Dagur - 15.03.1945, Síða 3

Fimmtudaginn 15. marz 1945
0 AGUR
3
r ... ;— —„ ... . ... , "ttsss
Af sjónarhóli NorÖlendings
Við þinglausnir.
Eftir nærri því 230 daga setu
hefir Alþingi nú verið slitið. í
sambandi við þetta lengsta þing
í sögu þjóðarinnar hefir verið
bent á, að það hafi haft mörg
og merkileg mál til meðferðar.
Þetta er vitaskuld rétt og má
ekki draga úr því. Þessa langa
þings verður jafnan minnst fyrir
lýðveldisstofnunina. Það mun
því ekki gleymast heldur geym-
ast í sögu þjóðarinnar um
ókomnar aldir. Hins vegar virð-
ist mér gæta ijokkurrar tilhneig-
ingar í þá átt, að láta sjálfstæðis-
málið og lýðveldisstofnunina
bera skjöld fyrir þingið fyrir að-
gerðir þess í öðrum málum.
Þessi tilhneiging hefir verið all-
áberandi í stjórnarblöðunum. —
Sjálfstæðismálið heíir þar verið
notað til þess að svara gagnrýni í
þá átt, að þingið sé orðið of svifa-
seint og langdregið, og til þess
að afsaka lengd þinghaldsins og
seinlæti þess um afgreiðslu ýmsra
mála. Þessi málflutningur er
vafasamur ágóði fyrir þá, sem
bera hag þingsins fyrir brjósti og
eru andvígir þeirri tízku, sem
vill gera veg þingsins sem
minnstan. Um sjálfstæðismálið
og lýðveldisstofnunina varð að
lokum enginn ágreiningur.
Þjóðin stóð einliuga að því máli.
Hins vegar hefir láðst að geta
þess í stjórnarblöðunum, að
fyrstu skuggana bar á þá einingu
frá þinginu sjálfu. Klofnings-
raddirnar við forsetakjörið stóðu
að því. Vonbrigði landsmanna
um þingið voru þá mikil, og
náðu til allra flokka.
Löng þing og þjóðarheill.
í sambandi við afgreiðslu síð-
ustu málánna* er þingið fjallaði
um aðþessu sinni, t.d. launamáls-
ins, var því hreyft, að nauðsyn
bæri til að athuga, hvort ekki
væri hægt að gera starfsmanna-
hald ríkisins einfaldara og ódýr-
ara en nú er. Stjórnarflokkarnir
voru að vísu ekki sérlega gin-
keyptir fyrir því, að reglur um
skyldur starfsmanna væru settar
jafnframt því sem réttindi
þeirra væru ákvörðuð. Þetta er
þó eitt af giundvallaratriðum
lýðræðisins. 1 styrku lýðræðis-
þjóðfélagi gera þegnarnir sér
jafnt grein fyrir skyldum sínum
við þjóðfélagið og réttindunum,
sem þjóðfélagið veitir þeim. Það
spáir ekki góðu um heilindin
innan stjórnarliðsins, að það
skyldi tregðast við að gera grein
fyrir þessum skyldum, jafnframt
því, sem réttindi starfsmanna
ríkisins voru ákveðin. Þau
vinnubrögð minna um of á „ný-
sköpunar“skrumið og kjósenda-
veiðarnar til þess, að vera líkleg
til þjóðarheilla. Þó ber þess að
vænta, að þessi athugun fari
ifram síðar og beri einhvern
árangur, jafnvel þótt einn af
þingmönnum stjórnarinnar hafi
látið uppi það álit sitt, að net
forréttindanna og bitlinganna
væri orðið svo þéttofið af opin-
berri hálfu, að ekkert barnagam-
an yrði að fást við að gera starfs-
mannahald ríksins éinfaldara og
ódýrara en nú er. Stéttasamtökin
gera þessa kenningu þingmanns-
ins líklegri.-Þa ueru orðin ríki í
ríkinu og afgreiðsla launalag-
anna ber þess órækt vitni, að rík-
isvaldið er máttvana gagnvart
þeim. Þetta er ekki sagt til þess
að rýra gildi lannalaganna í
heild, heldur til jjess, að benda á
ýmislegt í sambandi við af-
greiðslu þeirra, sem gefur til
kynna, að stéttasamtökin hafi
ráðið meiru um endanlegt útlit
laganna, en Alþingi sjálft.
Mál, sem gleymdist.
En í sambandi við umræðurn-
ar um einfaldara og ódýrara
starfsmannahald má benda á eitt
mál, sem gleymdist. Það er ein-
ifaldara og ódýrara þinghajd. Því
var hvergi hreyft, hvernig gera
ætti þinghaldið einfaldara og
ódýrara án Joess að slík breyting
yrði á kostnað velgengis þjóðar-
innar og lýðræðis hennar. Þetta
sýnist þó mikið mál. Fyrst vegna
jjess, að með þeiiTÍ löngu þing-
setu, sem nú gerist tízka, má Jjað
heita nær ógerningur fyrir aðra
en Reykvíkinga, að vera þing-
menn, a. m. k. ef þeir Jjurfa að
gegna öðrum embættum úti um
land, jafnframt. Sú var tíðin, að
starfandi bændur, útvegsmenn
og aðrir athafnamenn voru þing-
menn. Með núverandi stefnu
urn þinghaldið er það gert nær
Jjví ókleyft, að menn geti gerst
þingmenn nema að sleppa þeim
störfum nær Jjví alveg. Tvö
hundruð og þrjátíu daga þing-
seta sýnir Jiað, svo að ekki verð-
ur um villst. Frá sjónarhóli
þeirra, sem úti um land búa, er
þetta alvarlegt mál og sjálfsagt,
að Jdví verði haldið á lofti.
Áframhald núverandi stefnu
miðar að því, að gera Reykvík-
inga eina færa um að sinna þing-
störfum. Það er og viðurkennt,
að hverju þingi sé styrkur að því,
að hafa starfandi athafnamenn á
bekkjum sínum. Þinghöldin
undanfarandi ár, og einkum hið
síðasta þing, benda til þess, að
þessurn mönnum muni fækka í
framtíðinni.
Er Jietta nauðsyn?
Margir forsvarsmenn þingsins
telja hin löngu þinghöld nauð-
syn. Þingin hafi nú orðið svo
mörg og margvísleg störf með
höndum, að ógerningur sé að
stytta setu þeirra til muna. Eg
hefi áður bent á það í þessum
pistlum mínum, að eg teldi eng-
an veginn sjálfsagt, að heppileg-
asta lausnin á vegamájum t. d.,
sé metingur einstakra þing-
manna um fjárveitingar til veg-
arspotta í kjördæmum þeiirra. —
Þetta atriði nægir, sem dæmi um
fleiri mál. Það er engan veginn
víst, að eins mikla nauðsyn ,beri
til að þingið eyði dögum og vik-
um í afgreiðslu slíkra mála, sem
nú er látið. Eg tel, að héruðin,
sýslu- og bæjarfélög, séu betur
fær til þess. Eg hefi áður rætt um
kosti þess, að héruðin fengju
meira vald í sínar hendur. Mér
sýnist, að hin löngu þing styrkja
þann málstað, Það er augljóst, að
ýms framkvæmdaatriði mundu
fara héruðum og bæjum betur úr
hendi en Alþingi. Hitt er jafn
augljóst, að Aljiingi á að marka
línurnar, ráða Jreirri stefnu sem
siglt verður eftir.
Virðing fyrír Jiingræði og
lýðræði.
í Jiessu santbandi er rétt að
minna á áhyggjur sumra Júng-
ntanna í tilefni af virðingar-
skorti, sem ])ei 1 telja að Aljnngi
búi við hjá þjóðinni. Venjulega
svarið af j)eirra hálfu er, að þing-
ið sé spegilmynd þjóðarinnar.
Svarið er gott svo langt sem það
nær. En Jdó er Jjað ekki líklegt til
J)ess að valda straumhvörfum.
Hitt væri nær, að þingmenn
gerðu sér ljóst, hvað þeir og Al-
þingi sjálft gera til })ess að auka
virðingu þjóðarinnair fyrir þing-
ræðinu. Eg skal fúslega viður-
kenna, að eg hefi ekki kontið
auga á þá viðleitni. Eg tel hin
löngu þinghöld og seturnar yfir
smámálum, ekki það meðal, sem
líklegt er til að veita skjótan
bata. Forusta Alþingis í stórum
málum, þegar lýðveldisstofnun-
inni sleppir, er heldur ekki slík,
að menn fyllist hrifningu yfir
ágæti Jjingræðisins. Þetta á sér-
staklega við um unga fólkið, sem
hefir háleitar hugsjónir um
þjóðfélagið og hefir ennjrá ekki
hlotið næga reynslu til þess að
skilja, að allar varanlegar um-
bætur eru hægfara; kunna ekki
að tefla bráðlæti sínu og óþolin-
rnæði fram í ljós sögunnar um
þróun mannsandans og framfar-
ir þjóðfélaganna. Það er stað-
reynd, að menn bregðast mis-
jafnlega við þeirri reynslu, sem
skipbrot æskuhugsjóna veldur.
Sumir gerast þá fráhverfir lýð-
ræðishugsjóninni og snúast á
sveif með byltinga- og einræðis-
öflunum. Af Aljringis hálfu er
næsta lítið gert til þess, að vega
þar í móti. Skólarnir bera þess
glöggt vitni. Eg man til minna
daga. Hinrik 8. var miklu meiri
persóna í huga mínum á þeim
árum, en Rousseau. Eg hafði
aldrei heyrt getið um Thomas
Paine og vissi engin skil á Ed-
mund Bnrke, Thomas Jefferson
og Alexander Hamilton, svo
maður ekki nefni yngri hug-
sjónamenn lýðræðis og mann-
réttinda.. Orrustan við Austerlitz
var útlistuð af meiri tilfinningu
en öll þingræðissaga Breta og
Bandaríkjanna ásamt með bylt-
ingunni í Rússlandi. Eg skal og
játa, að fordæmi Úlfljóts og Jóns
Sigurðssonar var mér hvergi
nærri eins ljóst og æskilegt hefði
verið.
Slík kennsla skapar ekki ást og
virðingu á lýðræðishugsjóninni,
hún gerir einstaklinga rneiri en
hugsjónir. Hún getur verið and-
stæð Jreim menntunar- og hug-
arþroska, sem lýðræðishugsjónin
krefst og þarfnast. Á þessum
vettvangi hefir Alþingi ekki að
gert. Æskan hefir fylgst með
störfum þess, í gegnum blöðin
og þeirra dasgurþras, en hinar
hærri hugsjónir hafa týnzt.
Alþingismenn ættu að lesa
svörin sem „Vísi“ bárust um dag-
inn við spurningunni: „Hvað er
lýðræði?“ Ef þeir gerðu Jjað,
mundu Jieir sannfærast um, að
langt er enn í land, að þjóðin
virði lýðræði og þingræði, svo
sem vert er. í þessu er falinn
einn Jráttur Jress virðingarleysis.
sem þingmenn kvarta oft yfir, og
ekki sá veigaminnsti.
N orðlendingur.
EDLEND TÍÐINDI.
(Framhald af 2. síðu).
léstir sjálfseignabændur og hafa
ævinlega í sögu landsins sett
hemla á hinar öru, byltinga-
tenndu stefnur, sem þróast í
fjölmennari iðnaðarborgunum
og í París. Að Jiessu sinni var }>að
>eim styrkur, að þeir höfðu
margir hverjir auðgast á her-
náminu og voru því andúðar-
fyllri en ella gagnvart J)eim
stefnum, sem líklegastar voru til
>ess að fella verðgildi pening-
anna.
Á yfirborðinu hafa áhrif þessa
orðið þau nú, að bændurnir hafa
skipað sér í þá af gömlu stjórn-
arflokkunum, sem sem fyrr á ár-
um stóðu í sambandi við vinstri
öflin í þjóðfélaginu. Sérstaklega
hefir Radikalaflokknum svo-
nefnda borizt mikill liðstyrkur
úr hópi bænda. Þessi flokkur er
því líklegur til þess að ganga frá
væntanlegum kosningum, sem
liðsterkur, hófsamur flokkur,
sem hefir landbúnaðinn að bak-
hjarli. Fjármálastefna hans er
líkleg til þess að verða íhalds-
söm. Ýmsir aðrir flokkar eru nú
einnig að vinan sér fylgi á kostn-
að Andspyrnuhreyfingarinnar.
Ýmsar deildir úr Andspyrnu-
hreyfingunni eru farnar að hópa
sig.saman til undirbúnings kosn-
inganna. Þessir hópar eru aðal-
lega Þjóðvarnairflokkurinn, sem
er að mestu kommúnistiskur, og
MLN-flokkurinn, sem er andvíg-
ur kommúnistum þótt hann hafi
mjög iróttæka stefnuskrá. Mikil
átök fara nú fram innan þessa
flokks milli þeirra, sem eru hóf-
samari í kröfum og hinna, sem
róttækari eru.
Þess verður að geta, að „íhald“
er orð, sem þýðir annað í Frakk-
landi nú, en það gerði fyrir her-
námið. „lhaldsmennirnir“
Erönsku í dag eru langt ti
vinstri við firjálslyndari brezka
íhaldsmenn.
Gamla íhaldið horfið.
Gamla íhaldið, eða hægri-
mennskan, er gjörsamlega horfin
af vettvangi franskra stjórnmála.
Þessi öfl eru ekki dauð, en þau
lifa í skugganum. En þegar þau
koma aftur fram í dagsljósið, og
það munu þau eflaust gera,
verða þau ekki afturhaldssöm :
þeini merkingu, sem þau voru
fyrir stríð. Straumþunginn ti
vinstri er svo þungur, að þeim
verður ekki vært í þeim búningi.
Það, sem hefir gerst í Frakk-
landi er, að mestu byltingaöflin
hafa beðið ósigur, hafa tapað
broddinum. En þjóðnýtingar-
stefnuirnar eru lifandi og vak-
andi. Það er því líklegt, að fram-
tíðin beri í skauti sínu hófsama
og rólega breytingu í þá átt, að
ýmsar atvinnugreinar verði
þjóðnýttar. En það verður ekki
með byltingu heldur með hæg-
. fara og takmörkuðum haetti.
Dumbarton Oaks og San
Fransisco.
Hér á eftir fer niðurlag grein-
arinnar úr Christian Science
Monitor um skipan alþjóðmála
eftir stríðið:
Hvernig mun Öryggisráðið beita
þeim herstyrk er það hefir ráð
yfir?
Allur slíkur her, mundi verða
undir æðstu stjórn Öryggisráðs-
ins og verða notaður í samræmi
við þær hernaðaráætlanir, er
það með aðstoð Hernaðarnefnd-
arinnar, lætur gera.
Verða sett ákvæði um afvopnun
í sáttmála bandalagsins?
Öryggisráðinu er ætlað að gera
áætlun um afvopnun jrjóðanna
og takmörkun á þeim herstyrk,
er þeim er ætlað að hafa. AHar
slíkar ráðagerðir verða sendar
þátttökuþjóðunum til samþykk-
is.
Hvað verður hlutverk Alþjóða-
dómstólsins.
Dómtóllinn verður æðsta úr-
skurðarvald bandalagsins um öll
deilumál, og á að dæma í mál-
um, sem fyrir hann veíða lögð
og hægt er að gera út um á
grundvelli laga og réttar, án
annarra aðgerða. Dómstóllinn á
einnig að vera ráðgjafi Öryggis-
ráðsins um réttarhlið þeirra
mála, er ráðið hefir til meðferð-
is.
Hvert verður vald Fjárhags- og
félagsmálaráðsins?
Fjárhags- og félagsmálaráðið
á að starfa undir yfirstjórn alls-
herjarþingsins og verksvið þess
verður:
Lausn fjárhags- og félagslegra
vandamála Jjjóðanna. (1) Efling
virðingar fyrir réttindum þegn-
anna og frjálsræði Jneirra. (2)
Tillögur um samræming starfa
þéirra stofnana, sem tengdar
verða Alþjóðabandalaginu, svo
sem Matvæla- og landbúnaðar-
stofnun sameinuðu þjóðanna,
Alþjóða verkamálasambandið,
Alþjóðastofnunin um gjaldeyris-
mál og Alþjóðabankinn. Auk
þéss mun starf ýmissa stofnana,
er vinna eiga að heilbrigðismál-
um ,uppeldismálum, samvinnu-
málum o. fl. heyra undir ráðið.
(3)
Hvers vegna er talið rétt, að stór-
veldin fiimm hafi fast sæti í Ör-
yggisráðinu?
Það er talið nauðsynlegt og
óhjákvæmilegt, að meginábyrgð-
in á viðhaldi alþjóðafriðar og
öryggis hvíli á þeim ríkjum, sem
vegna fólksfjölda, náttúruauð-
æfa og aðstöðu hafa mesta mögu-
jeika til þess að gegna þeirri
skyldu. Framkvæmd þeirra
skyldustarfa verður ákveðin með
ákvörðunum Öryggisráðsins í
nafni Alþjóðabandalagsins.
Hver verður aðstaða
smáríkjanna?
Fulltrúar smáríkjanna hafa
sama atkvæðisrétt í Allsherjar-
(Framhald á 5. síðu).