Dagur - 05.05.1948, Blaðsíða 7

Miðvikudaginn 5. maí 1948
ÐAGDR
Eriiitt vér
Eftir ÓLAF
— Síðari
HVAÐ ÞARF AÐ KENNA
BÖRNUNUM?
Eg liefi nú hellt úr skálum reið-
innar yfir það skólaskipulag, sem
hér hefir þróast á síðastliðnum
áratugum, og er mér því skylt að
benda á í höfuðdráttum, hvernig
eg vil skipa þessum málum, þótt
eg geri ráð fyrir að reynast muni
all örðugt að fá þar nokkru um
þokað.
Undir fermingu eiga skyldu-
námsgreinar barna aðeins að vera
lestur, skrift og réttritun, grund-
vallaratriði stærðfræðinnar og
venjuleg kristileg uppfræðsla. —
Þær þrjár undirstöðu-námsgrin-
ar, sem fyrst eru taldar, og þó
einkum tvær þær fyrst töldu, eru
lyklar að allri menntun og bók-
fræði, og ber því að leggja sér-
staka alúð við þær. Allt annað,
sem nú er troðið í unglinga á
þessu reki, er óþarft og aðeins
sóun á tíma. Þó tel eg rétt og
sjálfsagt að styðja hneigðir barna
til sérstakra námsgreina, ef í ljós
koma, en þó aldrei á þann hátt að
þrengja náminu upp á þau.
Það er augljóst, að væri þessi
háttur upp tekinn, mundi sparast
mjög mikill tími, bæði hjá kenn-
urum og nemendum og einkum
þar sem eg tel að stytta beri
skólatímann og skipta honum í
fárra vikna nám í einu, með löng-
um hléum á milli. Það mundi þó
jafnhliða þessu æskilegt, að
kennararnir hefðu nokkurt eftir-
lit með börnunum utan þess
tíma, er þau sitja í skólunum.
Framkvæmdu eins konar hús-
vitjanir og leiðbeindu þeim við
að æfa lestur og skrift í heima-
húsum.
Þann mikla tíma, sem sparast
frá fastri skólagöngu á þennan
hátt, á að nota til þess að temja
unglingunum algeng vinnubrögð,
kenna þeim rétt handtök og að-
stöðu við ýmsa algenga vinnu,
kenna þeim ýmisleg iðnstörf, sem
að gagni mega verða á hverju
heimili, venja þá við að hirða um
heimili og mati'eiða og að lok-
um temja þá við hóflegar íþróttir
og hollar líkamsæfingar. Gera þá
í fáum orðum sagt að starfsömu,
verklega sjálfbjarga fólki. -
Unglingui', sem er vel læs og
skrifandi, hefir lært að tala og
rita móðurmál sitt skammlaust,
kann algengustu reikningsaðfei'ð-
ir og hefir þroskast við líkamleg
viðfangsefni, er prýðilega undir-
búinn og kann allt, er hann þarf,
til þess að geta valið hvert það
nám, er hugurinn girnist að ferm-
ingu lokinni, og hann er miklu
líklegri til að velja viðfangsefni
sín af skynsemi, heldur en hinn,
sem í átta ár hefir sveittzt áhuga-
laus á skólabekk, staglandi upp
aftur og aftur legio af námsgrein-
um, sem orðnar eru að saman-
tvinnuðum óskapnaði eða mar-
tröð í huga hans.
FRAMHALDSNÁM.
Ekki tel eg neina aðkallandi
nauðsyn að troða nýfermdum
á villigötum í fræðslumáluin?
JONSSON
grein —
unglingum, hvað þá yngri börn-
um, í framhaldsskóla og sjálfsagt
tel eg, að allt framhaldsnám sé
háð vali unglinganna sjálfra, en
engin skylda. Þá, er enga löngun
hafa til bóknáms, á eigi að setja í
þann gapastokk, sem aðeins get-
ur orðið þeim armæða, tíma-
eyðsla og spillt hneigð þeirra og
þroska til verklegra viðfangsefna.
Hinum, sem hneigjast til bók-
náms, er það hollt, að vera orðnir
allvel þroskaðir ei' þeir hefja
framhaldsnám og mun oft hag-
kvæmt að bíða til sautján eða
átján ára aldurs. í mörgum tilfell-
um mundi biðin valda því, að
unglingarnir sæktu námið fastar
og gætu lokið því á skemmri
tíma en ella, en við bóknám er
það tvímælalaust ávallt vinning-
ur að ná sem mestum árangri á
skömmum tíma. Það geta aðeins
þeir, ef hafa góða námshæfni, eru
sæmilega þroskaðir og vita hvað
þeir vilja.
Fyrir svo sem tveimur til þrem-
ur áratugum, þóttienginnýlunda,
að þroskaðir nemendur, einkum
úr sveitunum, lykju stúdents-
námi án þess að sitja í skóla nema
2—4 ár, þrátt fyrir það, þótt þeir
hefðu notið mjög lítillar upp-
fræðslu í barnæsku. Nú er slíkt
að verða mjög fátítt. Flestir sitja
nú sex árin í menntaskólunum,
þrátt fyrir allt barnaskólanámið
og veitir ekki af.
Þjóðfélagið hefir ekki ráð á því
og einstaklingarnir hafa ekki
heldur ráð á því að eyða allt að
tuttugu æskuárum á skólabekk,
bara vegna þess, að það, sem læra
á, er hvorki lært á réttan hátt eða
réttum tíma.
Þjóðfélagið óg einstaklingarnir
hafa ekki heldur ráð á því að
kosta fjöld akennara, byggja dýr
skólahús og eyða mörgum árum í
það að troða alls konar náms-
greinum í þá, er hvorki geta né
vilja læra bókleg fræði.
Slík barátta verður ætíð unnin
fyrir gíg og getur aðeins borið
þann árangur að gera þá nem-
endur, sem hlut eiga að máli, að
landeyðum, frábitnum líkamlegri
áreynslu og framleiðslustörfum.
SVEITAUPPELDI OG
SKÓLASKIPAN.
Enginn vafi er á því, að hvergi
er unglingum hollara að alast
upp heldur en í sveitunum við
landbúnaðarstörf, og er því mik-
il fásinna að vilja hrifsa þá úr
þeim skóla og senda þá í aðra
lakari. Fjölbreytileg storf sveit-
anna og náin viðskipti við gró-
andi grös og vaxandi dýr, þrosk-
ar bæði andlega og líkamlega.
Það ætti því að kosta kapps um,
að sem flestir unglingar, á aldrin-
um 10—18 ára, geti orðið þess
uppeldis aðnjótandi, er sveita-
störfin veita. Ekki aðeins í tvo til
þrjá mánuði um hásumarið, held-
ur allan ársins hring, jafnhliða
barnafræðslu þeirra, er áður
hefir verið rætt um. Slík tilhögun
mundi eigi aðeins losa oss við
unglingana af götunni, heldur
einnig bæta að nokkru úr fólks-
skorti sveitanna, en jafnframt
fengju þeir heilnæmt uppeldi,
skilning á atvinnulífi og fram-
leiðslu sveitanna og gildi vinn-
unnar.
Fjöldi kaupstaðabúa er fús að
senda börn sín til sumardvalar í
sveit, einkum meðan þau þykja
eigi gjaldgeng til annarra starfa.
Sumir hafa þó áhyggjur af því, að
þeim sé ofþjakað með vinnu í
sveitinni og mega alls ekki til
þess hugsa, að börnin dvelja þar
árlangt. Unglingar, sem hneigjast
til sveitarstarfa og fúsir eru að
dvelja í sveit, fá því eigi ráðið
fyrir foreldrum eða öðrum
venzlamönnum í kaupstöðum,
sem heldur vilja gera þá að
sendlum, koma þeim að við af-
greiðslu, á skrifstofur, í verk-
smiðjur eða hafa þá hangandi á
götunni, vokkandi yfir óvissum
snattstörfum. Svo eiga þeir auð-
vitað umfram allt að verða bók-
lærðir, hvort sem námsgáfur eru
nokkrar eða engar.
Um tilhögun barnafræðslunn-
ar mætti margt ræða, en hér
verður vikið að fáu einu. Líklegt
þykir mér að farkennslan hafi á
ýmsan hátt verið hagkvæm í
sveitum, en dagar hennar munu
þó senn taldir, þar sem óvíða á
heimilum munu nú nokkur tök á
að annast um slíkt skólahald.
Heimangöngu- eða heimavistar-
skólar verða því úrræðið og er
ekkert við því að segja, ef að
þessum skólum er þannig búið,
að þeir líkjast sem mest heimili
í sveit, en þeir eru ekki einangr-
aðir á einhverju óræktarholti
eða eyðimel fjarri öllu, sem heit-
ir búskapur og framleiðsla.
Kennslan ætti aðeins að nokkru
leyti að fara fram á þessum skól-
um, en að sumu leyti sem hús-
vitjunar- og leiðbeiningarstarf á
heimilum barnanna.
f kaupstöðum hygg eg að hag-
kvæmast sé að hafa dreifða smá-
skóla, en ekki þau stóru skóla-
bákn, er nú tíðkast. Stórskólarnir
skapa hópmenningu og geta ver-
ið handhæg tæki þar, sem ein-
ræðisskipulag ríkir og tilgangur-
inn er að ala börnin upp eftir
fast mótuðum, fyrirfram ákveðn-
um kerfum en ekki sem persónu-
legar, sjálfstæðar verur.
Eg segi ekki, að stórskólarnir
íslenzku geri þetta, en auðvelt
væri að breyta þeim í þetta horf
og það er á engan hátt hentugt
eða heilbrigt að hrúga miklum
barnafjölda saman í einn skóla.
Fari kennslan fram í dreifðum
smáskólum, þar sem megin
áherzlan er lögð á grundvallar-
námsgreinarnar: léstur, skrift og
reikning, þá hefir hver kennari
sitt ákveðna hverfi,sinnbarnahóp
og annast algerlega fræðslu hans.
Kennarinn hefir þá miklu nánari
samband og kynni af börnunum,
skapgerð þeirra, kostum og veil-
um, heldur en í stóru barnaskól-
unum, þar sem börnin eru send
frá einum kennara til annars. í
smáskólunum verður kennarinn
náinn vinur barnanna og ráðgjafi,
auk þess sem hann á að geta
kynnst heimilisaðstæðum þeirra
og tilhneigingum all náið.
Það skal viðurkennt, að við
stóru skólana geta kennararnir
að nokkru bætt hver annan upp
og kemur eigi mjög að sök, þótt
lítt starfhæfir kennarar slæðist
með. í smáskólunum; mundi þó
vandhæfni kennarans fljótt segja
til sín, og er þá verkefni þess, er
yfirstjórnina hefir í hverju skóla-
hverfi, að ráða bót ásIíku.Eghygg
því, að er til lengdar lætur mundi
smáskólatilhögunin skapa trausta
kennarastétt þar sem hún krefst
miklu meiri ábyrgðar af hverjum
einstökum kennara og veitir hon-
um enfremur miklu meiri reynslu
og þroska, heldui' en óbreyttir
kennarar stóru skólanna geta
fengið.
VINNA BARNA Á SKÓLA-
SKYLDUALDRI SAMHLIÐA
NAMI.
Áður hefir verið að því vikið,
að tilhögun sú, sem eg hér hefi
stungið upp á við barnaupp-
fræðslu, spari mikinn tíma, meiri
tíma en börnunum, einkum í
bæjunum, sé heilnæmt að eyða í
leik eða iðjuleysi. Á þetta er oft
bent af formælendum langrar
skólaskyldu, og skólasetunni tal-
ið það mest til ágætis, að hún
forði börnunum frá götunni, iðju-
leysinu og afleiðingum þess.
Þessa furðulegu staðhæfingu
gleypa fjölmargir athugunarlaust.
Það er þó harla ósennilegt, að
þaulseta barna við bóknám í
skólum, sé hagkvæmasta ráðið
til þess að örfa starfslöngun
þeirra og starfshæfni, líklegra er,
að hún geri þau að líkamlegum
aumingjum, úrræðalausum og
lötum. ■
Vandamálið mikla að forða
börnunum frá götunni, iðjuleys-
inu og fullnægja athafnaþrá
þeirra, verður aðeins leyst þarm-
ig, að börnunum verði séð fyrir
heilbrrgðum líkamlegum athöfn-
um. Þau þurfa að venjast hóf-
legri, daglegri vinnu, en því er
líkast sem uppeldisfræðingar
vorir og kennarar hafi eigi komið
auga á þessa einföldu, augljósu
staðreynd.
Nú mun einhver segja, að ekki
sé auðvelt að finna vinnu við hæfi
barna og unglinga, en þetta er
hin mesta fjarstæða. Stálpuð börn
og unglingar geta að mestu unnið
sömu, líkamleg störf sem full-
orðnir og vilja helzt vinna slík
störf. Það þarf aðeins að ætla
þeim af við vinnuna og leiðbeina
þeim.
Eg hefi áður* ó það. bent, að
kenna mætti börnunum ýmiss
konar iðnir, ekki sem ómerkilegt
dútl, eins og nú er gert í handa-
vinnutímunum, heldur til hlítar
og mætti haga þeirri kennslu
nokkuð eftir því, hvað hvert
þeirra langar til að læra. Aldrei
er loku fyrir það skotið, að slík
kunnátta geti orðið þeim að not-
um síðar á lífsleiðinni, jafnvel
þótt þau leggi annað fyrir sig. Svo
má líka skipuleggja algenga
vinnu barna við fjölmargt, sem
nú er nær einvörðungu unnið af
fullorðnum, svo sem við að grafa
fyrir húsum og leiðslum, leggja
vegi, steypa hús eða önnur mann-
virki, moka snjó og fjölmargt
fleira. Þetta mætti vinna í flokk-
um þannig, að hver flokkur inni
aðeins* 3-4 tíma daglega eða
minna. Kaupgreiðslan fari eftir
afköstum. Líka mætti venja
börnin við innanhússtörf á heim-
ilum og utan þeirra, kenna þeim
hljúkrun, matargerð og margt
fleira.
í smáu þjóðfélagi eins og voru,
sem byggir víðáttumikið og erf-
itt land, sækir meginhluti út-
flutningsverðmæta á djúpmið og
er háð, bæði til lands og sjávar,
svipulli veðráttu, er það eitt meg-
inatriði, að allir heilbrigðir þegn-
ar þjóðfélagsins séu vel verkfær-
ir og hliðri sér ekki hjá að vinna
hvert það starf, sem þörfin kref-
ur og framleiðslu þjóðarinnar er
nauðsynlegt. Þessu mikilsverða
skilyrði fæst svo aðeins fullnægt,
að verkkunnáttan verði eigi sett
skör lægra en bókþekkingin, og
að börn og unglingar séu vanin
við líkamleg störf jafnhliða bók-
náminu. Það er sannfæring mín
og auðvelt að i'ökstyðja, að slíkt
uppeldi rýrir á engan hátt and-
legt atgerfi og þroska heldur eyk-
ur hvorutveggja. Meiri líkamleg
vinna en minna bóknámsstagl
barna, tefur á engan hátt mennta-
feril þeirra, en slík tilhögun gæti
orðið atvinnulífinu drjúgur
styrkur, ef rétt er með farið. Ekki
fyrst og fremst vegna þess vinnu-
skerfs, sem börn og unglingar
legðu af mörkum, þótt það megi
eigi vanmeta heldur fyrst og
fremst vegna þess, að þeir, sem
ungir venjast líkamlegri vinnu og
læra að meta gildi hennar á rétt-
an hátt, eru líklegir til að verða
alla æfina starfhæfir menn.
ENDURBÓT EÐA
AFTURIIVARF
Búast má við því, að einhverj-
ir telji þessar hugleiðingar fjar-
stæður og afturhvarf til þess á-
stands, er ríkti hér í fræðslumál-
um fyrir síðustu aldamót. Vér
eigum oft svo örðugt með að
viðurkenna, að framfarir, er vér
höfum vænst mikils af, og vér
höfum klofið þrítugan hamarinn
til þess að koma ó laggirnar, hafi
reynst að meira eða minna leyti
blekking. Vér göngum heldur í
berhögg við reynsluna og stað-
reyndirnar en að viðurkenna
mistökin.
Eg vil nú sýna fram á, að þótt
eg deili hart á þá stefnu, er nú
ríkir í fræðslumálum vorum, og
vilji gerbreytingu, þótt eg telji
að draga berþúr bóklegri fræðsiu,
og þótt eg vilji að öllum skuli
frjálst, hvort þeir ganga í fram-
haldsskóla eða eigi, þá er hér ekki
um neitt afturhvarf til nítjándu
aldar ástands að ræða og getiu*
aldrei orðið.
í fyrsta lagi vil eg, að öllurn
börnum, sem geta lært sé veitt
sem bezt kennsla í þeim náms-
greinum, sem eru undirstaða clls
náms, en jafnframt sé lögð rækt
við að þroska líkama þeirra og
verklega kunnáttu og í því skyni
sé þeim séð fyrir sem hæfustum
leiðtogum.
í öðru lagi vil eg, að öllum, se.n
(Framhald á 8 síðu).