Dagur - 25.10.1950, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Miðvikudaginn 25. október 1950
Árásin á Kóte! KEÁ þáffur I póli
tísku ófrægingarsfríði íhalds-
hiaðsins gegn kaupfélaginu
Sannleikanum snúið við í skrafinu um „skatt
fríðindi“ hótelrekstursins
Góðum gestum fagnað
Dr. Sveinn E. Björnsson og frú María Grímsdóttir
Laxdal
Eins og skýrt var frá hér í blað-
inu fyrir nokkru, hajkkaði verð-
lag á nokkrum ícgundum veit-
inga á Hótel KEA um 5—15%
um sl. mánaðamóf. Þessi verð-
breyting á hótelinu var að sjálf-
sögðu afleiðing breyttrar verð-
skráningar ýmiss konar varnings
og þjónustu í mörgum greinum
þjóðfélagsins vegna gengisbreyt-
ingarinnar.
Allt verðlag í landinu hefur
hækkað. Farmgjöld með flugvél-
um, skipum og bifreiðum eru
hasrri en fyrr. Síma- og póst-
gjöld hafa hækkað, verðlag land-
búnaðarafurða er hærra en í
fyrra, erlendar vörur eru mun
dýrari en þá, laun hafa hækkað
samkvæmt vísitöluákvæðum
gengisbreytingarlaganna. í sam-
bandi við fyrrnefnda hækkun á
veitingaþjónustu hótelsins hér
var á það bent hér í blaðinu, að
enda þótt þessar staðreyndir í
verðlagsmálum væru öllum aug-
ljósar, hefði málgagn Sjálfstæð-
isflokksíns aldrei talið ástæðu til
að skýra frá þeim öllum, né held-
ur hefði það yarið neinu veru-
legu rúmi til að ræða þær. Enér
fyrirtæki kaupfélagsins breytti
veröskrá sinni til samræmis við
breytt verðlag í landinu og verð-
skrá veitingastaða í höfuðstaðn-
um, brá svo við, að blað þetta
lagði gervalla forsíðuna undir
frásögn af verðskrá hótelsins eins
og þar væri um að ræða einstök
stórtíðindi. Mun blaðinu þó hafa
verið vel kunnugt um að öll
veitingasala hlaut að taka tillit til
bins hækkaða verðlags í landinu,
og ennfremur munu rithöfundar
blaðsins ekki svo skyni skroppn-
ir — þótt þessi skrif þeirra bendi
raunar til annars — að þeir viti
ekki, að veitingasala hér á Akur-
eyri verður ekki rekin með lægri
verðskrá en gildir í veitingasöl-
um höfuðstaðarins, nema með
tapi. Þykjast veitingasalar þar þó
ekki ofhaldnir af verðskránni, og
mundi ísl. geta fengið glöggar
upplýsingar um arðinn af henni
hjá forráðamönnum Sjálfstæðis-
hússins, sem hafa orðið að grípa
til þess ráðs að fá vínsöluleyfi
lianda húsinu til þess að halda
rekstrinum á floti. Það er og al-
kunna, að ýmiss konar varning-
ur, sem til slíks reksturs þarf, er
dýrari úti á landi en í Reykjavík,
vegna flutningsgjalda og auka-
kostnaðar.
Pólitísk árás.
Verðhækkunin á hótelinu hér
er því sízt nokkurt furðuefni eins
og ástandið er í landinu, og sízt
af öllu var hún efni í stóru for-
síðugreinina. Enda er nú augljóst
að þessi viðbrögð íhaldsblaðsins
eru ekki tilkomin vegna sérstaks
áhuga á hótelrekstri, heldur eru
þau pólitísk árás á Kaupfélag
Eyfirðinga og einn liður í því
ófrægingarstríði, sem sérhver rit-
stjóri íslendings telur sér jafnan
skylt að heyja gegn félaginu og
bæjarmenn allir þekkja mæta vel
af blaðaskrjfum liðinna ára. Blað
inu verður þessi játning á í síð-
asta tbl., sem enn er að verulegu
leyti helgað hótelinu og málefn-
um þéss, þótt ýmsum virðist að
hið virðulega stjórnarmálgagn
hefði getað fundið önnur og
veigameiri þjóðfélagsleg við-
fangsefni til umræðu og ábend-
ingá.
Sannleikanum snúið við.
í fslendingsritsmíð þessari er
því blákalt haldið frarn, að það
séu „engin rök“ fyrir þörfinni á
hækkaðri verðskrá að halda því
fram, að verðlag á veitingum hér
nyrðfá verði ekki selt lægra
verði en í höfuðstaðnum nema
með tapi. Og síðar í greininni
kðmur skýringin á þessu dular-
fulla fyrirbrigði: Kaupfélagið
stendur að baki hótelrekstursins
með miklu fjármagni, sem hlaðist
hefur utan að því „í skjóli skatt-
fríðinda og annarra fríðinda",
sem kaupfélögin hafa notið á
lionum árum „og sem öljum eru
kunn“, segir hinn grandvari ís-
lendingsritstjóri, og bætir síðan
við af miklum brjóstheilindum:
„Aðrir hóteleigendur þessa bæj-
ar, sem og allir aðrir einstakling-
ar, verða hins vegar auðvitað að
greiða fullkominn(I) skatt af öll-
um tekjum sínum og má því vera
ljóst að þeir standa, hvorki í
hótelrekstri né öðru, jafnt að
vígi og kaupfélagið. . . . “ Þannig
er því haldið blákalt fram, að
verðsamræmingin á hótelinu
hafi verið óþörf, því að það séu
„engin rök“ að veitingasala hér
þurfi a. m. k. jafnháa gjaldskrá
og gildir í Reykjavík til þess að
bera sig, og þar að auki geti
kaupfélagið selt ódýrara en aðrir
vegna „skattfríðinda", sem ís-
lendingur fullyrðir að öllum séu
kunn. Mun í þessu síoasta talda
atriði eiga að finna skýringu
blaðsins á því fyrirbrigði, er að-
standendur blaðsins keyptu eitt
af gistihúsum bæjarins, en hættu
ekki á að starfrækja það sem
veitinga- og gistihús, heldur
leigðu það til annarra nota. Þessi
málfærsla er í senn heimskuleg
og ósvífin. Engin skýring fylgir
fullyrðingunni um „skattfríð-
indi“ hótelrekstursins, enda er
hún úr lausu lofti gripin og á sér
enga stoð í veruleikanum. Hótel-
rekstur kaupfélagsins hefur auk
heldur verri aðstöðu en sumir
einstaklinga þeirra, sem hér hafa
selt veitingar, með því að ríkis-
valdið gengur ríkt eftir því, að
þetta hótel greiði veílingaskatt-
inn, enda hefur það gert það frá
upphafi, á sama tíma og-sumt af
þeim veitingarekstri, sem fsl,
segir illa haldinn vegna sam-
keppni kaupfélagsins, hefur
sloppið við að greiða skattinn.
(Framhald á 6. síðu).
í STUTTU MÁLI
ARBEIDERBLADET, mál-
gagn norsku ríkisstjómarinn-
ar, skýrir frá því, að ein af-
leiðing þess að Norðmenn
gerðust aðilar að greiðslu-
Ibandalagi Evrópu sé sú, að
allir norskir borgarar geti
íengið keyptan gjaldeyri til
utanlandsferða fyrir 309 n. kr.
á ári. Mega nienn ráða því,
hvaða gjaldeyrir keyptur er,
enda sé um að ræða gjaldeyri
þátttökulandanna. Gcrt er ráð
fyrir að ferðamenn kaupi far-
miða fyrir norskan gjaldeyri,
fram og til baka. fsland er að-
ili að greiðslubandalaginu, cn
ekki hcfur heyrzt að neinar
slíkar ráðstafanir séu í upp-
siglingu hér. Er þó svo að
skilja á hinni norsku frásögn,
að þessi rýmkun fcrðamanna-
gjaldeyris hafi verið skilyrði
af hálfu greiðslubandalagsins.
★
KOMMÚNISTARÍKIN óít-
ast fátt meira en að þegnarnir
sjái í gegnum blekkinga- og
lygavefinn, ^em áróðursvélar
ríkisstjórnanna gpinna, um
ástandið í veröldinni. Þess
vegna er mönnum bannað að
hlusta á erlcnt litvarp, erlend
blöð sjást ekki og viðskipti við
útlendinga eru talin nálgast
föðurlandssvik. Spaugilegt at-
vik í Júgóslafíu sýnir tauga-
óstyrk kommúnistanna. SAS-
flugvél (Skandanavíska fíug-
féiagið) á Icið frá Stokkhólmi
til Istambul, var neydd til að
setjast á flugvöll í Júgóslafíu
á dögunum. Orrustuflugvélar
neyddu vélina til að setjast.
Flugmönnunum var gefið að
» sök, að þeir hefðu kastað flug-
miðum yfir borgina. Síðar
sannaðist að þctta var bábilja
ein. Flugvélin var af Cloud-
master gerð, og ekki er unnt
fyrir flugmenn eða farþega að
varpa neinu niður úr henni á
flugi. Var henni þá sleppt.
★
BEZTA MJÓLKURKÝR í
Noregi á sl. ári gaf af sér 7690
kg. mjólkur með4,42%íituinni
haldi. Samsvarar það 337 kg.
mjólkurfitu. Á síðustu 4 árum
hefur þessi kýr mjólkað 26.159
kg., eða 1207 kg. mjólkurfitu.
Meðalt. er 6540 kg. mjólk, með
4,61% fita, eða 302 kg. mjólk-
urfita.
SALTSíLD er ófáanleg hér
urn slóðir og þótt menn snúi
sér tiL síldarsaltenda og vilji
kaupa síldarkút, ber það held-
ur engan árangur. Saltsíld
sést ckki í verzlunum, sem
annars hafa hana jafnan á
boðstólum, og segja þær að
ógerlega sé að fá hana hér
nyrðra. Þannig er ásíandið hér
á Norðurlandi orðið að þessu
leyíi.
★
SÆNSKA sainvinnutímaritið
Vi1 og sænska samvinnubóka-
útgáfan efna til samkeppni
um bókasölu nú í haust og eru
fyrstu verðlaun ferð tii íslands
og lieim aftur.
Læknishjónin Sveinn E.
Björnsson og María Grímsdóttir
Laxdal komu frá Vesturheimi
hingað til landsins sl. vor til þess
að vitja átthaga sinna og ætt-
lands. Þau fluttust bæði í æsku
vestur um haf. Heimili þeirra
hefur um 30 ára skeið verið í
Árborg, Nýja íslandi, Manitoba.
Hann hefur stundað lækningar af
orölögðum dugnaði og giftu. —
Bæði hafa verið frömuðir í fé-
lagsmálum og þjóðræknisstarf-
semi íslendinga vestan hafs og
haldið uppi mikilli risnu á heirn-
ili sínu.
Dr. Sveinn E. Björnsson er frá
Lýtingsstöðum í Vopnafirði, en
frú María Grímsdóttir Laxdal er
fædd að Borgarhóli í Húsavík.
Föstudaginn 22. september sl.
komu þau til Húsavíkur frá
Raufarhöfn. Þar höfðu þau dval-
ist nokkrar vikui- hjá systur frú-
arinnar, frú Rannveigu Lund.
í Húsavík héldu hjónin til hjá
fornvini sínum, séra Friðrik A.
F'riðrikssyni prófasti. Hann hafði
verið félagslegur samherji þeirra
fyrrum, vestan hafs.
Að kvöldi. laugardagsins 23.
sept. hafði prófasturinn fjölmennt
gestaboð að heimili sínu. Boðnir
voru embættismenn og ýmsir
leiðandi menn' staðarins og frúr
þeirra, svo og sambýlis- og vina-
fólk frú Björnsson frá dvalarár-
um Laxdalsfjölskyldunnar forð-
um daga í Húsavík.
Er gestir höfðu ræðst yið .um
stund og rifjað upp gamlar minn-
ingar, voru bornar fram veiting-
ar.
Yfir borðum flutti Friðrik A.
Friðriksson, prófastur, minni
heiðursgestanna, sagði frá hinu
ágæta og risnumikla heimili
þeirra í Árborg, hinum víðtæku
félagsstörfum þeirra beggja á
sviðum kirkju og þjóðrækni, svo
og þeim orðstír, er læknirinn hef-
ur getið sér sem embættismaður,
skákmaður og skáld. Þá las pró-
fasturinn upp tvö kvæði úr
Ijóðabók læknisins, „Á heiðar-
brún“, og fór með allmargar
lausavísur eftir hann.
Dr. Sveinn E. Björnsson ávarp-
aði samsætið, þakkaði prófasti
ræðu hans og minntist kynna
þeirra vestan hafs. Þá varð hann
Finnur Árnason garðyrkju-
ráðunautur skrifar:
„EINS OG bæjarmönnum er
kunnugt, hefur bærinn bætt tals-
vert úr þeim kartöflugeymslu-
skorti, sem fyrirsjáanlegt var að
yrði hér í bæ á þessu hausti,
vegna vaxandi áhuga bæjarbúa á
ræktun kartaflna, og vegna góðr-
ar uppslceru. Smíðaðir hafa verið
325 kassar, og tekur hver kassi
150 kg. eða vel það, og þeim er
komið haganlega fyrir á tveimur
stöðum, í brunastöðinni nýju og
nýja spítalanum. Það er því óhætt
að reikna með; að þessar tvær
bráðabirgðageymslur taki 500
tunnur af kartöflum og eru þá
geymslur bæjarins orðnar þrjár
og rúma þær um 1000 tunnur
samtals. Að vísu er þetta lítið
geymslupláss handa 7 þúsund
manna bæ, en þó geysileg hjálp.
Mér er óhætt að fullyrða, að upp
úr þeim 11 hekturum lands, sem
bærinn leigir út fyrir garða nú,
hafi fengist 2200 til 2500 tunnur af
við þeirri áskorun að flytja nokk-
ur kvæði, en það lætur honum
mjög vel. Fyrst flutti hann „ís-
landsminni“. sem hann hafði ort
í ferð þessari. Síðan fór hann
með nokkra gamanbragi að vest-
án eftir nýlátna skáldið, Kristján
Pálsson í Selkirk.
Eftir hæfilegt hlé varð Karl
Kristjánsson, alþingismaður, við
þeirri ósk, að flytja sýnishorn af
,,Dagvísum“, er hann og prófast-
urinn höfðu ort 1043. (Sína vís-
una hvor á dag í nokkra mánuði
samfellt). Kenndi þar margra
grasa.
Frú Björnsson flutti því næst
núög fallega ræðu, heita af þjóð-
rækni og kærleika til íslands og
íslendinga austan hafs og vestan.
Þá töluðu einnig' frú Sigríður
Ingvarsdóttir, Júh’us IIavst."°n
sýslumaður og Karl Kristjáns-
son, alþingsmaður.
Allir þessir ræðumenn ávörp-
uðu — hver á sinr. hátt — heið-
ursgestina og minntust með
þakklæti og yirðingu islenzka
þjóðarhlutans vestan hafs.
Á milli þess að haldnar voru
ræður eða Ijóð flutt og einnig að
veizlulokum var sungið. Dóttir
prófastsins, frú Björg, lék und-
ir á hljóðfæri.
í fjarveru hinnar vinsælu og
mikilhæfu prófastsfrúar, Gertrud
Firðriksson, sem stödd var í
Danmörku, sáu dætur prófasts-
hjónanna, Björg og Aldís, um
risnu með mikilli rausn og prýði.
★
Samsætið vaV hið ánægjuleg-
asta, enda kann Friðrik prófast-
ur manna bezt að láta gestum
sínum líða vel bæði líkamlega og
andlega. Til þess þarf hann
hvorki á spilum að halda né
áfengi. Gófnagnótt hans og við-
ræðufimi eru með afbrigðum.
Læknishjónin fóru frá Húsavík
áleiðis til Akureyrar mánudag-
inn 25. september. Vegna hins
stutta viðstöðutíma þeirra í
Húsavík, fengu færri Húsvík-
ar en vildu, tækifæri til þess að
auðsýna þessum ágætu hjónum
gestrisni.
Kynningin við þau var þeim, er
hennar nutu, enn ein sönnun
þess hve Vestur-íslendingar eru
(Framhald á 6. síðu).
kartöflum, og er því mjög hætt
við að margt heimilið verði að
selja talsvert af kartöfluforða
þeim, sem heimilið þarfnast, sök-
um geymsluvandræða, og er ekki
viðunandi að þannig ástand ríki
lengi, eða að fólk þurfi að geyma
kartöfluforða sinn heima í mjög
lélegum geymslum, þar sem hann
annað hvort spírar á miðjum
vetri eða frýs.
ÞESSI AUKNING á kartöflu-
geymslum bæjarins er ákaflega
mikilvæg, og stórt spor í rétta
átt. Eg vil því fyrir hönd fram-
leiðendanna þakka bæjarstjórn
fyrir þann skilning og þann flýt-
ir, sem hún hafði á afgreiðslu
þessa máls. En meira má ef duga
skal, því að miklar líkur benda
til að ræktun kartaflna verði enn
meiri á næsta ári, ef tíð leyfir.
Hér 4?arf því að byggja kartöflu-
geymslu fyrir 5 til 8 þúsund
tunnur, og ætti það að nægja
bæjarbúum um mörg ókomin ár.“
2589 tn. kartöflmippskera úr bæjar-
landinu í iianst