Dagur - 16.02.1949, Blaðsíða 4

•+*1> tt
4
DAGUB
Miðvikudagmn 1(>. febrúar 1949
DAGUR
Ritstjóri: Haukur Snorrason.
Afgrciðsla auglýsingar, innheimta:
Martnó H. Pétursspn
Skrifstofa í Hafnarstræti 87 — Sími 16G
ltlaðic kemur út á hverjum miðvikudegi
- Áreancrurinn kostar kr. 25.00
Gjahldagi er 1. júlí
rRENTVERK. ODo* TtJORNSSONAR H.F.

Stjórnarskrá - Stjórnlaga|>ing
friður og samkomulag væri fyrir-
fram tryggt um afgreiðslu henn-
ar og endanlegt samþykki allrar
þjóðarinnar. En segja má, að rétt
hafi verið að reyna þá leið til
þrautar, og hrapa ekki að neinu
um undirbúning og afgreiðslu svo
þýðingarmikils stórmáls. En
naumast er líklegt, að þjóðin taki
til langframa mark á slíkum af-
sökunum, og vissulega verður
mönnum ekki láð, þótt þeir tæki,
senn hvað líður, að leita annarra
og e. t. v. raunhæfari skýringa á
þeirri stöðugu þögn, athafnaleysi
og undandrætti, er ríkir um þetta
mál í herbúðum þingflokkanna.
Gefur það vissulega gilt tilefni til
ýmis konar hugleiðinga og álykt-
ana um þá harla misjöfnu hags-
Á SÍÐARI ARUM hafa þrá-
sinnis heyrzt raddir úr ýmsum
áttum ,er benda til þess, að þjóð-
in óski ekki eftir því, að æðstu
stjórnskipunarlög hennar í fram-
tíðinni — lýðveldisstjórnarskráin
nýja — hljóti afgreiðslu á vett-
vangi pólitískrar togstreitu og
flokkadrátta, enda treysti hún
þingfulltrúum sínum miðlungi
vel til þess að standa á þeim vett-
vangi nægilega fast í ístaðinu á
þann veginn, að einhiiða þing-
ræði, pólitísk flokkshyggja og
skefjalaust alræði ríkisvaldsins,
er þjappað sé saman á einn og
sáma stað — keyri ekki hið sanna
lýðræði í landinu algerlega um
þvert bak, svo sem stefnt hefir nú
um sinn. Þessar raddir hafa kraf-
FYRIR ALÞINGI því, er nú situr á rökstólum,
liggur frumvarp frá Páli'Zóphoníassyni um skip-
un sérstaks stjórnlagaþings til þess að setja ís-
lenzka lýðveldinu nýja stjói'narskrá. Furðu hljótt
hefir verið í sunnanblöðunum og þingfréttum rík-
isútvarpsins um frumvarp þetta — enn sem komið
er a. m. k., — svo að almenningi mun naumast
Ijóst orðið, hvaða leiðir flutningsmaður þess ætl-
ast til að farnar verði í stjórnarskrármálinu, né
heldur á hvern veg skuli um hnútana búið um
kosningar og fulltrúaval til slíks stjórnlagaþings,
hvert skuli valdsvið þess og önnur slík atriði, er
auðvitað myndu ráða úrslitum um það, hvort
menn hneigðust til fylgis við. málstað þess eða
ekki. Þegar þetta er ritað hefir heldur ekkert
frétzt um afgreiðslu málsins á Alþingi ,né heldur
um undirtektir þær, er það hafi hlotið hjá ein-
stökum þingmönnum eða þingflokkum. Hins veg-
ar fer naumast hjá því, að fréttirnar um slíkt
frumvarp, þótt harla lauslegar séu og lítt til þess
fallnar að skýra það í einstökum atriðum eða
hjálpa mönnum til þess að taka til þess endanlega
afstöðu, — verði þó til þess að minna menn á
nauðsyn þess, að íslenzka lýðveldinu verði sett ný
og endurbætt stjórnarskrá, og eins hitt, hversu
hvimleiður er orðinn drátturinn og illþolandi van-
efndir stjói'nmálamannanna í þessu mikilsverða
máli.
Á FIMMTA ÁR hefir það loforð verið efst á
stefnuskrá tveggja ríkisstjórna að setja þjóðinni
nýja og endurbætta stjórnarskrá, enda ljóst, að
allir hugsandi menn telja það höfuðnauðsyn, að
bráður bugur sé undinn að því að leiðrétta verstu
villurnar í núverandi stjórnarkerfi og setja ríkinu
viðhlítandi grundvallarlög. Gildandi stjórnarskrá
er auðvitað áð langmestu leyti aðeins gamall arf-
ur frá konungsríkinu, og þótt hún hefði upphaf-
lega ýmsa góða kosti, var búið að stórspilla henni
með vanhugsuðum kákbreytingum, auk þess sem
breyttir tímar og nýjar aðstæður höfðu fyrir löngu
valdið því, að hún var úrelt orðin og aflóga í ýms-
um greinum. Við stofnun lýðveldisins voru hins
vegar ekki gerðar neinar breytingar á henni aðrar
en þær, sem tvímælalaust voru óhjákvæmilegar
vegna þess, að æðsta valdið var flutt inn í landið.
Um þetta voru allir flokkar og menn sammála og
eins hitt, að stjórnarskrána þyrfti að endurskoða
hið' bráðasta. Skorti þá heldur ekki fögur fyrir-
heit allra flokka og frambjóðenda um þetta efni
við næstu kosningar.
EKKI SKAL HÉR um það fjölyrt að sinni, hvað
valda muni drætti þeim og tómlæti, er ómetanlega
virðist einkenna allan undirbúning og afgreiðslu
þessa stórmáls af hálfu þings og ríkisstjórna. Víst
skal það viðurkennt, að ýmsar eðlilegar ástæður
kunna að valda því, að seinna sækist róðurinn í
þessum efnum en upphaflega var ráð fyrir gert.
Mörg og harla óskyld sjónarmið þai'f vafalaust að
reyna að fremstu getu að sætta og samræma, áður
en undirbúningnum er að fullu lokið, svo að málið
verði lagt fyrir þjóðina í því horfi, sem vænlegast
þykir til fullra sátta og einhuga afgreiðslu. Vísast
er þó, að vér þyrftum að bíða nokkuð lengi eftir
stjórnarskránni nýju, ef ekki þætti fært að leggja
hana fram til umræðna og úrslita, fyrr en fullur I
muni, sem hinir ýmsu stjórn-
málaflokkar eiga nú að gæta í
sambandi við verstu meingalla og
reginfirrur gildandi kosningalaga
og kjördæmaskipunar. Þá munu
þingflokkarnir hugsa með harla
misjafnri tilhlökkun til leiðrétt-
inga þeirra, sem sjálfsagt er að
gera með stjórnarskrá á dreif-
ingu ríkisvaldsins og til aðstöðu-
jöfnunar milli höfuðstaðarins
annars vegar, en byggðanna og
landsins alls hins vegar. Fjölmörg
önnur atriði mætti nefna er gætu
verið fullgild skýring á því,
hversu hægt sumir þingflokk-
anna láta sér um stjórnarskrár-
málið ,þar eð þeir eiga mikilla
hagsmuna að gæta í sambandi
við verstu galla og meinlokur
gildandi stjórnskipunarlaga. En
eigi verður þó lengra farið út í
þá sálma að sinni.
izt þess, að sérstaklega kjörið
stjórnlagaþing verði látið fjalla
,um stjórnarskrána nýju. Ekkert
skal hér um það fullyrt, hvort
'áðurnefnt frumvarp stefni í þessa
átt. En hitt er öldungis víst, að
fulltrúar hinna pólitísku flokka á
Alþingi sleppa ekki úrslitavald-
inu úr höndum sér að þessu leyti,
nema geysisterkt og einhuga al-
menningsálit knýí þá til þess,
enda verði afstaða kjósenda til
flokka og frambjóðenda við
næstu þingskosningar fyrst og
fremst miðuð við framgang þessa
máls og lýsi einhuga vilja á því
að setja brýnar leiðréttingar á
verstu villum núgildandi stjórn-
skipunarlaga ofar öllum flokks-
sjónarmiðum og pólitískum dæg-
urmálum.
FOKDREIFAR
Um þrifnaðarmál og viðkvæmar
sálir.
EG IIEFI OFT heyrt það utan
að mér, að ýmsum bæjarmönnum
þykir illa til fundið að gera hol-
ræsakerfi bæjarins að umtalsefni,
eins og gert var hér í blaðinu á
dögunum. Kalla sumir það „að
bera bæinn út“ og telja Ijótt at-
hæfi. Þessir menn munu fæstir
þeirrar skoðunar, að þrifnaðar-
mál bæjarins séu til fyrirmyndar,
en þeim finnst óviðkunnanlegt að
ræða um það, sem miður fer, á
opinberum vettvangi. Sumt fólk
er þannig gert, að það vill þola
ósómann sér til skapraunar og
tjóns bara ef nágrannarnir fá
ekkert um það að vita. Þeir munu
þó fleiri, sem eru þeirrar skoðun-
ar, að þrifnaðarmál bæjarins beri
að ræða opinberlega og þannig
muni bezt að því unnið, að þau
séu í sæmilegu lagi. Mér þykir t.
d. ólíklegt, að nú ,eftir að það er
borgurunum kunnugt, fyrir skrif-
in hér í blaðinu, að vatnsæðar
liggja gegnum holræsabrunna á
nokkrum stöðum á Oddeyri, muni
það þolað til frambúðar, enda þótt
bæjarmenn hafi í þögn búið við
þetta ástand í mörg ár.
VIÐKVÆMNUM sálum þykir
miður, að þessi fregn skuli berast
út fyrir takmörk bæjarins. Ottast
„að enginn þori að koma hingað“,
fyrst þrifnaðarmálin eru ekki
betur á vegi stödd. Slíkt er auð-
vitað fjarstæða. Eg vil benda
þessum mönnum á grein í Vísi í
Reykjavík nú á dögunum; þar
ræðir einn af lyfjafræðingum höf-
uðborgarinnar um þá staðreynd,
að vatn úr Elliðaánum, ásamt
skólpi frá mörgum bæjum, er að
ánni liggja, blandast hitaveitu-
vatni borgarinnar, sem talsvert
mun notað til neyzlu. Ekki er
þetta nú falleg lýsing né til þess
fallin að lokka ferðafólk til höf-
uðbórgarinnar, en ekki hefi eg
orðið þess var af blöðunum, að
nokkur hafi stokkið upp á nef sér
vegna þessarar ábendingar. Miklu
fremur er ástæða til að ætla, að
borgararnir séu þakklátir fyrir
vitneskjuna og fyrir þessar um-
ræður sé líldegra en áður, að úr
þessu verði bætt. Umræður um
þrifnaðarmálin — hér og þar —
geta vissulega ekki gert illt, en
þær geta gert gagn og það er fyrir
mestu. Óánægja örfárra einstakl-
inga verður létt á þeirri vogar-
skál.
ANNARS MÁ víðar drepa nið-
ur fingri, þar sem þörf væri á um-
bótum í þrifnaðar- og heilbrigð-
ismálum þessa bæjarfélags. Við
eigum enn óleyst mörg verkefni
þar. Má t. d. minna á sorphaug-
ana hér ofan við bæinn og óþrifin
og rottumergðina, sem þeim fylg-
ir. Einu sinni var rætt um sorp-
brennsluofn. En væntanlega þarf
að nefna það orð oft áður en því
bráðnauðsynlega verkfæri verð-
ur skipað hér upp á bryggjuna.
Fisksalan í bænum er hvergi
nærri þannig, að viðunandi sé.
Enn má sjá ffiskkippur liggja í
svaðinu í miðbænum klukku-
stundum saman. Er það ófögur
sjón og ómenningarleg. Aðstöðu
fyrir fisksala vantar hér enn. Eru
þó mörg ár síðan það mál bar á
góma í bæjarstjórn — allt að því
eins mörg ár og síðan farið var
að tala um almenningssalerni eða
eilífðarklósettin, sem sumir nefna
svo til heiðurs bæjarstjórnum
(Framhald á 5. síðu).

Bæjarlífið færist í gamla horfið
Spjall um samkomubann o. fl.
Þá er sú stund upprunnin, að bæjarllfið hér fari
að færast í eðlilegt horf á ný. Samkomubanninu hér
var aflétt í gær. Þegar um helgina fóru fyrstu dans-
leikja- og skemmtanaauglýsingarnar að koma fram
í auglýsingagluggana og kvikmyndahúsin auglýsa
nú á ný í blöðunum. Þá gelur nú að líta daglega
börn með skólatöskurnar sinar á bakinu á leið í
skóla eða úr skóla. Allt eru þetta gleðileg merki
afturbatans og raunar ekki nema eðlilegt, að fólkið
fagni því mjög að geta aftur tekið upp fyrri hætti.
Hætt er þó við því, að mjög skorti á að allir bæjar-
menn eigi þess kost, að taka þátt í skemmtanalífinu.
Víða í bænum búa menn enn við eftirstöðvar veik-
innar og annars staðar er fólk enn rúmliggjandi. En
hvað um það. Allir munu fagna því að bæjarlífið
tekur aftur að líkjast sjálf usér, því að það merkir
það fyrst og fremst, að vágestur sá hinn mikli, sem
hér hefir dvalist, illu heilli, er nú loks að hverfa
brott — vonandi fyrir fullt og allt.
Eg sá í síðasta „Verkamanni“ mjög hvatvíslega
grein, þar sem ráðist er á heilbrigðisstjórnina hér
fyrir að hafa sett skóla- og samkomubann vegna
mænuveikinnar. Sjálfsagt má sitt hvað finna að
framkvæmd þessa banns — svo og má með rökum
gagnrýna heilbrigðisstjórnina fyrir ýmislegt — en
þessi árás skýtur áreiðanlega fram hjá marki. Hver
er sá, sem treystir sér til þess að taka ábyrgð á af-
leiðingum þess, að láta allt skemmtanalíf, svo og
alla skóla, vera í fullum gangi, .á sama tíma og
mænuveikistilfelli voru hér mörg 'á degi hverjum?
Kansnke þeir Verkamannspiltar? Og hald hefði þá
líka reynst í þeirri ábyrgð! Líklegt rná telja — þótt
um það verði ekkert fullyrt með rökum — hvorki
af Verkamanspiltum né öðrum — að samkomu-
bannið hér hafi gert gagn að því leyti, að það hafi
varnað því, að veikin breiddist enn örar út. Hitt er
víst, að lokun skólanna gerði stórmikið gagn, er
veikin stóð sem hæst, að því leyti, að skólafólk
hjálpaði mjög víða í þeim fjölmörgu heimilum bæj-
armanna, sem illa voru stödd. Er þá að vega og
meta, hvort sé meira virði, sú góða hjálp eða nokk-
urra vikna bókvizkuítroðsla. Alls staðar þar, sem
mænuveiki hefir orðið vart úti á landi nú í vetur,
hafa samkomubönn verið sett og gat vestfirzkt blað
þess nýlega að læknar þar teldu þau hafa gert mik-
ið gagn. Héraðslæknar hér nyrðra hafa yfirleitt
gripið til þessa ráðs og virðist heimskulegt að fjand-
skapast við þá út af því eins og gert er í pistli þess-
um.
---o----
ELDSPÝTNAFARALDUR.
Borgari hafði orð á því við blaðið nú á dögunum,
að mjög bæri á því að drengir færu óvarlega með
eldspýtur á almannafæri. Gerðu sér leik að því að
skjóta logandi spýtum á eftir fólki o. s. frv. Þetta
er ljótur leikur og stórhættulegur. Getur hæglega
valdið tjóni. Foreldrar ættu yfirleitt ekki að láta
eldspýtur liggja í vegi barna sinna og verzlanir ættu
ekki að selja smáhnokkum eldspýtustokka. Eld-
spýtur í óvitahöndum eru mjög hættulegt leik-
fang.
---o----
MIKILL MUNUR.
Tímaritið Nation í USA skýrir frá því, að Banda-
ríkjamenn hafi ekki gefið nema 10% af áætluðu
framlagi þeirra til Barnahjálpar Sameinuðu þjóð-
anna. Aðeins 1 milljón manna gaf fé til hjálpar-
starfseminnar. Ritið getur þess til samariburðar, að
íslendingar hafi gefið sem svarar 4 dollurum á
hvert mannsbarn í landinu.