Dagur - 18.04.1951, Blaðsíða 7

Miðvikudaginn 18. apríl 1951
D A G U R
11
- nýjð lyfsð við mðga-
sári, sem Isiendingurinn Keith
Grímsson fann upp
Afrek landa okkar vekur mikla athygli
í vísindaheiminum
Fallinn foringi
í marz-hefti hins víðlesna tíma-
rits „Reader’s Digest“ er endur-
prentun á grein, sem birtist nú
eítir áramótin í ameríska tíma-
xitinu „Today’s Health“ og fjall-
ar greinin um nýja lyfið „bant-
hinc“, sem nú er komið á mark-
aðinn, en maðurinn, sem mestan
þátt átti í að finna það upp, er
Vestur-íslendingurinn dr. Keith
S. Grímsson, sonur Guðmundar
Grímssonar dómara. Aðalefni
greinarinnar fer hér á eftir í laus-
legri endursögn.
Forstjóri New York fyrirtækis,
sem átt hafði að stríða við mikla
erfiðleika í fjölskyldu sinni og í
viðskiptum sínum, kom sárþjáð-
ur á fund læknis síns og kvartaði
um mikalr þrautir í maganum.
Myndataka sýndi magasár við
magaopið og nauðsyn virtist á
skurðaðgerð. En læknirinn þekkti
„banthine", hið nýja meðal, sem
enn er á tilraunastigi, og hann
taldi að rétt væri að reyna það
líkamsþunga á ný og eru haldnir
vanlíðan árum saman.
Dr. Grímsson leit svo á, að ef
hægt væri að finna meðal sem
næði tangarhaldi á taugum þeim,
er stjórna sýruframleiðslu og
meltingarvökvum magans, mundi
vera hægt að fá alla kosti skurð-
aðgerðar á þessum taugum, án
þess að beita hnífnum. Fyrir
þremur árum hófst hann því
handa, ásamt þremur hjálpar-
mönnum, og þeir byrjuðu að
reyna 20 mismunandi efni með
mismunandi ammoníum samsetn-
ingum, í þeirri von, að finna
efni, sem gæti lamað taugastarfið
án óheppilegra afleiðinga að öðru
leyti. Efni það, sem síðar var
skýrt banthine, varð árangurinn
af þessari leit.
Fyrstu tilraunir lofuðu góðu.
í janúar 1949 hófust læknarnir
handa að reyna meðal sitt á sjúkl
ingum. Hinar fyrstu tilraunir
lofuðu mjög góðu. Tuttugu mín
Að norðan
Sumarkoman — og séra Matthias.
Síðdegis á laugardaginn lézt að
heimili sínu í London Ernest Be-
vin, fyrrv. utanríkisráðherra
Breta, 70 ára að aldri. Hann lét
af utanríkisráðherraembættinu
sneinma í marz. Bevin var einn
kunnasti og mikilhæfasti stjórn-
málamaður Breta og einn helzti
foringi brezku verklýðsfélaganna
um langa hríð.
í þessu tilfelli. Lyfið er tekið inn, ýtum eftir að banthine var tekið
í pillum, og í þessu tilfelli verkaði
það nærri strax til stórmikils
léttis fyrir sjúklinginn.
Fyrir nokkrum vikum kom
sjúklingurinn til læknisins, til
eftirlits, (eftir 9 mán.). Erfiðleik-
arnir heima fyrir og í viðskiptun-
um eru sízt minni en áður, sagði
hann, en heilsan er ágæt. Mynda-
taka sýndi að magasárið var
gróið.
Fæst í lyfjabúðum vestra
Nú í dag selja lyfjabúðir (í
Bandaríkjunum) „banthine" eft-
ir lyfseðlum lækna, og lyfið hefur
þegar létt þjáningar þúsunda.
Banthine er ekkert „undralyf",
og það er engin óbrigðul lækning
við magasári, — slíkt meðal er
ekki til. Banthine er enn á byrj-
unarstigi því að enginn sjúkling-
ur hefur notað það lengur en í
tvö ár og mörg ár enn geta liðið
áður en læknar geta kveðið upp
endanlegan dóm um verkanir
þess. En þeir vita þegar, að stór
hundraðshluti magasárssjúklinga
læknast með banthine-inngjöf,
og í nær öllum tilfellum er lyfið
til mikils léttis fyrir þjáða sjúkl-
inga.
Banthine er lyf, sem fannst fyr-
ir rannsóknir flokks vísinda-
manna, undir forustu dr. Keith
S. Grímssonar, prófessors í skurð
lækningum við Duke háskóla. —
Dr. Grímsson hefur beitt hnífn-
um við marga magasárssjúklinga.
Slíkar aðgerðir eru hættulegar og
alltaf dýrar. Jafnvel eftir skurð-
aðgerð getui' magasárið komið
(aftur. Ymsir sjúklingar, sem hlot-
ið hafa skurðaðgerð, ná sér
heldur ekki aftui', ná ekki fullum
a fastandi maga, batnaði líðan
sjúklinganna mjög og sýrufram
leiðslan minnkaði.
Dr. Grímsson valdi nú 100
sjúklinga, sem voru illa haldnir
af magasári. 62 þeirra höfðu ver-
ið á ströngum matarkúr og notað
meðul í 15 ár, sumir höfðu orðið
að fá blóðgjafir. Samkvæmt öllum
fyrri vísindum var ekkert eftir
fyrir þetta fólk nema skurðað-
gerð. 38 voru heldur betur settir
og mátti segja, að matsatriði væri
hvort skurðaðgerð væri reynd eða
ekki.
Sjúklingunum var uppálagt að
taka engin önnur meðul, borða
eins og venjulega, og halda áfram
að reykja, ef þeir notuðu tóbak
Banthine-pillur voru gefnar inn
á sex klukkustunda fresti og síð-
an var fylgst með áhrifunum með
gegnumlýsingu eftiv viss tímabil
Framfarirnar voru eftirtektar
verðar. Margir sjúklingar losn-
uðu alveg við þjáningar, sumir
fyrsta sinn um mörg ór. Þegar dr,
Grímsson flutti skýrslu um þessa
tilraun á skurðlæknaþingi í októ
ber sl., voru 79 af þessum 100
„tilraunadýrum11 við góða heilsu,
Af 62 sjúklingum, sem ætlun
hafði verið að skera upp, höfðu
aðeins 10 verið teknir til skurð
aðgerðar. Af 90, sem ekki voru
skornir upp, höfðu aðeins 11
fengið köst, en þó vægari og
styttri en áður. Margir hafa þega:
byrjað að starfa á ný. Þessir
sjúklingar verða undir stöðugu
eftirliti næstu fimm ár, en þegar
er ljóst, að mikilsvert vopn í bar
áttunni við einn erfiðasta sjúk
dóm tuttugustu aldarinnar
fundið.
Margir læknar ánægðir.
í júlí sl. leyfði lyfjaeftirlit rík-
isins sölu á banthine, gegn lyf-
seðlum lækna. Læknar hafa þeg-
ar skýrt frá góðum árangri af
notkun þess. En þeir benda á hið
sama, sem dr. Grímsson varaði
við, að banthine er ekkert undra-
lyf, og engan veginn óbrigðult,
en það hefur gefizt mjög vel i
mörgum tilfellum, til lækninga
og sérlega vel til að linna þján-
ingar þessara sjúklinga.
Dr. Grímsson telur, að eftir að
sjúklingur hefur fengið bata með
notkun banthine eigi hann að
halda áfram að nota meðalið, til
„viðhalds“, það varni því að
sjúkdómurinn nái að brjótast út
á ný, t. d. ef maðurinn verður
fyrir miklum geðshræringum eða
sérstökum erfiðleikum. Það er
lítils um vert að taka nokkrar
pillur á dag, og verðið er ekki
hátt og vel viðráðanlegt fyrir
flesta.
Eins og mörg önnur gagnleg
meðul, gefur banthine líka nokk-
ur óheppileg hliðaráhrif. Það
hefur t. d. nokkur áhrif á starf
semi munnvatnskirtlanna í ýms-
um tilfellum, og í öðrum hefur
það haft áhrif á sjóntaugarnar
Slíkt kemur fram eftir nokkurra
daga notkun. Reynslan sýnir að
hér um bil 5% sjúklinga þola
ekki banthine af þessum sökum
Læknum er ráðlagt að reyna
banthine ekki, ef sjúklingurinn er
augnveikur.
Dauðsföll af völdum magasára
eru ekki mjög mörg, en fjöldi
manns eyðir ævinni í sífelldr
kvöl vegna þessa sjúkdóms
mörgum finnst þeir ekki vera
nema hálf-lifandi. Þjóðfélaginu
glatast starfskraftur margra
ágætra manna af þessum sökum
og reynslan hefur sýnt, að sjúk
dómurinn sækir á menn í ábyrgð
arstöðum, menn sem gegna störf
um er kosta andlega áreynslu og
áhyggjur. Líkur eru til þess, að
með banthine-inntökum, undir
eftirliti læknis, megi létta þess
ari plágu af miklum fjölda þeirra
manna, sem þarna eiga mest
hættu.
Eg kann ekki beti'a ráð að gefa
fólki nú við sumarkomuna en
taka sér bók í hönd og lesa kvæði
Matthíasar á sumardaginn fyrsta
1891: „Kom heitur til míns hjarta,
blærinn blíði, kom blessaður í
dásemd þinnar prýði“. Eg hef það
einhvern veginn á tilfinningunni,
að sumardagurinn fyrsti hafi þá
verið eitthvað svipaður þeim, sem
ríðui' hér um hlaðið á morgun,
kaldur, hvítur og miskunnárlaus.
Og kannskt hefur veturinn þá
verið svipaður þeim, sem nú er
að líða. Þeir voru svo margir
svona hér áður fyrr. En það er
einmitt á svoleiðis sumardegi og
eftir svona vetur, sem maður
Darfnast þess mest, að hann komi,
blærinn blíði, þá skilur maður
bezt gildi hans og dásemd hans.
Manni hlýnar blátt áfram um
hjartaræturnar við að lesa þetta
snilldarkvæði Matthíasar. Maður
sér landið kasta jökulhjúpnum,
og kuldinn, sem hefur sézt að
hjartanu, flýr, „nærkona" sú
sem skáldið kallar fram til þess
að leysa landið úr fjötrum klak-
ans, hún leysir líka fjötra vetrar
ins af sálinni. Þegar maður les
kvæði Matthíasar, finrist manni
sumarið við þröskuldinn, hug-
sýnin um vol* pg gróður, sól og
sunnan blæ, 'ýfirskyggir fann
breiðurnar, sefn blasa við hinu
ytra auga. Matthías var snilling-
ur. Svona kvæði lifa um aldur
og ævi. Slík andans verk hafa
áhrif á þúsundir landsins barna
ó hverju ári, ná að milda og þæta.
græða og lækna og viðhalda ást
inni á landiUu, þrátt fyrir kulda
og ísa og aðra utanaðkomandi
erfiðleika. Á svona dögum minn
umst við öll séra Matthíasar, og
ekki hvað sízt við hér á Akur
eyri.
lægri en hann var t. d. árin 1940—
1950. ísland hefuv ekki færzt
xumlung úr stað, við erum ekki
staddir á suðlægum bi-eiddar-
gráðum, heldur við nyrzta haf,
%
við landamerki heimskautalofts-
lagsins og mörkum hins byggilega
heims. Margir hneyksluðust á
xvi, er brezki vísindamaðurinn
dr. Julian Huxley sagði þetta í
grein, er hann ritaði eftir íslands-
dvöl 1948. En hafði hinn ágæti
náttúrufræðingur ekki lög að
mæla? Sagan endurtekur sig. Við
xurfum í raun og veru ekkert að
undrast þótt ofan gefi snjó á snjó
nú um sumarmálin. Slíks eru svo
mörg dæmi úr íslandssögunni.
Svona var það og er það enn.
Veðurfarið og afkoman.
Svona var það og er það enn.
En svona voru veturnir
margir áður. Að því höfum við
ekki gefið gætur í blíðviðrum síð
ustu ára. Svona viðraði þegar
vesturferðirnar stóðu sem hæst.
Líklega eigum við léttara með að
skilja þær nú en oftast áður.
Svona viðraði þegar fellir varð
hér fyrr á öldum. Stundum höf-
um við undrast þær frásagnir og
ekkert skilið í því, að fólkið skuli
ekki hafa getað bjargað sér. Við
höfum þá staðið bóðum fótum í
hinni mildu veðráttu síðustu ára,
og litla grein gert okkur fyrir ís-
lenzkum vetrum af eldri gerðinni.
Nú segja okkur elztu menn, að
þeir muni ekki svona stöðug
harðindi. Eg veit ekki, hve langt
þarf aftur í tímann til að finna
svona vetur ,en eg ætla áð það sé
ekki ýkja langt. Það er valt að
treysta minni manna um veðráttu
og tíðarfar. Hitt er staðreynd,
sem okkur er hollt að minnast, að
meðalhitinn hér á íandi hefur
verið miklum mun meiri á tíma-
bilinu 1930—1950 en hann var um
langt skeið fyrir 1930. Um alda-
mótin og naqstu árin þar á eftir
var meðalhítinn miklum mun
En þjóðin hefur nú samt lifað
meira en þúsund ár í þessu
landi við skin og skúrir, við hlý-
indatímabil og kuldatímabil, og
xegar á allt er litið hefur landið
ekki verið henni hart. Fóstur-
jörðin agaði landsins börn strangt,
en harðari við þau voru erlendir
drottnarar og heimska valdhaf-
anna. Við þurfum því ekki að
kvíða um framtíð þjóðarinnar
þótt í móti blási nú um sinn, þótt
sagan endurtaki sig og lega
landsins minni á sig. Við ráðum
málefnum okkar sjálfir nú, við
eigum þúsund sinnum betri tæki-
færi til þess að mæta erfiðleikun-
um en forfeður okkar. Við þurf-
um aðeins að gefa því gætur, að
við búum á fslandi og gera ráð-
stafanir okkar í samræmi við það.
En stundum er eins og okkur
gangi illa að átta okkur á þeirri
einföldu staðreynd. Það er t. d.
ljóst, að ef náttúran hverfur nú
um nokkur ár að kaldari og harð-
ari tímum en við höfum átt að
venjast í nokkra áratugi, hefur
það mikil áhrif á þjóðarbúskap
okkar og krefst af okkur meiri
hagsýni og nægjusemi en við
svo höfum tamið okkur til þessa. í
þvi efni eigum við lexíu að læra.
Stjórnin í hitaveitunni.
Stjórnarvöld landsins, nefndir
og ráð, og valdamestu embættis-
menn, sitja í snjóléttasta héraði
' landsins og búa við hitaveituyl.
Ekki öfundumst við hinir yfir
því. En við væntum samt þess, að
ekki sé stjórnað eins og ríkið sé
allt þar suður við sjóinn. Stund-
um mættu valdhafarnir gera það
að gamni sínu að hugsa sér að
stjórnarskrifstofurnar þeirra
væru staðsettar austur á Fljóts-
dalshéraði eða norður í Þistil-
firði eða vestur á Hornströndum,
og þeir ættu fyrir höndum að
draga björg í bú og viðhalda
menningarlífi á þessum hjara
veraldar. Þegar hugarflugið hefði
um stund flutt þá í þessi spor,
stæðu þeir nær því að vera góðir
stjórnendur á íslandi. En stund-
um er útsýnið þar syðra svo sorg-
lega takmarkað.