Dagur - 09.05.1946, Blaðsíða 4

4
D A G U R
Fimmtudagur 9. maí 1946
Farfuglar.
SL. VETRI, er kosningabardaginn í milli
stjórnarflokkanna stóð sem hæst, lét einn af
ráðamönnum íhaldsins í Reykjavík og prófessor
við Háskóla íslands í ofanálag, sér sæma, að líkja
framboði Framsóknarflokksins þar syðra við það,
að nazistar byðu fram til þings í Noregi og Pól-
landi nú eftir styrjöldina. Þannig fengu margra
ára gamlar kenningar Morgunblaðsins um „utan-
bæjarmennina" og „útskæklana“ á sig stimpil vís-
indamennskunnar af hálfu æðstu menntastofnun-
ar landsins og söngurinn um fjandskap Fram-
sóknarflokksins, sem á höfuðvígi sitt í dreifbýl-
inu, í garð höfuðstaðarins, fékk á sig nýjan blæ.
Menn þurfa ekki að skoða þessa smekklegu sam-
líkingu prófessorsins lengi til þess að skynja upp-
lyftinguna sem orðin er með þessum hætti á þjóð-
málavísindum Reykjavíkuríhaldsins. Framsókn-
arflokkurinn', sem starfar að málefnum dreifbýl-
isins, er ekki aðeins skaðsamlegur fyrir vöxt og
viðgang Reykjavíkurstefnunnar, heldur blátt
áfram fjandsamlegur og lífshættulegur, að dómi
þessa musterisprests. „Utanbæjarmennirnir" líta
út í augum hans eins og morðvargarnir í Póllandi
og Noregi og þessum vísindum er haldið að æsku
höfuðstaðarins á fjölmennum játningarfundum
og textinn síðan birtur í Morgunblaðinu og varð-
veittur, frá gleymsku. 1
þANNIG er skynsemin, hófsemin og sanngirnin,
þegar flokkur landsfólksins vill fá fulltrúa í
bæjarstjórn höfuðstaðarins. En málið hefir líka
rétthverfu. Prófessorinn hefir gleymt því í hita
bardagans í vetur. Nú er runninn upp tími til
þess að bregða henni upp í dagsljósið.
Útvarpið tilkynnir nú daglega, að ýmsir Reyk-
víkingar vilji gerast fulltrúar landsbyggðarinnar,
í frístundum sínum, næstu fjögur ár. Og sjón er
sögu ríkari. Þessir virðulegu gestir hafa slegist í
för með farfuglunum norður yfir heiðar og leggja
nú undir sig þjóðvegi, götur og torg. Eftir öllum
sólarmerkjum að dæma verða þessir þjóðflutn-
ingar reykvískra þjóðmálaspekinga með mesta
móti í ár. Nú fer því fjarri, að almenningur úti
um land vilji yfirleitt tileinka sér þjóðmálavís-
indi háskólaprófessorsins og snúa þeim upp á höf-
undinn og fylgifiska hans, er þeir biðla til lands-
fólksins um stuðning við kjörborðið. Menn hafa
yfirleitt andstyggð á þeim málflutningi, sem
byggist á því, að andstæðingar í stjórnmálum séu
í hópi glæpamanna af verstu tegund. Slíkur mál-
flutningur mun naumast fá hljómgrunn meðal
borgaranna í dreifbýlinu, þótt honum væri vel
fagnað í Heimdalli, að því er Morgunblaðið
hermir. En hitt munu margir vilja athuga að
þessu sinni, hver hagur þjóðfélaginu sé að því, að
fela Reykjavík sjálfdæmi um öll helztu þjóðmál
og hver vegsauki Alþingi muni að því, að gera
stofnunina í raun og sannleika að nokkurs konar
bæjarþingi þeirra höfuðstaðarbúa, sem er háð
duttlungum þeirra og tómstundum frá margföld-
um launastörfum, um alla starfsemi.
jyjEÐ HVERJUM kosningum að kalla, hina síð-
ustu áratugi, hefir sigið á þá hliðina, að
fjölga Reykvíkingum á þingi. Ekki aðeins þann-
ig, að bærinn hefir með vaxandi fólksfjölda hlot-
ið fleiri þingmenn. Hann hefir, auk þess, lagt
undir sig ný lönd úti um byggðir landsins. Árang-
ur þessarar landvinningastefnu er nú orðinn sá,
að meirihluti alþingismanna eru Reykvíkingar,
Sextugur unglingur.
Hannes J. Magnússon skrifar blað-
inu eftirfarandi pistil í tilefni af 60
ára afmæli unglingareglunnar í dag.
j DAG eru liðin 60 ár síðan fyrsta
barnastúkan var stofnuð hér á
landi. Gerðist sá atburður 9 maí
áiið 1886. Var þá mikill gróandi í
Góðtemplarareglunni og forustumenn
hennar sáu það réttilega, að félags-
skapur með slíku markmiði og slíkum
anda, átti einnig brýnt erindi til barn-
anna. Því var það, að Björn Pálsson,
hvort sem þeir heita að öðru
leyti þingmenn einhvers kjör-
dæmis úti á landi eða ekki. Þetta
er augljóst hverjum manni. Hitt
er e. t. v. ekki eins augljóst, en er
þó af sömu rót, að af þessum
ástæðum liafa áhrif Reykjavíkur
í þjóðfélaginu fárið hraðvax-
andi. Hin síminnkandi fjárráð
og völd sýslu- og bæjarfélaga —
héraðsstjórnanna — eru afleiðing
af landvinningastefnu Reykja-
víkur. Hin löngu, seinlátu og
kostnaðarsömu þing, sem nú eru
orðin tízka, eru sömuleiðis af-
leiðing þessa ástands og því
meira sem sígur á þá hliðina, því
að ómögulegra verðurfyrirlands-
menn, aðra en þá, sem í höfuð-
staðnum búa, að sinna þing-
störfum og eru ástæðurnar til
þess augljósar. I kjölfar þessa
ástands siglir svo ófremdar-
ástandið í samgöngu- og flutn-
ingamálunum, einokun inn-
flutningsverzlunarinnar i hönd-
um höfuðstaðarins og flótti fjár-
magns og fólks frá landsbyggð-
inni suður á bóginn. Allt þetta
hefir orðið ýmist fyrir beina að-
stoð eða afskiptaleysi ríkisvalds-
ins. Það hefir staðið utan og ofan
við þessa þróun, ef það hefir ekki
beinlínis hlynnt að henni, eins
og t. d. í flutningamálunum.
þESSI viðhorf blasa greinilegar
við í dag en nokkru sinni
fyrr og þau hljóta að hafa áhrif á
ákvörðun kjósendanna um full-
trúaval. Þess verður nú greini-
lega vart víða um landið, að öfl-
ugur vilji er til þess hjá héruð-
unum, að velja eigin fulltrúa til
þingsetu, en hafna tilboðunum
um frístundavinnu Reykvikinga.
Veruleg breyting á fulltrúavali á
Alþingi mundi gera mögulegt að
snúa við á þeirri braut, sem n4
hefir verið farin um skeið og
aldrei hraðar en í tíð núverandi
ríkisstjórnar. Þessi viðhorf þurfa
menn að íhuga, nú í sumarbyrj-
un, þegar farfuglarnir að sunnan
koma fljúgandi og akandi norð-
ur yfir heiðar og biðla um kjör-
fylgi. Landsmenn yfirleitt munu
ekki vilja taka undir þjóðmála-
kenningar háskólaprófessorsins.
En þeir geta með góðri samvizku
vísað þorra þessara gesta til fyrri
heimkynna, án þingumboðs. —
Reynslan sannar áþreifanlega, að
ef vel á að fara, verða fulltrúar
byggðanna sjálfra að fara með
umboð þeirra á þingi. Á annan
hátt næst ekki lífsnauðsynlegt
jafnvægi í þjóðfélaginu.
sem skömmu síðar varð fyrsti yfir-
maður Reglunnar á Islandi, beitti sér
fyrir stofnun barnastúku í Reykjavík.
Var það barnastúkan Æskan nr. 1,
sem starfar enn í dag og er með fjöl-
mennustu og blómlegustu barnastúk-
um landsins.
Nokkrum vikum síðar var svo
stofnuð fyrsta barnastúka hér á Norð-
urlandi, en það var bamastúkan Sak-
leyslð nr. 3, sem starfar enn í dag og
hefir haldið uppi meira og minna
biómlegu starfi öll þessi ár.
Eftir stofnun þessara fyrstu barna-
stúkna kom það brátt í ljós, að félags-
skapur þessi varð mjög vinsæll, og á
næstu árum og áratugum barst þessi
hreyfing út um allt land og festi rætur
nálega í hverjum kaupstað og kaup-
túni og sums staðar einnig í sveitum
landsins. Og það kom einnig brátt í
ljós, að þessi félagsskapur er meira en
stundarfynrbrigði. Honum óx jafnt og
þétt fiskur um hrygg. Hinn 1. febrúar
árið 1887, eða eftir tæpt ár, voru
meðlimir hans 210, 1. febrúar árið
1908 voru þeir orðnir 2200, en 1. fe-
brúar árið 1945 eru þeir orðnir 5828
í 56 barnastúkum víðs vegar um
land.
/"NG ÞESSI öruggi vöxtur var engin
^ tilviljun. Þeir, sem vildu leggja
það á sig . ð kynnast starfsemi bama-
stúknanna og anda, sáu það brátt, að
hér var um hollan og góðan uppeldis-
félagsskap að ræða, og hinn bezta
skóla í félagslegu uppeldi. Enda var
það svo þá og er enn í dag, að foreldr-
ar almennt senda börn sín í þennnan
félagsskap, og víða er það þannig, að
nálega hvert einasta barn í heilum
kauptúnum og byggðalögum fyllir
þennan félagsskap frá því að þau hafa
aldur til og langt fram á unglingsár.
I þessu birtist velvilji og traust for-
eldranna til barnastúknanna og eiga
þar flestir óskilið mál, hvort sem þeir
eru drykkjumenn eða bindindismenn,
ríkir eða fátækir, lærðir eða leikir.
Þetta er og hefir verið hinn vinsælasti
félagsskapur barnanna, enda hefir það
verið nálega eini félagsskapurinn, sem
börn hafa átt aðgang að.
Ef eg ætti að nefna einhverja tvo
höfuðkosti barnastúknanna, þá myndi
eg nefna þetta: Með hinu margþætta
starfi sínu og fullkomnu fundarsköp-
um, eru þær einhver sá bezti skóli í
félagslegum efnum, sem eg þekki, og
vegna hins kristilega anda, sem þær
eru byggðar á og fundimir mótast af
að miklu leyti, búa þær yfir sterkum
siðrænum áhrifum. Og ef til vill reyn-
ist það svo, að þær verði of alvarleg-
ur og yfirlætislaus félagsskapur fyrir
okkar nautnaþyrstu og hávaðasömu
tíma.
Annars ætti ekki að þurfa að taka
það fram, að höfuðtilgangur barna-
stúknanna er og hefir alltaf verið sá,
að ala börnin upp til bindindissemi og
heilbrigðra lífshátta. Hvernig þeim
hefir tekizt þetta þau 60 ár, sem þær
eiga að baki sér, er érfitt að segja. Þó
er það grunur minn, að við eigum
þessum hljóðláta og yfirlætislausa fé-
lagsskap meira að þakka en nokkum
grunar.
TjESSARA TÍMAMÓTA í sögu
unglingareglunnar mun nú verða
minnst um allt land, og er þess getið
'á öðrum stað hér í blaðinu, hvernig
barnastúkurnar á Akureyri minnast
þeirra. Kjörorð unglingareglunnar
eru: Sannleikur, kærleikur og sakleysi.
Og veit eg ekki, hvort nokkurn tíma
hefir verið ríkari ástæða til að rækta
þær dyggðir en nú, og það er að
minnsta kosti ósk mín og von, að ís-
lenzk þjóð sé ekki svo heillum horfin,
að hún kunni ekki að meta þann fé-
lagsskap, sem hefir að minnsta kosti
fullan vilja á að safna börnum lands-
ins undir það merki.
Húsmóðirin þar að spara kraftana
Einu sinni las ég heilræði, sem mér fannst
ágætt og einkum eiga erindi til hinnar önnum
hlöðnu húsmóður. Heilræðið var svona: Sparið
kraftana. Standið ekki, ef þér hafið hentugleika
til að sitja. Sitjið ekki, ef þér hafið tíma- til að
liggja út af.
Það er vissulega úrelt kenning, að það sé merki
um leti, ef setið er við verk, einkum hin svoköll-
uðu húsverk. Þvert á móti ber það einmitt vott
um verksvit hjá húsmóðurinni, ef hún kann að
haga hinu margþætta starfi sínu á heimilinu
þannig, að hún geti setið við sem flest störfin.
Þá slær hún tvær flugur í einu höggi, vinnur
verk sitt og hvílir fæturna, sem oft eru lúnir eftir
stöður og störf og snúninga á heimilinu, þar sem
lítið er um hjálp.
Á heimilinu er um ótal mörg störf að ræða,
sem auðveldlega má vinna sitjandi, eins og t. d.
hræra kökur og deig, þeyta rjóma og eggjahvítu,
afhýða kartöflur, strjúka þvott, þurrka upp leir-
inn og þannig mætti lengi telja. Nóg er samt af
störfum við hið daglega heimilishald, sem ekki
verða unnin nema standandi, og skyldur húsmóð-
urinnar eru svo margvíslegar, að ekki er vanþörf
á, að hún spari kraftana. Þá eru meiri líkur til að
hún hafi þrek aflögu að skyldustörfum loknum
til eigin þarfa og upplyftingar.
APPELSÍNUBÖRKUR
Góður svaladrykkur.
Sykurlögur er soðinn í 300 gr. sykri og 1 ltr. af
vatni og 12 gr. af sítronsýru, ásamt 1 gr. af benzoe-
sýru, blandað saman við. í þennan lög er appel-
sínubörkurinn lagður og látinn liggja í honum í
lengri tíma í vel lokuðu íláti. Á þennan hátt fæst
ágætur appelsínudrykkur, en börkinn má nota í
kökur. Áður en börkurinn er skorinn af appelsín-
unum, eru þær þvegnar vel og þerraðar; og þess
skal gætt að sem minnst fari með af hvíta laginu
innan í berkinum, því að það gerir drykkinn
beiskan á bragðið.
Snyrting:
NIÐURGRÓNAR NEGLUR.
Niðurgrónar neglur, einkum á tánum er kvilli,
sem veldur mörgum óþægindum og sársauka.
Góð hirðing á nöglunum, dagleg fótaböð, heppi-
legur skófatnaður og almennt hreinlæti yfirleitt
stuðla að því, að halda nöglunum heilbrigðum
og koma í veg fyrir þennan kvilla. Þá er og gott
að gæta þess, að klippa neglurnar iðulega og þá
ávallt beint fyrir, þannig, að þær séu styztar fyrir
miðju. Einnig er stundum gott að sverfa nöglina
með þjöl eða skafa ofan af henni, svo að hún
þynnst í miðjunni og þrýstingur minnstur á
hornunum. Loks er og gott að bera fitu á negl-
urnar daglega.
HÚSRÁÐ.
Ef þér skerið grænmeti, eins og til dæmis hvít-
kál, gulrófur, gulrætur o. s. frv. niður í smátt, áð-
ur en þér sjóðið það, þarf það styttri suðutíma, og
vitaminin varðveitast betur í því.
♦
Ef frárennslið frá vaskinum er tregt, má oft
bæta úr því á eftirfarandi hátt: Blandið saman
eins og hnefa af sóda og salti og troðið því niður
í rörið. Hellið síðan katli af sjóðandi vatni hægt
í gegnum það.
♦
Eggjahvítu er aúðveldara að þeyta, ef ofurlítið
af salti er sett í hvítuna.
♦
Kristalglösin gljáa betur, ef svolítið salt er sett
í uppþvottavatnið.
♦
Málningarbletti úr kjól er bezt að ná með rýju
vættri í terpentínu.
♦
Silfurmuni er ágætt að þvo úr kartöfluvatni.
Þeir gljá vel af því. Eftir á er skolað af þeim í
hreinu, heitu vatni.