Dagur - 09.06.1949, Qupperneq 4

4
D AGUR
Fimmtudaginn 9. júní 1949
DAGUR
Ritstjóri: Haukur Snorrason.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Marínó H. Pétursson
Skrifstofa í Hafnarstræti 87 — Sími 16G
Blaðið kemur tit á hverjum miðvikuclegi
Árgangurinn kostar kr. 25.00
Gjalddagi er 1. jiilí.
| preNtverk oods björnssonar h.f. J;
Skylduskóli ófrelsisins
SKÖMMTUNAR-YFIRVÖLDIN í höfuðstaðn-
um létu í síðustu viku þau boð út ganga, að lands-
lýðnum skyldi hér eftir heimilt, meðan annað
verður ekki ákveðið, að neyta jafnmikils kaffis og
kornvöru og þegnarnir hafalystáaf þessumheims-
lystisemdum. Sagt er, að nokkrar vonir standi til,
að benzínskömmtunin sæla fari og bráðlega sömu
leiðina, og verði þá öllum frjálst og heimilt að
kaupa benzínlítrann — af olíufélögunum og rík-
inu í bróðurlegri einin«u — á 96 aura, og þó 7
aurum betur norður hér á „útskæklum“ Morgun-
blaðsins og hinna vísu feðra og forsjármanna ís-
ienzkra viðskipta- og verzlunarmála.
ÞESSUM SÆLA Jónsmessu-boðskap skömmt-
unarherránna syðra mun almennt sæmilega fagn-
að, þótt engu sé raúnar líkara en að þeim vefjist
dálítið tunga um tönn, svona fyrst í stað, er þeir
stíga í stólinn og boða afnám hafta og viðja. Víst
er það og harla skiljanlegt, þegar sanngjarnlega er
á alla málavexti litið: — Heilagur ándi frelsisins
virðist að visu í þann veginn að yfirskyggja þessa
menn, en honum hefir þó ekki enn tekizt að kenna
þeim frjálslegt og óttalaust tungutak frelsisins,
sem orðið er þeim svo framandi og ómunntamt,
eftir allar hinar mörgu tilvitnanir í lagagreinarnar
og reglugerðarákvæðin, sem einræðisvald þeirra
hefir stuðzt við að undanförnu. — En víst eru
þetta þó fyrstu sólarmerki þess, að forráðamenn
íslenzkir muni, þrátt fyrir allt, ekki hafa í hyggju
að halda landslýðnum ævai-andi og eilíflega í
spennitreyju skömmtunarhaftanna og dárakistu
hvers kyns verzlunarólags og ánauðar, svo sem
ýmsir munu þó hafa verið teknir að óttast, og ekki
algerlega að ósekju.
SÚ SKÝRING er gefin á því fyrirbrigði, að fyrst
eru þær vörutegundir gefnar frjálsar, sem flestum
munu þykja einna minnstur slægur í að því leyti,
að sliömmtun þeirra var aldrei sérlega knöpp né
stórbagaleg, — að skömmtunarherrarnir hafi loks
komið auga ó þá staðreynd, að enginn teljandi
gjaldeyrir hafi sparazt við skömmtun á kaffi og
kornvörum. Mikið var, að þeir skildu þó á endan-
um þau sannindi, sem löngu virtust þó mega aug-
ljós vera hverju barni. Og ætli eitthvað svipað
þessu kunni ekki að koma upp úr dúrnum um
fleiri vörutegundir, þegar þessir vísu menn þreifa
betur eftir óværunni með saumunum á hæru-
stakki þeim, sem þeir hafa verið að sníða þjóðinni
að undanförnu. Og engan veginn er það heldur
ólíklegt, að þetta verði einmitt lokasvar reynsl-
unnar og dómsorð sögunnar um allt skömmtunar-
braskið í heild sinni: — að það hafi ekki svarað
kostnaði, heldur hafi það spillt dýrari og þýðing-
armeirum verðmætum en það sparaði — a. m. k.
eins og um hnútana var búið af höfundum og
ráðamönnum haftanna, og sem rökrétt afleiðing
þess, hversu slysalega framkvæmd þessarra mik-
ilsverðu mála fórst þeim úr höndum.
MEÐ ÞESSUM UMMÆLUM er engan veginn
átt við það, að strangt eftirlit með innflutningi og
gjaldeyriseyðslu hafi ekki verið nauðsynlegt — og
jafnvel öldungis óhjákvæmilegt — a. m. k. eftir
Jörvagleði þeirra Ólafs Thors og kumpána hans,
kommúnista og spákaupmanna, en alþjóð mun nú
Ijóst orðið og fullkunnugt að sá trölladans var
stiginn með slíkum og þvílíkum ærslum og en-
demum á háloftinu í spila- eða skýjaborg stríðs-
| gróðans og spákaupmennskunnar, að það hið há-
timbraða hof hrundi gersamlega
til grunna á einni nóttu að kalla.
Ekki skal það heldur vefengt, að
vöruskömmtunin og innflutn-
ingshömlurnar — svo hraklega
sem þó hefir verið á þeim málum
haldið ó flesta lund — kunni ekki
að hafa sparað nokkurn erlendan
gjaldeyri og tafið þannig um
stund a. m. k. fyrir fullufjárhags-
hruni. — En erlendur gjaldeyr-
ir er engan veginn einu eða þýð-
ingarmestu verðmætin, sem
þjóðin á, né heldur „eini eða
traustasti hornsteinninn, sem
sjálfstæði okkar sliyldi reist á,
svo að það mætti endast um alla
framtíð.
MEÐ FYRRI ummælum er að-
eins að því vikið, að svo hörmu-
lega hefir til tekizt um fram-
kvæmd þessarra nauðsynlegu
ráðstafana — sem og raunar fjöl-
margra annarra afskipta ríkis-
valdsins og frelsisskerðinga
þegnanna nú um alllangt skeið —
að allur landslýðurinn hefir verið
skyldaður og tilneyddur að kalla
að setjast á skólabekk í þeirri
uppeldisstofnun, þar sem aðal-
námsgreinamar eru ólöghlýðni,
svartamarkaðsbrask, mútugjafir,
baktjaldamakk, hreppa- oglands-
hornapólitík, sérgæðingsháttur og
hvers konar óreiða, en þó fyrst og
fremst algert virðingarleysi fyrir
lögum og rétti.
VIST ER ÞEIM, sem þetta rit-
ar, mætavel ljóst, að þetta eru
stór orð og þungir áfellisdómar.
En skyggnist nú hver um sína
sveit og hugleiði hvers konar
menn það muni vera, sem hæstar
einkunnir hafa hlotið og flest
verðlaunin og hvers kyns verald-
leg fríðindi borið úr býtum við
fullnaðarpróf í þessum lang-
stærsta skylduskóla ríkisvaldsins
nú að undanförnu. Myndu það
vera löghlýðnustu, ósíngjörnustu
og ærukærustu borgararnir, sem
bezt hafa fiskað í Stórasjó svarta
markaðarins, innflutningshaft-
anna og hvers konar þarfra og
óþarfra afskipta ríkisvaldsins af
verzlun og vörudreifingu nú hin
síðustu árin? Eða eru það máske
hinir, sem duglegastir hafa verið
að ota sínum tota, hvernig sem á
stóð og með öllum hugsanlegum
ráðum, ólöglegum jafnt sem lög-
legum?
OG SVO ERU TIL þeir herrar,
sem heimta sérskóla — og lang-
skólanám allri þjóðinni til handa
í þessum eftirlætis-vísindum alls
ríkisrekstrar og ónauðsynlegra
frelsisskerðinga! Ætli okkur ís-
lendingum væri ekki hollara og
ódýrara að styrkja efnilegustu og
áhugasömustu nemendurna í
þessum fræðum til framhalds-
náms í fullkomnasta háskólanum
á þessu sviði — austan járntjalds-
ins — en að stofna enn til nýrra,
dýrari og umfangsmeiri nám-
skeiða í slíkum vísindum hér
heima?
★
FOKDREIFAR
„Upplýst einveldi“ og annað
veldi.
ÞOTT MIKIÐ vatn sé að vísu
runnið til sjávar, síðan eg nam
frseðin, fæ eg ekki betur munað
en að mannkynssögu- og þjóðfé-
lagsfræðikennari minn í þá daga
virtist hallast helzt að þeirri
skoðun þá — og vænt.anlega er
hann þeirrar meiningar enn — að
stjórnarhættir þeir, sem hann
kallaði „upplýst , einveldi“ séu
bezta stjórnarform, sem sagan
kann frá að greina, eða ennþá sé
völ á, enda sé stjórnarherrann
„maður fyrir sinn hatt“, eins og
þar stendur og kunni vel og
spaklega með vald sitt að fara.
Líklega er þetta miklu sannarra
en menn vilja eða þora almennt
að viðurkenna. En því miður er
ekki öllum hent að sjá það fyrir,
hvaða einræðisherraefni muni
reynast vandanum vaxin, þegar í
hásæti einvaldans er komið, en á
hinn bóginn er vísast, að of seint
sé að átta sig á því, að hann sé alls
óhæfur, þegar þangað er komið
og fylgismenn hans og hins „upp-
lýsta einveldis" hafa stutt hann
dyggilega til valda. Við getum
því sennilega flest orðið sammála
um það, að hæpið sé og raunar
stórhættulegt að miða stjórnaf-
kerfi þjóðanna við stopula spá-
dómsgáfu þeirra, er velja skulu
einræðisherrann hverju sinni, og
margt fleira skyggir einnig á
þessa fræðisetningu í fram-
kvæmd.
Um krosstré tízkunnar, aðra
krossa og tré.
OG SVO BREGÐAST jafnvel
hinir þaulreyndustu og dugleg-
ustu einvaldar stundum, þegar
sízt skyldi, og gerast hikandi og
tvíráðir, svo að þegnarnir vita
naumast lengur í hvorn fótinn
þeir eiga að stíga. Eitthvert nýj-
asta og nærtækasta dæmi þessa
er hin einvalda drottning Tízkan,
sem venjulega er þó svo skjótráð,
örugg og einhuga, þar sem hún
beitir sér. En nú er það orðið lýð-
um ljóst, að forystu hennar og
óskeikulum ákvörðunargófum er
ekki alltaf treystandi, því að ný-
lega brást henni bogalistin og það
á því sviði, sem menn töldu þó
myndugleika hennar og vald
hvað vafalausast og sjálfsagðast,
en það er auðvitað á vettvangi
kvenfatasniðsins. Fyrirskipun
drottningarinnar um síðklæða-
móðinn hefir nefnilega aldrei
verið fullkomlega hlýtt, og hefir
hún tekið þeim mótþróa með
furðulegu langlundargeði og
undanlátssemi, sem kynlega þyk-
ir stinga í stúf við venjulegt ráð-
ríki hennar og skilyrðislausar
hlýðniskröfur. Mega nú allir sjá,
hversu alvarlegar afleiðingar það
kann að hafa, þegar tvær grímur
renna á mikilsháttar einvalds-
persónur, því að síðan vitum við
piltarnir ekki hót, hvort við eig-
um að láta okkur lítast betur á
þær, sem draga síða falda hátíð-
lega og virðulega í sorpið, eða
hinar, sem stríplast um stutt-
klæddar og sýna okkur íturvaxna
kálfa og fagursköpuð kné, eða
beina jafnvel hugum okkar og
sjónum ennþá hærra upp frá dufti
jarðar. Að við minnumst nú ekki
á það, hvílíkan vanda slíkt hik og
hálfvelgja einvaldans hlýtur að
baka kvenþjóðinni sjálfri og
auka á alla lund herkostnað
hennar í kalda stríðinu um hin
heitu hjörtu okkar karlanna.
Gömul tízka og ný —
í félagsmálum.
EN HAFI drottningin Tízka
látið undan síga að þessu leyti í
einu hinna elztu og tryggustu
skattlanda sinna, hefir hún jafnað
metin með því að færa sig sífellt
(Framhald á 5. síðu).

Unga fólkið í dag
FYRIR 15 ÁRUM sneri ritstjóri tímaritsins
„Dvalar“ sér til sjö málsmetandi manna í Reykja-r
vík og bað þá að skrifa stuttan þátt um unga fólkið
— í Reykjavík og annars staðar í hinu verðandi, ís-
lenzka lýðveldi — skyldi hver þeirra skrifa um
þetta efni frá því sjónarmiði, er hann — eða hún —
kysi sér sjálf. Kvenþjóðin mun vissulega láta sig
nokkru varða ,hvaða svör þessir þjóðkunnu menn
kunnu við þessarri spurningu, enda er sjálf megin-
ráðgáta dagsins — uppeldi æskulýðsins og þar með
framtíð þjóðarinnar — lýðveldisins, ríkisheildar-
innar og mannkynsins sjálfs — eða hvaða nafni sem
þú kýst að kalla það, lesari góður, — óneitanlega
fyrst og fremst falin þér á hendur, móðir og kona
nútíðar og framtíðar — hér á voru landi, fslandi,
sem og alls staðar annars staðar í heiminum.
Próf Alexander Jóhannesson svaraði á þessa
leið m. a.:
„.... Lögmál hraðans drottnar nú voldugar en
nokkru sinni áður í heiminum. Æskulýður bæjanna
leitar nú upp um fjöll og firnindi, rennir sér á skíð-
um, klífur hæstu tinda og öðlast útsýn yfir óbyggð-
ir íslands.... Hann veit, að um leið og hann stælir
vöðva sína og vilja, mun hin andlega útsýn hans
stækka, og hann öðlast þó þekkingu og þann þrótt,
er honum er nauðsynlegur til þess að geta barizt
fyrir málefnum þjóðar sinnar, — til aukinnar vel-
megunar og framfara. Því að hann á landið og fram-
tíðina.. ..“
Ragnar E. Kvaran svaraði spurningunni á þessa
leið m. a.----:
„.... Blöð, skáldsögur og önnur rit síðasta ára-
tuginn hafa að jafnaði flutt frekar kaldranalegar
lýsingar af því (þ. e. æskufólkinu) brugðið því um
rótleysi, alvöruskort og áhugaleysi. — — — Að
sjálfsögðu dregst æskan að þeim pólitískum stefn-
um, sem sjálfar eru skyldastar óþroskuðu fólki, (þ.
e. kommúnisma og nazisma), en þetta er þó vottur
um mótsetningu áhuga- og alvöruleysis."
Tómas Guðmimdsson sagði m. a.:
„.... En það eru ungu stúlkurnar, sem fyrst og
fremst setja svipinn á umhverfi sitt — því að eng-
inn strákur er svo írakkur, að hann sé ekki vilj-
andi, eða óviljandi, undir áhrifum hins kvenlega —
og það er ekki einleikið, hvað mikið er af ungum,
laglegum stúlkum í Reykjavík. Nú er það svo, að
laglegar stúlkur eru yfirleitt betur gefnar en hin-
ar(?), og þó það, að vera lagleg, sé ef til vill hvorki
annað né meira en ungum stúlkum ber að vera, þá
er þessi þáttur í fasi reykvískrar kvenæsku að því
leyti eftirtektarverður, að hér virðist frekar vera að
ræða um áunninn hæfileika til að mótast, heldur
en meðfæddan eiginleika. Þess vegna eru reykvísk-
ar stúlkur grannvaxnar í dag, ef tízkan krefst þess,
— hættar því á morgun, ef .það á ekki lengur við. —•
Um hitt má deila, hvað þessi hæfileiki er úthalds-
góður. Það er að minnsta kosti raunalegt — ekki,
hvað sumar ungar stúlkur eru laglegar — heldur
hitt, hvað þær hætta stundum skyndilega að vera
það.--------
ÞANNIG MÆLTI Zaraþústra — skáldið, leikar-
inn og prófessorinn. — Næst taka dómkirkjuprelát-
inn, íþróttakennarinn — og loks heimspekingurinn
(skáldið) og skólamaðurinn (náttúrufræðingurinn)
til máls um sama efni.