu, röku loftslagi en i
köldu loftslagi. Rakastig loftsins
er ekki réttur mælikvarði í þessu
sambandi. heldur frernur
„absolut" vatnsgufuþrýstingur
loftsins. Heitt loft, sem er ekki
mettað vatnsgufu, getur haft
stórum hærri vatnsgufuþrýsting
kaldara loft, sem er mettað.
Auk Jressa hefir hiti bein áhrif,
þar sem hraði allra efnabreyt-
inga eykst að mun við aukinn
hita. Þetta er nefnt til að ge
það ljósara, að loftslag á íslandi
er rnjög hagstætt fyrir geymslu
ammóníumnítrats, miðað við
flesta staði aðra, jafnvel þó að
rakastig (ekki nauðsynlega vatns-
gufuþrýstingur) loftsins sé oft
hátt, einkum á Suðurlandi. (Let
urbreyting Dags).
í þessu sambandi er rétt að
benda á, að það hefir sáralitla
breytingu á verksmiðjunni í för
með sér, hvern veg haganlegast
reynist að verja áburðinn gegn
því að hlaupa í hellu. Ef blanda
þarf í framandi efnurn, krefur
jrað aðeins smávegis viðbótar og
aukins vinnuafls. Ef svo ólíklega
eynist, að ekki takist að
,þreparera“ áburðinn viðunan-
ega með aðferðum Jreim, sem
fyrr er getið, má alltaf grípa til
aess að framleiða nitrochalk
(ammóníumnítrat + kalsíum-
karmónat), og krefur það við-
bótar, en ekki annarra breytinga
Eftir Jrví sem eg get bezt séð af
uppkasti verkmiðjunnar, þá er
hlutunum Jrar skynsamlega kom
ið fyrir, enda er Chemical Con
struction Corporation betur trú-
andi til slíkra hluta en flestum
öðrum, Jrar sem þeir hafa mikla
reynslu að baki sér í þessunt efn-
tegundunum aðeins bætt í, i
öðrum tilfellum bæði parafíni
og leir, og áætluðu verkfræðing-
arnir hjá Chemical Construction
Corporation, að aukakostnaður
við slíkt gæti numið allt að
fimm dollurum á hvert tonn
vill eitthvað af efnum til að
hindra samruna áburðarins, þá
virðist tilveruréttur verksmiðju
sem þessarar hafa óvenjulega
heilbrigðan grundvöll frá hag-
fræðilegu sjónarmiði.
Næturrafmagnið og hagsmunir
Reykjavíkur.
Það er augljóst af skrifum
Morgunblaðsins, að ýmsir ráða-
menn í höfuðstaðnum hafa látið
sig dreyma um það, að jafnframt
því, sem áburðarverksmiðja „risi
upp“ Jjar í nágrenninu, til hags-
bóta m. a. fyrir bæjarfélagið í
heild, gæti liún orðið gxóða-
fyrirtæki fyrir Rafmagnsveitu
Reykjavíkur. Til þessara vona
má rekja þá hugmynd Morgun-
blaðsins, að hentast muni að
nota rafmagn frá núverandi
Sogsvirkjun til reksturs verk-
smiðjiinnar. Verkfræðileg rann-
sókn á þessu atriði málsins hef-
ur leitt í ljós, að með því að
haga byggingu verksmiðjunnar
þannig, gæti hún ekki orðið
nógu stór til þess að fullnægja
þörfurh landbúnaðarins, og á-
burðurinn yrði þar af leiðandi
dýrari en ella. Um þetta segir
ameríski verkfræðingurinn í á-
liti sínu:
Umsögn William Rosenblooms
urn notkun næturrafmagns.
Mér er tjáð, að framleiðandi
rafklofakerfa hafi lagt til, að þér
notuðuð næturorku, sem til er
umfram eftirspurn i Reykjavík,
til framleiðslu þess vatnsefnis, er
með þarf til framleiðslu á áburði
úr köfnunarefni, og að beiðni
yðar hef ég athugað þann mögu-
leika.
Ég sé, að alls eru 40000 kwst.
á sólarhring fyrir hendi með
þessu móti, og yrði að nota ork-
una á 12 klst. tíma. Mesta álag
er 7000 kw. og minnsta 0.
Hægt er að nota þessa orku
til vatnsefnisframleiðslu, hvaða
vatnsenfissellur sem notaðar eru,
með því að byggja nógu stóran
geymi til að geyma vatnsefni, er
framleitt yrði á 12 stundum, til
24 stunda. Þessi hugmyncl er
ekki framkvæmanleg, því að:
a. Óvíst er, hvort þetta orku-
magn verður fyrir hendi í
þessu skyni að 2—3 árum
liðnum.
Ef gert er ráð fyrir 85%
b.
þessi
ís-
Ennfremur segir
lenzki verkfræðingur:
Samkvæmt sögn verkfræðinga
þeirra, sem ég hafði tal af, eru
engir sérstakir erfiðleikar í sam
bandi við framleiðsluna. Króm-
nikkelstáltegundir, sem þola
ammóníumnítrat, svo að áratug
um skiptir, eru nú framleiddar,
en áður fyrr var aðalvandamálið
að fá efni, sem stæðist heita upp-
lausn af ammóníum-nítrati.
Þar sem ekki þarf að flytja inn
önnur hráefni en poka og ef til
er
notum, er aðeins hægt að
framleiða 3150 kílósmálest-
ir nítrókalks, og er það ekki
nóg til að fullnægja eftir-
spurn.
c. Verksmiðja, sem aðeins
framleiddi 3150 smálestir,
mundi kosta miklu meir á
smálest hverja en 6000 smá-
lesta verksmiðja. Kostnaður
verksmiðjunnar, sem kall-
aður er „heildarkostnaður á
árleg eftirköst" mundi
verða 109% hærri fyrir fyrr-
nefnda verksmiðju.
d. Rekstrarkostnaður á smá-
lest (að meðtöldu ódýru raf-
magnifyrir 3150 smál. verk-
smiðjuna) yrði 23% hærri
fyrir minni verksmiðjuna.
e. Ef gert er ráð fyrir 10%
straumbreytitapi og meðal-
voltatapi 2,25 volt á sellu,
mundi þurfa svona margar
10 000 amp. sellur til að
notfæra 7000 kw:
(Framhald á 8. síðu).