Dagur - 10.11.1948, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 10. nóv. 1948
D AGUR
5
m
l»órlcifur Bjarnason: Hvak
sagði tröllið? Skáldsaga.
Bókaútgáfan Norðri AIí.
1848.
Kunnugir menn segja mér, að
hinar eiginlegu Hornst-.anair séu
komnar í eyði, nema Vivað vita-
vörðurinn við Hornvita liafist
þar að sjálfsögðu enn við. Til
skamms tíma var þó þarna all-
fjölmenn og á ýmsan hátt blóm-
leg byggð í fangi stórbrotinnar
<.g andstöðuþrunginr.ar nátturu,
sem hvorki mun með sanni haCa
getað kallazt blíðlynd né mildi-
leg á nokkurn hátt, en þó stór-
gjöful og töfrandi á sína vísu. Og
víst er um það, að hveit eitt evði-
býli á þessum feiknþrungnu
furðuströndum á sér sína sögu.
og hana sízt ómerkari né verr
fallna til mikilla frásagna en líf
það og tilvera, er hrœzt hefir í
skauti blómlegri byggðarlaga, er
fremur hafa legið í þjóðleið
skálda vorra og frásagnarmanna
fram að þessu. Víst hafa Horn-
strendingar þeir, sem ýmist hafa
nú safnazt til feðra sinna, eða
flutzt búferlum á önnur lands-
horn, elskað og hatað, vonað og
örvænt, notið og þjáðst engu síð-
ur né ósögulegar en aðrir menn,
þeir, sem hafa þó annars orðið
stórum tíðara- og margþvældara
yrkisefni.
Þórleifur Bjarnason hefir öðr-
um m.þnnum betur lýst Horn-
ströndum og íbúum þeirra, nátt-
úrufari og staðháttum, atvinnu-
lífi og ævikjörum — í hinni
merku og alkunnu Hornstrcnd-
ingabók. Stutt skáldsaga „Og svo'
kom vorið“, er út kom fyrir
skemmstu, -' fjallar og um þetta
sama efni. Og enn vegur Þórleif-
ur í hinn sama knérunn í stórri
skáldsögu, er hann nefnir: „Hvað
sagði tröllið?“ Aðalpersóna
þeirr sögu, Agnar, ungur og
framgjarn hagleiksmaður, kemur
barn að aldri aðvífandi inn í
sveitina og flytur ekki annan far-
angur né veganesti með sér en
æskuþrek sitt, harða og óvægna
skapsmuni, framaþrá sína og
metorðadrauma, svo og góða
hæfileika líkama og sálar, smiðs-
hendur og stórhuga. Honum er
harla misjafnlega fagnað í sveit-
inni. Bæring í Dufansvík drepur
hund hans góðan í skapofsa-kasti
og flæmir drenginn aftur á ver-
gang. Að lokum hafnar hann hjá
hjónunum á Hóli, Einari Jósúa-
syni, fjölvitrum og lífsreyndum
geðprýðismanni, einum hinna
sjaldgæfu gæfumanna, sem auðn-
ast að verða mildari og betri með
auknum aldari og lífsreynslu, —
og Elinborgu, húsfreyjunni
ungu og stórlátu, er gengið hefir
að eiga gamlan mann vegna efna
hans og aðstöðu fyrst og' fremst,
að því er helzt verður ráðið af
sögunni. Þarna ílendist drengur-
inn, og örlögin haga því svo und-
arlega, að sagan endurtekst á
nokkurn hátt: Afreksmaðurinn
ungi hafnar Sólveigu, ungri ást-
mey sinni, til þess að ganga að
eiga Elinborgu húsmóður sína,
þegar hún missir mann sinn, og
kaupir þar með völd og veraldar-
auð fyrir gæfu sína, — fórnar
með ráðnurn hug „helft gleði
sinnar fyrir höfðingdóminn á
Hóli.“
Víst er söguþráður sá, sem hér
hefir verið mjög lauslega rakinn,
allvel fallinn til þess að spinna
og vefa úr honum áhrifamikla og
stórbrotna sögu, enda tekst höf-
undi það .vel’á margan hátt. Um-
hverfi, atvinnuháttum og ævi-
kjörum fólksins er vel lýst, og
ýmsar skýrar og minnisstæðar
myndir dregnar af hugsunarhætl i
þess og sálarlífi. Málfar höfundar
er þróttmikið og kjarnyrt, og
víða hæfilegur hraði og kraftur í
atburðarásinni. Þórleifur Bjarna-
son kann vissulega að segja sögu
vel og skilmerkilega. En ó hinn
bóginn verður þess alls staðar
vart, að mínum dómi, að höfund-
ur skáldrits þessa er fremur rit-
höfundur en skáld. Fúslega slcal
það játað, að erfitt er — og kann-
ske ómögulegt — að færa fullgild
rök fyrir slíkum dómi, enda hefir
engum — a. m. k. svo, að rnér sé
kunnugt — tekizt að skera úr óll-
um landamerkjaþrætum milli
þeirra tveggja heimaríku óðnls-
bænda, skáldsins og sagnan eist-
arans. Hætt er við, að ýmsum
mundi vefjast tunga um tönn, eí
þeir ættu í stuttu máli að skil-
greina muninn á list og lis iðnaði,
Og mun þó fæstum blandast hug-
ur um, að á því tvennu sé vcru-
legur og markverður munur. þótt
hvor tveggja íþróttin sé vissulega
góð og gild á sína vísu.
Og hin nýja skáldsaga Þórleifs
Bjarnasonar er einnig^ góð og
gild á sína vísu. Hún þolir allvel,
að mælistikur skynscmi. rök-
hyggíu og þekkingar séu á hana
lagðar. Hitt þykir mér stóru'n
óvissara, að hún reynist fulllör.g
á mælikvarða innblásturs,
synis, og er þetta engan veginn
sagt sögunni til lasts eða vafa-
lauss frádráttar, með því að slík-
mælikvarði hefir naumast
iiokkru sinni til verið, svo að
oyggjandi hafi getað talizt — og
verður líklega aldrei fundinn né
skapaður.
Guðbrandur Jónsson: Furð-
ur Frakklands. Hlaðbúð. —
Rvík 1948.
Góðar ferðasögur hafa jafnan
svo sem alkunnugt er, verið eitt
hið vinsælasta og eftirsóttasta
lestrarefni, enda sízt að furða,
því að þær sameina hið skemmti-
lega og hið fróðlegar oftast betur
en flestar aðrar bækur. Og alltaf
eru þeir margir — jafnvel á þess
um síðustu og beztu tímum bif-
reiða, flugvéla og hvers konar
annarra gandreiða hinnar nýju
loftkastala-aldar, sem við lifum
á —- er verða því enn að láta sér
nægja það að sitja kyrrir á sama
stað og samt að vera að ferðast —
í huganum. — Og þá er sá vissu-
lega sæll, sem er svo stálheppinn
að slást í för með snjöllum,
margfróðum og andríkum ferða-
bókarhöfundi, sem kann þá
furðulegu list að láta lesendur
sína sjá og heyra það, sem hann
sjálfur skynjar í flaumi framandi
heimsborga og fjarlægra landa.
Hin nýja bók Guðbrandar
Jónssonar er ferðabók og fer að
flestu að þeim forskriftum, er að'
ofan greinir. Af nafni bókarinnar
mundu flestir draga þá eðlilegu
ályktun, að liún fjalli því sem
r.æst einvörðungu um frönsk
efni, en sé betur að gáð, kemur
fljótt í ljóst, að því fer fjarri. Inn-
gangskaflinn nefnist Vaglaskóg-
ur, og hefir hann að geyma hug-
leiðingar höfundar um skóga og
skógleysi, heima og erlendis, en
við það efni dvelur hugur hans, á
meðan flugvélin ber líkamann á
breiðum vængjum af flugvellin-
um í Reykjavík, yfir Reykjanes-
hraunin og Atlanzhaf þvert, allt
til Suðureyja og Skotlands. Næst
er „dokað við í Hraunahreppi“ —
heimsborginni miklu við Tham-
esfljótið — og ýmsum furðum
hennar lýst allýtarlega, áður en
hinar frönsku furður koma nokk-
uð við sögu.
Það yrði öflangt mál í örstuttri
ritfregn að nefna fyrirsagnir allra
kaflanna í bók þessari — og gefa
þeir þó allglögga hugmynd um
efni hennar — hvað þá heldur að
rekja innihald þeirra nánar. Það
verður að nægja að geta þess
eins, að söguþekking höfundar
varpar víðast lit og ljóma á frá-
sögn hans, hvort sem hann segir
frá heimsborginni frægu og
glæsilegu við Signufljótið, þar
sem skin og skuggar stjórnar-
byltingarinnar miklu, Napóle-
onsstyrjaldanna og annarra
heimssögulegra viðburða •—• leika
stöðugt um sviðið —, eða hann
íeikar um fornar rústir í kastala-
bæjum Suður-Frakklands. En
næst þessu setur kaþólskur
átrúnaður höfundar svip sinn á
frásögnina, þannig, að honum
verður séi'lega skrafdrjúgt um
kirkjur, dýrlinga og aðra helga
dóma pápiskra manna, sem hvar-
vetna verða á vegi hans. Krafta-
verkabærinn Lourdes verður þá
heldur ekki útundan, svo sem
nærri má geta, og gerir höfundur
heilagri Bernadette og furðum
hennar hin rækilegustu skil. En
trúarlegs ofstækis verður þó
hvergi vart, og fjörleg frásögn,
sögufróðleikui', ásamt góðlátlegri
kímni höfundar, skara ávöxtum
hans ávallt út úr eldinum, áður
en þeir skaðbrennast eða stikna
úr hófi fram.
Furður Frakklands er mikið rit,
448 bls. í allstóru broti. Er bókin
smekkleg og veglega gefin út og
skreytt miklum fjölda skemmti-
legra mynda. Alfred Jolivet,
prófessor í Norðurlandabók-
menntum við Sorbonneháskólann
í París, ritar formála fyrir bók
inni, og kemst hann þar svo að
orði að lokum, að bók þessari
„megi og beri að skipa bekk með
gáfulegustu og skemmtilegustu
bókum, sem ritaðar hafa verið
um Frakkland.“ Er hér vissulega
djúpt tekið í árinni, en sé eitt-
hvað ofsagt í þessum ummælum
er það auðvjtað á ábyrgð prófes-
sorsins, en ekki mína.
J. Fr.
Yfir Ódáðahraun.
ijóðabók. —
Ný
ísafoldarprentsmiðja hefir í
þessum svifum gefið út rnynd-
skreytta ljóðábók og fallega, sem
heitir: Yfir Ódáðahraun. Ljóðin
hefir ort: Kári Tryggvasön, bóndi
og kennari í Víðikeri í Bárðardal,
— nágranni Ódáðahrauns og tíð-
ur gestur í ríki öræfanna.
Eg hefi lesið þessa bók mér til
mikillar ánægju.
Hagmælska skáldsins er létt-
fær og leikandi. Ljóðrænan
óvenjulega hrein og björt. Yrkis-
efnin valin af heilindum og
mannslund.
Bók þessi hlýtur fyrst og
fremst að vera kærkomið lestr-
arefni þeim mönnum og konum,
sem öræfin hafa heillandi áhrif á.
Hvaða íslendingur finnur ekki
bærast í brjósti sér fjallaþrá Ey-
vindar og Höllu, ef hann hefir
einhverntíma gengið á efstu
grös eða lengra?
Yfir Framdalafjöllum
drottnar friður og ró,
jafnt á vorblámans vegum
sem í vetrarins snjó.
Vekur glöggskyggnum gesti
bæði gleði og rpun
saga yndis og ógna
fram við Ódáðahraun.
Þannig kveður Kári, minnugur
á hvort tveggja: „gleði og raun“.
Hann kveður um: Ódáðahraun,
Hcrðubreiðarlindir, Fraindala
fjöll, Framdali, Fjallasýn, Suð-
urá og Fljótshciði, svo að nokk-
ur kvæði þessarar tegundar séu
hér nefnd.
Frelsisunnandinn, náttúru-
skoðarinn og skáldið leggja sam-
an í þessi kvæði.
Kvæðið Fijótsheiði sýnir glögg-
lega ást höfundarins á hábyggð-
inni,.en jafnframt karlmannlegt
æðruleysi hans. Þrjú síðustu er-
indin eru á þessa leið:
En býlin dreifðu hverfa eitt og
eitt,
um önnur svið er nýjum kröfum
beitt.
Hin fornu afrek molar tímans
tönn,
en tímans kröfur skapa nýja önn.
Þú þóttir hörð, — hér þurfti
manndómstök,
og það var satt, hér reyndi
margoft bök.
En sumir telja fremd og fyllstu
laun
að finna eigin styrk í þyngstu
raun.
Eg spái engu um hvað bíði þín
þú aldna, vetrarbjarta heiðin *
mín.
Þig dreymir kannske óskadrauma
enn
um aðra veröld, — hrausta
landnámsmenn.
Söngur perluveiðarins er svona:
Út á perluglitað haf
litla bátinn minn eg bý
þar sem blikar niðri í djúpunum.
hafsins kóralskraut.
Og við glaðan mofgunsöng
verður lund mín létt og hlý.
En hinn ljúfi þytur pálmatrjánna
fylgir mér á braut.
Sjá hve bátur minn er smár.
Eg á hvorki gull né glit.
En í gnægtafaðmi hafsins hvíla
djásn, sem enginn sér.
Víst er för mín orðin ströng,
en við þýðan bylgjuþyt
kallar þráin mig í leit að því, sem
dásamlegast er.
Kliðmýkt og ljóðræna þessa
kvæðis veita bragsyndi.
Bláklukkan er miög vel gert
kvæði á sínu sviði.
í litlum hvammi bláklukkan mín
býr
við bergið, þar sem iðan leikur
sér.
Er vetur burt úr veröldinni flýr
hún vorgins angan breiðir móti
þér.
Með saklaus blóm við bergsins
dökka þil
hún brosir hlýjum stjörnuaugum
tveim.
Er nokkuð annað yndislegra tii.
en ástai'bros, er lýsir myrkan
heim?
Ó, kæra blóm, þú heyrðir
elfarljóð
og elfarstrengjadyn við bergsins
fót.
Eg barst þér aldrei annað
tregahljóð
sem andvarp milt frá dýpstu
hjartarót?
í friðarreit við fljótsins
hörpuslátt
sá finnur ró, er kvaddi bikuð
torg.
Og máske hvíslar einhver —
undurlágt
að ungu blómi — hjartans dýpstu.
sorg.
Fákar ioftsins er kvæði um
lann mikla sigur mannanna:
„flugið að þreyta frjálst í efnis-
heimi“. Þar er þetta erindi gjör-
nyghnnar:
Menningarþrá, sem myrka fjötva
sleitst,
rnarg* hefir þér í tímans göngu
veitsl,
súkn þm 1:1 Ijóss og lífs þá hærra
beirdist
Oft fékk þó guðleg gjöí á þinni
braut,
gálausum heimi valdið dýjastu
þraut.
Tvíeggjað jafnan tímans kjörvopn
reyndist
í kvæði, sem heitir Skógoi'blóm
er þetta niðurlag:
En Kári í Víðikeri yrkir einnig
um margt annað. Fjölbreytni
yrkisefna má ráða m. a. af þess-
um fyrirsögnum: Söngur perlu
veiðarans, Víkingar, Horfin Yrsa
Danadrottning, í ríki þjóðtrúar-
innar, Bláklukkan, Fákar lofts-
ins.
Draumsins bláa biæja
breiðist yfir landið hljótt.
Skuggar húmsins hníga
hægt um milda sumarnótt.
Nóttin götu greiðir
gegn um ijóðsins helgidóm.
— Eg hef kveðið kvæði,
— kvæðið mitt um skógarblóm.
(Framhald á 8. síðu).