Dagur - 28.06.1950, Blaðsíða 2

I
2
D A G U R
Miðvikudagiiin 28. júní 1950
Fjárhagslegt öryggi og efling
félagsþroska
Ábyrgð félagsinanr.a gagnvart
Aldarfjórðungs ævintýri
25 ára hjúskaparafmæli hjónanna Jóns Gunn-
laugssonar og Guðrúnar Gísladóttur, Yztahvammi
Reynslan talar.
Þegar Vilhjálmur Þór, forstj.
Sambands íslenzkra samvinnu-
félaga, flutti skýrslu sína á aðal-
íundi S. í. S. í fyrri viku, taldi
hann, að það væri einkum tvennt,
sem íslenzkir samvinnumenn
yf-ðu að hafa í huga. Annað væri
fjárhagslegt öryggi Sambands
ísl. samv.fél. og kaupfélaganna
Hitt væri sannur samvinnuandi
meðlimanna. Þegar þess er gætt,
að Vilhjálmur Þór hefir verið
starfsmaður samvinnufélaganna
frá 12 ára aldri, utan tveggja ára,
framkvæmdastj. stærsta kaup-
félags landsins um 15 ára skeið
og forstjóri S. í. S., er ljóst, að
hann hefir að baki sér langa
reynslu í rekstri samvinnufélaga.
Fjárhagsöryggi.
Á fyrstu dögum samvinnustarf-
seminnar vantaði samvinnufélög-
in einmitt fjármagnið til þess að
geta rekið félögin af miklum
krafti. Þegar frumherjarnir í
Rochdale á Englandi stofnuðu
fyrsta samvinnufélagið, skutu
þeir saman nokkrum aurum hver
vikulega í sameiginlegan sjóð.
Og þegar 50 sterlingspund höfðu
safnast, þótti fært að hefja starf-
semi. Eitt af grundvallaratriðum
samvinnustefnunnar er stað-
greiðsla. Hérlendis hafa mörg
kaupfélög hætt sér út á þann
hóla ís að hefja lánsverzlun í
stórum stíl. Það mun vera nær
ógerlegt í öllum rekstri að kom-
ast alveg hjá lánsverzlun. En
höfuðreglan verður það gagn-
stæða að lána yfirleitt ekki. Allt
of mörg kaupfélög hafa stórtapað
á mikilli lánsverzlun og sum
stöðvast um langan tíma. Þess
vegna hafa nú mörg þeirra tek-
fð upp í samþykktir sínar að
sporna við skuldaverzlun og ó-
yeiðu í viðskiptum.
Tiigangur samvinnulaganna.
j Samvinnufélagalöggjöfin frá
Í937 setur nokkrar ófi'ávíkjau-
fegar reglur um starfsemi félag-
anna, sem einmitt miðar að því
að tryggja fjárhaginn. „í varasjói'
greiðist fjártillag af óskiptuni
tekjum félagsins."
„Arður af viðskiptum, er utan-
félagsmenn kunna að liafa gert
yið félagið, skal lagður í varasjcð,
nema honum sé varið á annan
hátt til almenningsþarfa “
Það eru lög, að félagið skuli
eiga sjóð, sem nefnist varasjóð-
Íir. sem er tii tryggmear félög-
unum og má ekki taka til, nema
félögin verði fyrir tiifipnan’egu
tjóni af óviðiáðanlegum oi'sökuin.
,,í stofnsjóð leggst sem séreign
fivers félagsmanns nokkuð af
fekjuafgangi þeim, sem kemur
i hans hlut við íeikningslok."
; ,,í féiöguir, sem hafn viv ukaup
sem verksvið mega stjórnendur
ékki úthluta tekjuafgahgi, fyrr
en minnst 3 , af v.-'.Pi aðkeyptra
\;ara, sem télagsmenn hafa kevpt,
hefir verið lagt í stoínsjóo."
skuldbindingum fé'.aganna er
takmörkuð /ið lága fjárhæð nuk
stofnsjóðsinneignar. Því er það,
að nýir félagsmei ti lcggja alian
ágóða af vöruúttekt sinni í stofn-
sjóð, þar til innstæða þeirra í
sjóðum er orðin kr. 300.00. Stofn-
sjóðinn skal nota sem veltufó í
félagsþarfir.
Auk þessara lögbundnu sjóða
er heimilt að stofna tryggingar-
sjóði, svo sem skuldatryggingar-
sjóði, sem eru myndaðir til að
standast skuldatöp þau, sem
kunna að verða af viðskiptum
utanfélagsmanna við félagið,
fyrningarsjóði til að afskrifa og
endurnýja fasteignir félaga,
o. fl.
Fjánnagn byggðanna.
Samvinnufélagalöggjöfin er
sniðin nokkuð eftir og í samræmi
við hliðstæða löggjöf hjá hinum
Norðurlandaþjóðunum. Hún er
og ríkur þáttur og trygging fyrir
því, að þjóðin byggi allt landið.
Því að nú er svo komið, að fjár-
magn 'Samvinnufélaganna, sem
eingöngu er notað í almenna
þágu, er helzta og öruggasta
fjármagn hinna dreifuðu byggða
landsins..
Félagsþroski samvinnumanna.
Hér á landi harðna átökin
með degi hverjum rriilli sérhags-
munamanna, sem kenna van-
máttar' Síh's l'samkeppni við öflug
félög almpnnings. Að vísu sigla
margir sérhagsmannanna undir
fölsku flaggi. Þeir troða sér undir
verndarvæng stei'kra samtaka
samvinnumanna, en sitja á laun-
ráðum við stefnuna. Þeir smjúga
inn í raðir samvinnumanna eins
og smá neistar, sem innan .tíðar
geta orðið eldur, sem eyðir og
drepur fyrri uppbyggingu. Til
þess að þola slíka óhreina anda
þarf félagsþroski samvinnumanna
að vera styrkur og öruggur, auk
þess sem sífelldur áróður er hafð-
ui' í frammi til þess að lama sið-
ferðisþrek og.þegnskap þeirra.
Ein af sjö grundvallarreglum
samvinnustefnunnar er, að
nokkrum hluta af tekjuafgangi
skuli varið til fræðslustarísemi.
Þessa starfsemi ber að efla eftir
föngum til þess að gefa mönnum
kost á fræðslu um félags-- og
samvinnumál. Það er undirstaða
samvinnufélaga, að hver meðlim-
ur hafi eitt atkvæði og aðeins
eitt um öll málefni félagsins. En
því aðeins hefir það gildi, að
félagsmönnum sé ljós stai-fsemin
og þær grundvallarreglui' sem
hún byggist á. Þekking sam-
vinnumanna á samvinnubók-
menntum og samvinnurekstri
leiðir til fullkomins lýði'æðis um
starfsemi félaganna.
S. í. S. og sum stærri félögin
reka fræðslustarfsemi. Slík starf-
semi þarf að vaxa með vexti
samtakanna. Örugg kunnátta og
skilningur samvinnumanna á
samvinnuhugsjóninni verður
drýgst sókn og vörn fyrir rétti
og sjálfstæði samvinnusamtak-
anna, og raunverulegt skilyi-ði
fyrir áframhaldandi sigrum sam-
vinnunnar.
Þar sem öllum er heimill að-
gangur í félagssamtök samvinnu-
manna og um leið áhrifaréttur
um öll málefni samtakanna, er
ljóst, að þau eru samtök alþjóð-
ar, henni til blessunar og styi'ktar
í baráttunni fyi'ir betri afkomu
og betra lífi.
T. Á.
í stuttu máli
Ný framhaldssaga hefst í næsta
blaði.
M
Bæjaryfirvöldin liafa nú loksins
hafið viðgerð Hamarstígsins á
nyrðri brekkunni. Er gatan lokuð
íyrir bifreiðaumferð um þessar
mundir.
i *
Þór Guðjónsson veiðimálstjóri
er á ferð hér og ræðir við land-
eigendur við veiðiár og félög
veiðimanna. Mun nú verða gerð*
gangslcör að því að vinna gegn
ólöglegri netaveiði í vciðiám og
við ósa. Áhugi er fyrir því meðal
stangveiðimanna á Alcureyri að
korna upp lítilli klakstöð.
*
Niðurjöfnun útsvara á Akur-
eyri er senn lokið. Biiizt er við
því að útsvarsstigi verði sá sami
og sl. ár, þótt það sé ekki endan-
lega vitað enn, hvort hann nægir
til að ná hinni ákveðnu niður-
jöfnunarupphæð. — Persónufrá-
dráttur konu eða barns hækkar
nú í 2500 kr., úr lcr. 2000.
Matsverð fasteigiia hækkar um
200% við álagningu eignaútsvars.
-K
í skýrslu um útlán Amtsbóka-
safnsins segir, að gestir í lessal á
tímabilinu frá okt.—maí hafi ver-
ið 769 og útlán bóka á tímabilinu
1. okt. til 7. maí hafi verið 7682
bindi til 682 notenda. Safninu
bái-ust ýmsar gjafir á árinu. —
Áherzla hefur verið lögð á að
binda blöð og tímarit safnsins og
unnið er að skrásetningu þess.
M
Flugfélagið Loftleiðir hefur
flutt afgreiðslu sína hér í bæ í ný
húsakynni í Ilafnarstræti 98
(Hótel Akureyri), er þar vistleg-
ur og rúmgóður aígreiðslusalur.
-K
Túnsláttur er nú að lxefjast. Er
grasspretta víða innan við með-
allag. Leit vel út með sþretta um
fyrri helgi, en kuldarnir nú um
sinn hafa hamlað eðlilegri
sprettu. Allmikið ber á kali í tún-
um. Eru það eftirstöðvar frá fyrra
ári, og nýtt kal í kuldum í vor.
*
Hótei Brúarlundur í Vaglaskógi
tók til starfa fyrir nokkru. Leigir
hótelið herbcrgi sem fyrr og sel-
ur heina. Ferðamannastraumur
er tnikill um þessar mundir og
leggja margir leið sína í Vagla-
skóg. Gistihúsin í Mývatnssveit
munu hæði tekin til starfa fýrir
nokkru.
Það var heiðríkt og hlýtt þann
daginn,
sem hjónin fluttu hér inn.
Þá lék sér við lágreista bæinn
létti voi'blærinn.
En von þeirra stei'k og stöðug,
starfsgleðin máttug og heit,
auðguðu um blómlegt óðal
okkar fátæku sveit.
Túnið var kargþýfður kragi
þegar Hvamminum heilsað var.
En þeim, sem af alhug unnast
verður allt til blessunar.
Yfir kvartöld í kvöld við lítum
á kát og starfandi hjón.
Það er fátítt að menn bei'i úr
býtum
betra en Guði'ún og Jón.
Það er gott meðan fögur ævin-
týri gerast í sveitum þessa lands.
Miðvikudaginn 14. júní 1950 áttu
hjónin Jón Guðmundsson og
Guðrún Gísladóttir í Yzta-
hvammi í Aðaldal, 25 ára hjú-
skaparafmæli og jafnfram 25 ára
starfsafmæli á þessum stað, því
að þau fluttu þangað sama kvöid-
ið, sem þau giftu sig og hófu þar
búskap, efnalaus með öllu, en
auðug af trú á framtíðina og
sveitina og einráðin í því að
leggja alla krafta sína fram til
þess að bi’jótast áfram til mann-
dóms og velmegunar. Bærinn
var gamall og hálfsokkinn í jörð.
Túnið lítið og mest óslétt. Engið
hinum megin við ófæi't hraun, og
ei'fitt að í'yðja það og koma hey-
inu heim. Þegar þau komu að
bænum, kvöldið sem þau giftu
sig, þá bitu lambær gras á þekj-
unum og máríuerlan átti hreiður
sitt í veggjaiholu rétt við bæjar-
dyrnar. Ungu hjónin tóku til
starfa og bóndinn hóf snemma
túnrækt sína. Vann hann mikla
nýrækt með hestum sínum og
plægði auk þess oft fyrir aðra.
Nú er liðinn aldarfjói'ðungur frá
þessu kvöldi og komu þá margir
vinir þeii’ra saman til að taka þátt
í gleði þein-a yfir því hvað allt
liefði gengið hér vel þennan tíma.
Skal nú litast um í Yzta-
hvammi 14. júní 1950, er gest-
irnir voru þar.
Túnið, um 40 dagsláttur, allt
sléttað og véltækt. Nokkrar dag-
sláttur í flagi og sumt nýsáið.
Ræktað að landamerkjum að
sunnan og upp að brattri brekku
Hvammsheiðar í austur. Snotux't
íbúðarhús, en sést að það hefur
verið byggt í tvennu lagi. Fyi'st
lítið, síðar stækkað. Þar við byggt
fjós og hlaða. Fjósið l'íka byggt í
tvennu lagi, síðar stækkað um
helming. Heimilisdráttarvélin
stendur stutt frá húsinu með
jarðyrkjuverkfærum gljáfægðum
í gróðrarmoldinni. Þegai' 14 naut-
gripir eru reknir heim, hevrist
dimm bolarödd í fjósinu, svo að
maður veit að fimmtándi gripur-
inn er til. Maður veit að 70—80
lambær eru liorfnar í heiðina og
mai'gar þeirra tvílembdar.
Börnin þeirra eru nú öll heima
í kvöld. Tvær elztu dæturnar
giftar og kom önnur með börnin
sín af Húsavík, en hin hefur
komið sunnan af Seltjai'nai-nesi
til að vei-a heima í kvöld. Sú
þriðja hefur fengið frí úr hús-
stjói'narskóla til að koma heim.
Tvær ex’u heima fyrir, önnur
þeirra þó nýkomin úr gagnfræða
skóla. Tveir piltar yngstir. Sá
eldri stendur hjá jarðyrkjuverk-
færunum og dráttarvélinni og
rsfeðir um jai'ðrækt og búskap við
áhugamenn. — Þarna er ungl-
ingur, sem búinn er að festa ást
og áhuga á hinu mikla og fjöl-
þætta starfi heimilisins, og eins
og faðir hans plægði fyrir aðra á
yngri ái'um sínum, slær hann nú
tún fyrir aðra með vélaútbúnaði
sínum. Ljúflingurinn yngsti opn-
aði hliðið fyrir gestina þegar þeir
komu. Fjöldi gesta er hér saman
kominn: Frændur, vinir og sam-
stai'fsfólk.
Veitingar eru hinar fullkomn-
ustu. Söngur og glaðværð hefur
alltaf fylgt þessum hjónum. Svo
er enn. Margar ræður eru haldn-
ar, kvæði flutt. Ýmist þakkað
gott og göfugt, eða þau hyllt fyrir
vel unnin stöi'f í þarfir sveitar, og
kvöldið er í alla staði hið ánægju-
legasta. Bæði hjópin eru fædd og
uppalin hér suðaustui'horni Að-
aldalshrepps og systkinabörn a'ð
frændsemi. Jón er sonur Gunn-
laugs Snorrasonar og Oddnýjar
Sigurbjörnsdóttur, sem lengi
bjuggu í Geitafelli, en Guðrún
dóttir Gísla Sigui'björnssonar og
Helgu Helgadóttur, sem mjög
lengi bjuggu í Presthvammi. Bú-
skapur þeirra og afkoma er eitt
hið fegursta ævintýri, sem gerzt
hefur hér í héraði á þessari öld.
Hefur þó sveit þessi tekið stór-
kostlegum stakkaskiptum á sein-
ustu tímum. Erindi þau, sem birt
eru í upphafi þessa máls, flutti
Snorri Gunnlaugsson í Geitafelli
— bróSir Jóns — í upphafi hófs-
ins. Eru þau sönn lýsing, sett
framj fáum orðum.
P.
Kveðjustund
Vér horfum með harmblandni
gleði
á hálfluktar ástvina brár,
er vel hafa lífinu lifað,
þó Ijóst bíði skilnaðui' sár.
Og barnsklökk vér berum á
höndum
hin blaktandi hverfandi skör,
og þökkum og lofu.m hið liðna
þá lagt er í síðustu för.
Hin biðjandi burtfúsa elli
svo brosglöð til drottins síns fer.
Og hvar verður óbornum athvarf
og öryggi ef guðstrúin þver?
E. S.