Dagur - 14.04.1948, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Miðvikudaginn 14. apríl 1948
Naisðsyn þjóðiegrar vakningar
Eftir PÁL H. JÓNSSON
SUNNAN FRÁ SUNDUM
★ ★
Sveinn Suðræni skrifar úr Rvík.
í 5. hefti 6. árg. „Heimili og
skóla“ er smágrein eftir Eirík
Sigurðsson kennara: Norrænt
kennararnámskeið í Askov. —
Grein sú og uppástungur þær,
sem henni fylgja, eru svo athygl-
isyerðar, að eg vil ekki láta undir
höfuð leggjast að styðja þær ör-
fáum orðum.
Eg hefi átt þess kost að kynnast
lítilsháttar starfsemi danskra og
sænskia lýðháskóla, og veit, eins
og allir þeir, sem slík kynni hafa
haft, hve þjóðernistilfinningu og
ættjarðarást er ætlaður þar veg-
legur sess. Það er gert vegna
þess, að skólarnir vita og skilja,
hve ómetanlega þýðingarmiklir
hlutir slíkt er, í menningar- og
sjálfstæðisbaráttu þjóðanna. Eg
he-ii enga trú á því, að íslending-
ar eigi erfiðara með að unna
landi sínu og þjóðlegum verð-
mætum heldur en aðrar þjóðir.
En séu þjóðernismálin vanrækt í
upphafi og menntun þjóðarinn-
ar, er vanrækt eitt þýðingarmesta
og öflugasta virkið í sjálfsvörn
hennar. Það er rétt hjá Eiríki
Sigurðssyni, að þessa hefir ekki
verið gætt hér sem skyldi.
Sú þjóðarvakning, sem verður
að rísa til viðreisnar þessum mál-
um, verður að koma frá skóla-
stjórum og kennurum barna-
skóla, gagnfræðaskóla og hér-
aðsskóla landsins. Án þess í
stuttri grein að geta rökstutt það
nánar. verður þessi vakning að
hvíla á fjórum hornsteinum:
kristindómi, bókmenntum, þjóð-
búningum kvenna og karla og
vikivökum eða þjóðdönsum.
Engin þjóðleg menningarbar-
átta getur náð tilgangi sínum án
þess að hvíla á kristilegum
grundvelli. Læt eg kennimönn-
um í kennarastétt eftir að rök-
styðja það.
Enginn hlutur er betur fallinn
til þess að glæða ættjarðarást og
þjóðlegan metnað, heldur en úr-
vals bókmenntir þjóðarinnar. Eg
held að mikilu meiri áherzlu eigi
að leggja á íslenzkar bókmenntir
i efstu bekkjum barnaskóla og
gagnfræða- og héraðsskólum. —
Það kann ekki góðri lukku að
stýra, að fáir aðrir en þeir, sem
framhaldsnám stunda í íslenzk-
um bókmenntum, viti deili á
þeim, svo að teljandi sé. Og fvrst
svo er komið, sem öllum kennur-
um er kunnugt, að fornbók-
menntirnar eru ekki lesnar af
börnum og unglingum á heimil-
unum, og tæpast nema örlítið af
beztu bókmenntum síðari alda,
verða skölarnir að talca málið í
sínar hendur. Ekki með þurri
bókmenntasögu, nema að litlu
leyti, heldur bókstaflega með
lestri þeirra.
Eg vil skjóta því til þeirra, sem
á því hafa sérþekkingu, hvort
líklegra sé til árangurs um við-
hald tungunnar, lestur íslend-
ingasagna og úrvalsrita 19. og 20.
aldar höfunda, heldur en mál-
fræði- og réttritunarkennsla, til
handa þeim, sem ekkert eða mjög
lítið hafa af þeim lesið.
Þjóð, sem skilin er úr tengslum
við þjóðlegan húsbúnað, þjóð-
legan heimilisiðnað og þjóðlegan
klæðnað, hefir liðið mikið tjón.
Þegar frá er tekinn heimilisiðn-
aðurinn, sem margir skólar og
handavinnukennslukonur þeirra
hafa stutt og eflt, má segja að við
höfum lítil tengsl við þjóðleg
verðmæti í þessum efnum. Það er
stærra mál en margur vill vera
láta. Þjóð, sem á engan hátíða-
búning nema tízkuklæði, stendur
höllum fæti í sjálfstæðisbaráttu
sinni. íslenzkar konur standa
karlmönnunum miklu framar i
þeim efnum, þó að þeim sé þar
mikilla umbóta þörf líka. En svo
gjörsamlega eru karlmennirnir
slitnir þar úr tengslum við for-
tíð sína, að þeim farast ekki
ásakanir í garð kvenfólksins um
eftiröpun tízkunnar og annars
slíks.
Engar stofnanir í landinu hafa
aðra eins möguleika til áhrifa í
þesum efnum, sem skólarnir.
Það má máske segja, að heim-
ilin hafi það, og að minnsta kosti
er málið auðleyst af skóla og
heimili í sameiningu. Hitt. þarf
svo all mikillar athugunar við,
hvernig rétt og skynsamlegt er
að leysa það. 0
Skemmtanalíf þjóðarinnar er
flestu öðru máttugra til ómenn-
ingar. En það getur líka verið
máttugt til menningar. Skólarn-
ir verða að taka þau mál enn
fastari tökum. Þjóðdansar og
vikivakar eru, auk sinna þjóð-
legu meðmæla, bæði holl og fög-
ur skemmtun. Félagslegt gildi
þeirra er margaflt á við flestar
aðrar skemmtanir. Þeir sameina
söng, ljóð, leik og fagra íþrótt,
ef vel er á haldið. Þeir hafa
möguleika fyrir alla, allt frá
stirðum kiaufa til listfengs í-
þróttamanns. Það er ómetanlegt
og óbætanlegt tjón þjóðinni allri,
að vera án þeiira Því mun til
svarað, að íslendingar eigi sjálf-
ir enga þjóðdansa. Hjá öllum
hinum noi-rænu þjóðunum hefir
ótt sér stað þjóðlega vakning í
þessum efnum, með miklum á-
rangri og vinnu áhugamanna.
nema þá í Færeyjum ,þar sem
samhengið hefir aldrei slitnað.
Þessi vakning hefir verið byggð
á þjóðlegum dönsum, en mikið
hefir líka verið búið til og lag-
fært. Ágæt og myndarleg til-
ráun í þá átt hefir verið gerð hér
með vikivakabók Helga Valtýs-
sonar. Það er tómlæti þjóðar-
innar að kenna að ekki hefir
meira gott af hlotist. Hinir fornu
íslenzku vikivakar hafa efalaust
verið mjög svipaðir því, sem
tíðkast hefir á þeim tíma annars-
staðar á Norðurlöndum.
Þeir dansar sem nú eru dans-
aðir þar, eru svipaðir og meira
og minna skyldir. Okkur er engin
vanvirða, að gera okkar dansa í
svipuðum stíl. Með því móti yrðu
þeir byggðir á því sem þjóðlegt
er. Þá er okkur heldur ekki nein
vorkunn að taka í notkun ýmsa
þá dansa, sem nú eru dansaðir
hjá nágrönnum okkar, ef við fá-
um við þá íslenzk Ijóð. Þá er og
ekki að efa, að þegar þjóðin tæki
að stunda slíka dansa, myndu
ýmsir verða til þess að gera nýjá.
Annarsstaðar á Norðurlöndum
hafa skólarnir tekið þennan þátt
ijóðlegra verðmæta á sína arma
og svo verður einnig að vera hér.
Þeir eru til þess móttugastir, auk
úess er það þeim sjólfum fyrir
beztu.
Það er athyglisvert, að úr ýms-
um áttum heyrast nú raddir sem
hníga í sömu átt og hér að fram-
an ræðir og Eiríkur Sigurðsson,
með svo miklum rétti, bendir á.
Færi betur, að það væri tákn þess,
að jarðvegur væri fyrir þjóð-
lega vakningu í þessum efnum.
Mörgum mun finnast, að ég
hafi hér að framan all mjög tek-
ið upp tillögur Eiríks. Það er að
vísu satt, enda er greinarkorn
^etta til þess skrifað að árétta
nokkrar þeirra, og tjá þeim
fylgi. Væri full þörf á að fleiri
tækju í þann sama streng.
Páll II. Jónsson.
Munið bílahappdrætti SíKS.
Dregið verður 15. maí n. k.
um 10 bíla.
Tékkneska stjórnin befir nú
birt tilskipanir um þingkosning-
arnar í maí. Að rússneskun sið,
verður aðeins einn listi — listi
stjórnai'innai' — í kjöri. Engin
grímá verður því hötð ó „aust-
ræna lýðræðinu“. í Tékkósióvá-
kíu vei'ða menn því að kjósa
kommúnista eina eða kjósa ekki
og lögreglan mun sjá um það, að
boigaravnir sitji ekki heinia. Ff
slÍKt „lýðræði" verður koinið á
hér við næstu Alþingiskosningar,
geta menn fengið að kjósa Stein-
grím, fyrrv. forseta, Tryggva
Helgason, Jón Ingimarsson og
frk. Elísabetu, eða sitja heima
ella!
★
Háskólinn í Prag á 600 ára af-
mæli um þessar mundir. Var bú-
ið að bjóða fulltrúum háskóla
um víða veröld á hátíðahöld áð-
ur en kommúnistar rændu völd-
unum í Tékkóslóvakíu. Allir
norrænu háskólarnir afþökkuðu
boðið til þess að leggja áhei-zlu á
vanþóknun sína á ofbeldi komm-
únista.
★
Eftir stríðið var stofnaður fé-
lagsskapur í Noregi, sem heitir
„Bygg Dit Land“. Hefir hann náð
mikilli útbreiðslu. Tilgangur fé-
lagsins er að stuðla að uppbygg-
ingu atvinnuvega landsins og
gera hina norsku jörð auðugri en
áður vai'. Nýlega efndi þessi fé-
lagsskapur til fjölmenns nám-
skeiðs í Oslo. Var þar rætt um
aukinn landbúnað, fegrun lands-
ins, uppbyggingu iðnaðarins o.
s. frv.
★
Tékkneska skáldið Ivan Blatny
var fyrir nokkru sendur til I<on-
don af kommúnistastjói'ninm í
Prag. Átti hann þar að segja
brezkum rithöfundum að allt
væri ó friðar- og lýðræðisbraut í
Tékkóslóvakíu. En á leiðinni til
Bretlands, ákvað hann að seg.a
heldur sannleikann um ofbeldi
kommúnista og hverfa ekki heím
aftur. Hann skýrir svo frá að
LlFIÐ í REYKJAVÍK gengur
sinn vanagang. Annað verður að
minnsta kosti ekki séð í fljótu
bragði. Bifreiðirnar bruna eftir
götunum í hundraðatali. Leigu-
bifreiðir og einkabifreiðir. Prúð-
búið fólkt fyllir gangstéttir mið-
bæjarins. Á síðum dagblaðanna
má daglega sjá auglýstar
skemmtanir, leiksýningar og tón-
leika. Eigi maður leið, um bæinn
skömmu eftir miðnættið, fer vart
hjá því að maður mæti prúðbúnu
og „glöðu“ fólki, sem er á heim-
leið úr danssölum, áhyggjulaust
og hávært. Þrótt fyrir takmark-
anir á næturakstri, er lítið minna
af bifreiðum á götunum um þetta
leyti sólai'hringsins, heldur en um
hádaginn, og ber nú mest á
einkabifreiðum. Líf og fjör, dag
og nótt. Að minnsta kosti fram
eftir nóttunni. Fóllc ræðir um
kvikmyndir, sjónleiki, dans-
hann hafi fengið fyrirskipanir ,um
að segja brezkum rithöfundum
og listamönnum, að „vilji fólks-
ins“ hafi verið framkvæmdur í
landinu, „en samvizka mín bann-.
ar mér að útbreiða lygar og
sjálfsvirðing mín sem listamanns
krefst þess að eg segi frá því, að
Tékkóslóvakíá er orðin ófrjábt
lögregluríki,“ sagði Blainy.
★ -
í maizlok skrifaði Sveri-e Pat-
urson í Thorshavn fréttabréf til
Noregs Ilandels og Sjöfartstid-
ende. Segir hann þar, að í fyrra
hafi Færeyingar einkum lagt
stund á að salta þoi'skafla sinn
vegna þess að það hafi gefið
betra verð en ísfiskflutningar til
Englands. Afleiðingin varð sú, að
Fæi-eyingar fullnýttu ekki fisk-
kvóta sinn í Bretlandi. Nú hefir
nýlega verið gerður nýr samn-
ingur um fisksölu Færeyinga til
Bretlands. Fá þeir að landa
24,000 smálestum á tímabilinu 1.
mai'z til 1. sept. Þá hafa þeir og
fengið því breytt, að þeir fá að
landa í Great Yarmouth auk
Aberdeen, Grimsby og Fleet-
wood, og þeir eiga nú í samning-
um við Bi-eta um að fá að landa
í Hull.
★
Færeyingar veiða talsverða síld
við eyjai-nai' og hefir það verið
skoðun manna, að þetta væri far-
andsíld, sem ekki væri þar um
kyrrt. En nú hefir danski haf-
rannsóknafræðingurinn Vedel
Thaning rannsakað þetta og
heldur því fram, að síldin sé um
kyjrt við eyjarnar en leggist svo
djúpt að illt sé að veiða hana.
Hafa Færeyingar í hyggju að fá
síldina til að grynna á sór með
því að láta sterk rafmagnsljós
lýsa hafflötinn.
TIL SÖLU:
Vörubifreið A 630.
Varahlutir geta fylgt. •
Uplýsingar gefur
IJifreiðastöðin Stefnir.
ÓI.AFUR GÍSLASON,
skemmtanir, bifreiðir, nýtízku
íbúðir, langferðir og annað þessu
líkt eins og munað, sem tiltölu-
lega auðvelt sé að veita sér; — og
sem margt af því á tiltölulega
auðvelt með að veita sér, enn sem
komið er. Og þeir, sem fyrir
löngu hafa veitt sér allt þetta,
tala um atburði þá er gei-ast á al-
rjóðavettvangi, aðfarimar í
Tékkóslóvakíu og flugslysið í
Berlín, eins og fjai'læga atbui'ði...
En dagblöðin flytja ekki aðeins
skemmtanaauglýsingar og fi'egn-
ir frá útlöndum. Þau flytja einn-
ig fregnir af því, sem innanlands
gerist. Fregnir sem flestir láta sér
nægja að renna augunum yfir,
nema um húsbruna, þjófnaði eða
árásii' sé að ræða.
Undanfarna daga hafa blöðin
sagt fi-á aflabresti í flestum vél-
bátaverstöðvum sunnanlands og
vestan, og getið þess, að hann
hlyti óhjákvæmilega að hafa al-
varlegustu afleiðingar, — ekki
aðeins á afkomu þeirra, er ver-
stöðvarnar byggja, heldur og á
gjaldeyi'isöflun okkar og þjóðar-
hag. Ymislegt er það og annað,
sem í innlendum fregnum má
lesa, sem að sumu leyti minnir á
letui’ það, er höndin skráði forð-
um á vegginn. Og eg er ekki frá
því, að við tökum, enn sem komið
er, þeirri aðvörun á líkan hátt cg
veizlugestii'nir þar í salnum. Það
ber ekki mikið á þeirri fregn, að
allur dollaragjaldmiðill okkar sé
nú upp urinn.---------
Eitt fyrirbæri er það, sem nú
vei’ður fjölséðara með degi hverj-
um í Reykjavík. Það er biðrað-
irnar fyrir framan verzlanir. Mest
ber á kvenfólki í röðum þessum.
Einhver vörutegund, sem ófáan-
leg hefur vei'ið í borginni um
skeið, er þarna skyndilega á boð-
stólum. Fregnin hefur flogið um
borgina með ótrúlegum hraða og
eftir ótrúlegum leiðum. Og fólk-
ið fjölmennir að dyrum verzlun-
arinnar, svo að því verður aðeins
hleypt inn í smáhópum. Og auð-
vitað gengur hin eftirsótta vara
upp fyrr en nokkurn varir,ogþeir
eða þær, sem síðast komu í röð-
ina, verða að hverfa heim án
hennar, og væri þá ekki kynlegt,
þótt einhver meðlima hins háa
fjárhagsráðs fengi hikstanokkurn
Satt að segja er eg hissa á, að þeir
skuli ekki fyrir löngu hafa látizt.
úr hilcsta, og mun nú ekki alla ís-
lenzka þjóðtrú vera lengur að
mai'ka.
Allmikið er og rætt um þá rögg,
er yfii'völdin tóku á sig, er her-
ferð var hafinn á hendur þeim
atvinnubifi-eiðarstjórum, er sek-
ir höfðu gerzt um ólöglega á-
fengissölu, og öðrum, er stunduðu
slíkan „aukabisness“. Hefur það
framtak yfirleitt mælst vel fyrir.
Er og að vona, að sá smánarblett-
ur hverfi af reykvísku borgar-
lífi. En því miður eru riokkrir
blettir þar enn eftir, sem gjarna
mættu hverfa.
Sveiiui suðræni.
Út um hvippinn og hvappinn