Dagur - 16.08.1950, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 16. ágúst 1950
D A G U R
5
FttA BOKAMARKADINUM
Sviprayndir frá örlagaþungum árum
Eftir próf. RICHARD BECK.
STÉTTABARÁTTAN
Nýlega barst mér í hendur
,,Fáni Noregs" eftir Nordahl
Grieg, skáld og þjóðhetju Norð-
manna, í íslenzkri þýðingu Da-
víðs skálds Stefánssonar (Helga-
fell, Reykjavík, 1948). Þar leggja
því saman tvö þjóðskáld, enda er
hókin, þó samin sé „á ferð og
flugi, á tímum ógna og erfiðis",
eins og segir í formálanum, hin
athyglisverðasta að efni til og
snjöll að frásagnarhætti; og ís-
lenzka þýðingin er með sama
handbragði um orðfæri og mál-
blæ, í alla staði sæmandi frumrit-
inu.
Nordahl Grieg var ekki svo
skapi farinn, að hann gæti verið
óvirkur áhorfandi að hinummikla
hildarleik, þegar þjóð hans barð-
ist í nauðvörn fyrir frelsi sínu og
sjálfstæðri tilveru, enda færði
hann, eins og flestum mun enn í
fersku minni, fórnina mestu á
altari frelsis- og ættjarðarástar,
þegar flugvél hans var skotin nið-
ur yfir Berlín aðfaranótt 2. des-
’ember 1943. Honum er rétt í
lýst í þessum orðum Davíðs Stef-
ánssonar:
„Vilja hans og fórnarlund gat
enginn hamið, og þó vissu allir,
hve mikið var í húfi. Hann taldi
það skyldu sína, bæði sem her-
maður og skáld, að taka þátt í
nauðsynlegum svaðilförum, þó að
teflt væri í tvísýnu. Hann fór í
skipalestum yfir Atlantshaf, flaug
yfir hættusvæðin, ferðaðist í kaf-
bátum. Hann var í London, þeg-
ar mesta sprengjuregnið dundi
yfir borgina. Dögum saman lá
hann í tjaldi upp á Vindheima-
jökli, í stormi og stórhríðum.
Hann nam herfræði og varð
höfuðsmaður, ekki til þess að
sýnast, heldur til þess að geta
einbeitt kröftum sínum til sigurs
góðum málstað.“ 1
Öllu þessu,' og annarri reynslu
hans á stríðsárunum, er lýst í
þessari bók hans, sem er safn af
blaðagreinum og ræðum frá þeim
árum, og eiga bæði sögulegt gildi,
því að ekki leynir það sér, að þar
heldur skyggnt skáld og fimur
ritsnillingur á pennanum.
Fyrsta og lengsta frásögnin í
bókinni er bráðskemmtileg lýsing
á því, hvernig norska gullinu var
bjargað úr klóm Þjóðverja, og
verður sú æfintýralega svaðilför
ljóslifandi í höndum höfundar,
en hann var einn af helztu þátt-
takendum hennar. Og sú frásögn
sló á næma minningastrengi, því
að hann heyrði lýsinguna á þeim
söguríka leiðangri af vörum
sjálfs leiðtoga hans, Friðriks
Haslunds verkfræðings, er hann
kynnti þann kunna norska
frænda vorn á ræðupalli vestur í
Grand Forks í Norður-Dakota á
stríðsárunumr Heimurinn er nú
ekki stærri en þetta!
Eftirminnileg er lýsing Nor-
dahls Grieg á Lundúnum (Þetta
er London) mitt í ægilegu
sprengiregninu haustið 1940, og
jafn minnisstæðar frásagnirnar
„Flogið á haf út“ og „Skipalest
fer yfir Atlantshafið11. Og
ógðleymanlegur verður manni
hetjuskapur norskra sjómanna,
sem lýsir sér í frásögnunum „Einn
komst af“ og „Tveir norskir sjó-
menn“, ágætir fulltrúar stéttar-
bræðra sinna og afreka þeirra,
þegar í nauðirnar rak. En margar
aðrar frásagnir fjalla um dvöl
höfundar meðal norskra sjó-
manna, flugmanna og annarra
hermanna í Englandi, Kanada og
á íslandi, en þaðan eru fjórar
frásagnir. Bera þær, meðal ann-
ars, vitni djúpstæðum hlýhug
höfundar til iands vors, en hann
dvaldi þar langvistum á styrj-
aldarárunum og var íslendingum
því að góðu kunnur.
Það er einn af höfuðkostum
frásagna höfundar, hve rauntrú-
ar þær eru, og í því felst einnig
sögulegt gildi þeirra. Víða bregð-
ur þar einnig fyrir skáldlegum
tilþrifum í lýsingum, svo sem
þessi kafli úr frásögninni —
„Fáninn“, sem er einhver allra
hugnæmasti þáttur bókarinnar,
og lýsir flugferð frá norskri
strandvarðarstöð í Bretlandi til
Norgesstranda að næturlagi:
„Slík nótt yfir hafinu getur bú-
ið yfir einkennilegum töfrum.
Ennþá er fegurðin á vesturloftinu
söm við sig, sólarlag og gullin
ský, en í austurátt, í þokubláu
tóminu, blasir við tunglið eins og
ofurlítill, rauður hnöttur frá
löngu liðnum öldum. Síðan föln-
ar hann og verður að „mána“ yfir
hvítum þokubakka. Regindjúp
opnast niður undan ,og þar er
sem sjái í svört fjallavötn. Stund-
um koma glufur í þokuna, sem
teygja sig óralangt og eru eins og
lygnar svartár á hægri ferð um
mánabjarta espiskóga. Allt í einu
hvessir. Tunglið veður í skýjum.
í mánasilfrinu er eins og standi
bláhvítur blossi upp af skrúfu-
blöðunum, líkt og Ijóst, flaksandi
kvenhár.11
Hér hafa að vísu verið nefndir
nokkrir af frásagnarþáttum bók-
arinnar, en í heild sinni er hún
harla ítarleg og glögg lýsing á
þeim merkilega skerf, sem Norð-
menn lögðu fram á stríðsárun-
um til sigurs málstað frelsis og
mannréttinda. Og sú saga á það
meir en skilið að geymast hjá
frændþjóðinni íslenzku á eigin
tungu hennar. Og við að lesa
hana hefur mér hvað eftir annað
horfið í hug upphafserindið úr
kvæði Jóns Magnússonar til
Norðmanna:
„Ef þitt land er sárum sæi-t,
svívirt allt, sem þér er kært,
grípur hug þinn heilög bræði.
Hvað sé fært og ekki fært:
Þvílík spurn er óráðsæði.
Auður þinn og jarðnesk gæði
(Framhald af 2. síðu).
pótt hvort tveggja þurfi áð fylgj-
ast að, ef vel á að fara.
Mér sýnist lítill vafi á því, að
slík stefna starfsmannasamtaka
myndi, ef hún öðlast stuðning
hinna einstöku meðlima, leiða til
stórbættarar lífsafkomu og auk-
ins jafnræðis á fáum áratugum.
Nú get eg búizt við því, að ein-
hver með munninn fyrir neðan
nefið, segi við mig: Ur því að al-
menn aukning peningatekna
leiðir, eins og þú segir, til auð-
söfnunar fárra ríkra manna eða
auðfélaga, hvers vegna eru auð-
menn þá að öllum jafnaði mót-
fallnir kauphækkunum? Þessu er
fljótsvarað. Flestir efnamenn eru
engu fróðari um afleiðingar
stéttabaráttunnar en hinir fá-
tæku og vita fæstir nokkuð í
sinn haus um, hvers konar fé-
lagsleg öfl hafa fært þeim fullar
hendur fjár. Algengast er að þeir
þakka þetta eigin hyggjuviti að
öllu leyti. Þeim er illa við kaup-
kröfur og kauphækkanir einfald-
lega af því, að það er almenn
skoðun, að þær séu þeim óhag-
stæðar. Kauphækkanir á tak-
mörkuðu sviði eru líka oft at-
vinnurekendum og efnamönnum,
einkum þeim smærri, óhagstæð-
ari, þótt ekki sé það nærri því
alltaf. Það er því ekkert undar-
legt, þótt þeir haldi að svo sé
einnig, þegar um almenna aukn-
ingu peningatekna er að ræða.
En slík aukning peningatekna
alls þorra manna er fjáraflamönn
um mjög hagkvæm og í mörgum
tilfellum einnig, þótt á takmörk-
uðu sviði sé. Skulu nú sett fram
tvö dæmi sem sýna þetta -ljós-
lega:
1. Húsameistari hefur tekið að
sér að reisa mörg hús fyrir félög
eða einstaklinga og fær greiðslu
eftir reikningi. Samkvæmt
ákvörðun verðlagseftirlits ríkis-
þokast' burt í þagnarval,
þegar frelsið verja skal.“
Það er laukrétt lýsing á hugs-
unarhætti allra góðra Norðmanna
á stríðsárunum, og Nordahl Grieg
var um aðra fram persónugerv-
ingur þess hetjuanda, og þess
vegna varð hann einnig þjóðhetja
landa sinna.
Það var hvorki tilviljun né
uppgerð, að kvæðabók hans, sem
fyrst var prentuð og gefin út á
íslandi (Reykjavík 1943) ber
heitið „Friheten" (Frelsið), því
að ekki hafa önnur skáld á feg-
urri eða áhrifameiri hátt lofsung-
ið frelsið eða helgað því líf sitt
eindregnar en hann gerði.
Og þökk sé útgáfunni Helga-
fell fyrir að hafa haldið á lofti
minningu hans, hugsjónum og
fyrirdæmi, á íslandi, með vand-
aðri útgáfu fyrrnefndrar kvæða-
bókar hans og umrædds greina-
safns í snjallri þýðingu Davíðs
Stefánssonar skálds. Það er bæði
makleg ræktarsemi við höfund-
inn og frændþjóðina norsku og
auðgun bókmenntum vorum og
menningarlífi.
ins má hann leggja 40% álag á
vinnulaun verkamanna sinna til
þess að standa straum af sínum
kostnaði, öðrum en vinnulaunum,
við framkvæmd verksins. Nú
samþykkir vex'klýðsfélag það,
sem vei'kamenn hans eru með-
limir í, að gera kröfu um 10%
kauphækkun. Ef vinnuveitandi
þessi er hugsunarlaust fífl, þá
beitir hann sér af alefli á móti
þessari kauphækkun, bara vegna
þess, að hin almenna skoðun er
sú, að kauphækkanir séu at-
vinnurekendum óhagstæðar. Sé
hann hins vegar meðalgreindur
maðui', sér hann strax, að þessi
kauphækkunai'krafa er honum
hagstæð, því að hún eykur pen-
ingatekjur hans um 10%, alveg
eins og tekjur vei'kamannanna.
Ef til vill lætur hann í veðri vaka
að honum sé ekki um þessa kaup-
liækkun og muldrar eitthvað um
hækkun á kostnaðarverði hús-
anna og ritar með ólundarsvip
undir hinn nýja kaupgjaldssamn-
ing. En þegar dyi'nar á ski'ifstofu
hans hafa lokazt á eftir fulltrúum
verklýðsfélagsins, nýr hann
höndum saman af ánægju og
byrjar að telja saman, hvei'n
gróða hann muni hljóta af þessu
uppátæki vei'klýðsfélagsins.
2. Maður nokkur hefur ásett
sér að verða ríkur. Hann er
hygginn og kaldrifjaður, Hann
fær vini sína til þess að leggja
fram nokkurt fé, stofnar hlutafé-
lag og tekur stórlán í bönkum og
reisir vei'ksmiðju í Reykjavík,
sem framleiðir vöru fyrir inn-
lendan markað. Verksmiðjan
byi-jar að starfa. Verðlagseftirlit
ríkisins ákveður söluverð íram-
leiðslunnar og miðar það við af-
köst, verkakaup og hæfilega af-
skrift stofnkostnaðar. Skuldir
fyrirtækisins hvíla þungt á því.
Kaup verkamanna er ekki hægt
að lækka, verklýðsfélagið sér um
það. Lækkun á kaupi myndi líka
hafa í för með ,sér lækkun á út-
söluverði framleiðslunnar fyrir
atbeina verðlagseftirlitsins. —
Framkvæmdastjóri og aðaleig-
andi verksmiðjunnar sér að seint
muni hann ná takmarki sínu, að
aðstæðum óbi'eyttum. Við athug-
un á aðstæðum verður hinum
hyggna manni ljóst, að eina leið-
in til ríkidæmis fyrir hann og
fyrirtæki hans, er almenn kaup-
og verðhækkun í landinu, því að
við það fæst hagstæðara hlutfall
á milli stofnkostnaðar fyrirtækis-
ins og útsöluverðs framleiðslunn-
ar. Hann tekur sér fyrir hendur
að stuðla að því, að almennt
verðlag hækki. Hann gerist verk-
lýðssinni og „einlægur" umbóta-
maður, hvetur til vei'kfalla og
kauphækkana og gengur sjálfur
á undan og gefur öðrum „gott
fordæmi“. Hann gei'ist áhuga-
maður um vei'klýðsmál og leggur
fram fé til baráttunnar svo að
lítið bei’ á. Verkamennirnir dást
að 'þessum óeigingjarna manni.
Kaupkröfurnar ná fram að ganga,
og eftir skamma hríð hefur al-
menn kauphækkun farið frarn í
landinu. í kjölfar hennar siglir
svo alrnenn hækkun á verðlagi á
vöi'um, einnig á þeim vörum, sem
hinn hyggni vei'ksmiðjueigandi
framleiðir. Skuldii'nar liggja nú
ekki eins þungt á fyrirtækinu.
Baráttunni fyrir bættum kjörum
— þ. e. peningalegri tekjuaukn-
ingu — vei'kamanna er haldið
áfram. Nýjar kaup- og verðlags-
hækkanir flæða yfir landið, og nú
fer hið góða fyrii'tæki „umbóta-
mannsins“ að borga skuldir sín-
ar samtímis því, að það færir út
kvíarnar. Á fáum árum er það
orðið stei'kt og auðugt, og hinn
framtakssami atvinnurekandi
orðinn stórríkur og vel metinn
borgari í landinu — með lárvið-
arsveig umbótafrömuðarins um
liöfuð. Takmarkinu er náð.
Eg veit vel að þetta ei’u nokk-
uð einhæf og um of „skematisk“
dæmi, en eitthvað eftir þessum
línum og öðrum svipuðum hcfur
fjársöfnun margra núverandi
auðmanna farið fram, þótt fæstir
af þeim hafi lagt það á sig, að
vei'ða að „einlægum umbóta-
mönnum". Það er rneira en nóg
er einn af hundraði leikur það
hlutverk.
Jónas Jónsson, fyrrv. alþm.,
hefur oftlega látið orð liggja að
því í blaði sínu, „Landvörn“, að
atvimxurekendur hafi nú um, ald-
ai'fjóx'ðung ,eða vel það, tapað
hverjum leik í viðureigninni við
vei'klýðssamtökin. Og það er rétt,
svona lítur það að vísu út á yfir-
borðinu. En hafa þeir í raun og'
„vei'u tapað? Nei! Þeir hafa ein-
mitt sigi'að og halda áfram að
sigra, þrátt fyrir allt undanhalá.
Ekki að neinum jafnaði fyrir eig-
ið hyggjuVit, heldur vegna þess,
að hinar rangsnúnu félagsmála-
skoðanir almennings — almenn-
ings-marxisminn — hafa gert og'
gera framvindu félagsmálanna
ákaflega hagstæða bröskurum og
fjárplógsmönnum af öllum teg-
undum og flokkum.
. Fylgjendur marxismans trúa
því, að stéttabaráttan fæði að
lokum af sér hið svonefnda stétt-
lausa ríki, þar sem velmegun,
frelsi og jöfnuður býr. Þetta
stéttlausa ríki, sem marxistar
kalla svo, er vissulega fögur hug-
sjón, en hún er engan veginn ný
af nálinni. Kristnir menn nefna
það annað hvort „guðs i'íki“ eða
„þúsund ái'a ríkið“, og segja má
með fullum rétti að slíkt allshei’j-
arríki réttlætis, friðar og farsæld-
ar sé vonardraumur alls mann-
kynsins og hafi verið svo frá
öndverðu. Spámenn guðs hafa á
öllum öldum sagt stofnun þess
fyx-ir, heimspekingar hafa ígrund-
að skipulag þess og skáldin hafa
lofsungið það í kvæðum sínum.
En það er álíka skynsamlegt að
búast við því, að stéttabaráttan
fæði af sér slíkt ríki og að vænta
þess, að dúfa komi úr hrafnseggi.
Stéttabaráttan eyðir ekki stétt-
unum og fjandskap þeirra; hún
einmitt styrkir þær og eflir ill-
deilur þeirra. Og að lokum leiðir
hún til upplausnar og hruns —■
eða til kúgunar og harðstjórnar,
sem er verra.